Seventy-thousand years ago, our ancestors were insignificant animals. The most important thing to know about prehistoric humans is that they were unimportant. Their impact on the world was not much greater than that of jellyfish or fireflies or woodpeckers. Today, in contrast, we control this planet. And the question is: How did we come from there to here? How did we turn ourselves from insignificant apes, minding their own business in a corner of Africa, into the rulers of planet Earth?
70 000 lat temu nasi przodkowie byli nic nie znaczącymi zwierzętami. Najważniejsza informacja o prehistorycznych ludziach to fakt, że byli nieistotni. Wpływali na świat nie więcej niż meduzy, świetliki czy dzięcioły. Z kolei teraz kontrolujemy całą planetę. Powstaje pytanie: jak przeszliśmy stamtąd do teraz? Jak zmieniliśmy się z nieważnych małp, które zajmowały się swoimi sprawami gdzieś w Afryce, we władców Ziemi?
Usually, we look for the difference between us and all the other animals on the individual level. We want to believe -- I want to believe -- that there is something special about me, about my body, about my brain, that makes me so superior to a dog or a pig, or a chimpanzee. But the truth is that, on the individual level, I'm embarrassingly similar to a chimpanzee. And if you take me and a chimpanzee and put us together on some lonely island, and we had to struggle for survival to see who survives better, I would definitely place my bet on the chimpanzee, not on myself. And this is not something wrong with me personally. I guess if they took almost any one of you, and placed you alone with a chimpanzee on some island, the chimpanzee would do much better.
Najczęściej patrzy się na różnice między nami a zwierzętami na poziomie jednostki. Chcemy wierzyć, ja chcę wierzyć, że jest coś wyjątkowego we mnie, w moim ciele, w moim mózgu, przez co jestem lepszy od psa, świni czy szympansa. Prawda wygląda jednak tak, że na poziomie jednostki jestem żenująco podobny do szympansa. Gdyby wziąć mnie i szympansa na jakąś bezludną wyspę, gdzie musielibyśmy walczyć o przetrwanie, żeby zobaczyć, kto sobie lepiej radzi, założyłbym się, że wygrałby szympans, nie ja. Nie dlatego, że jest ze mną coś nie tak. Gdyby kogokolwiek z was zostawić samego na wyspie z szympansem, szympans radziłby sobie znacznie lepiej.
The real difference between humans and all other animals is not on the individual level; it's on the collective level. Humans control the planet because they are the only animals that can cooperate both flexibly and in very large numbers. Now, there are other animals -- like the social insects, the bees, the ants -- that can cooperate in large numbers, but they don't do so flexibly. Their cooperation is very rigid. There is basically just one way in which a beehive can function. And if there's a new opportunity or a new danger, the bees cannot reinvent the social system overnight. They cannot, for example, execute the queen and establish a republic of bees, or a communist dictatorship of worker bees.
Prawdziwa różnica między ludźmi a wszystkimi innymi zwierzętami nie leży na poziomie jednostki, a na poziomie zbiorowości. Ludzie kontrolują planetę, ponieważ są jedynym gatunkiem który potrafi współpracować zarówno elastycznie, jak i w znacznych liczbach. Są oczywiście inne zwierzęta, takie jak owady społeczne, pszczoły, mrówki, które potrafią zbiorowo współpracować, ale nie robią tego elastycznie. Ich współpraca jest ściśle ustalona. Ul pszczół może funkcjonować tylko w jeden sposób. Jeśli pojawi się nowa okazja albo nowe zagrożenie, pszczoły nie są w stanie wymyślić nowego systemu. Nie mogą, na przykład, obalić królowej i ustanowić republiki pszczół albo komunistycznej dyktatury robotnic.
Other animals, like the social mammals -- the wolves, the elephants, the dolphins, the chimpanzees -- they can cooperate much more flexibly, but they do so only in small numbers, because cooperation among chimpanzees is based on intimate knowledge, one of the other. I'm a chimpanzee and you're a chimpanzee, and I want to cooperate with you. I need to know you personally. What kind of chimpanzee are you? Are you a nice chimpanzee? Are you an evil chimpanzee? Are you trustworthy? If I don't know you, how can I cooperate with you?
Inne zwierzęta, takie jak społeczne ssaki, wilki, słonie, delfiny, szympansy, mogą współpracować znacznie elastyczniej, ale tylko w małych liczbach, ponieważ współpraca między szympansami bazuje na osobistej znajomości. Ja jestem szympansem i ty jesteś szympansem, chcę z tobą współpracować. Muszę cię znać osobiście. Jakim jesteś szympansem? Czy jesteś miłym szympansem? Czy jesteś złym szympansem? Czy jesteś godny zaufania? Jeśli nie wiem, jak mogę z tobą współpracować?
The only animal that can combine the two abilities together and cooperate both flexibly and still do so in very large numbers is us, Homo sapiens. One versus one, or even 10 versus 10, chimpanzees might be better than us. But, if you pit 1,000 humans against 1,000 chimpanzees, the humans will win easily, for the simple reason that a thousand chimpanzees cannot cooperate at all. And if you now try to cram 100,000 chimpanzees into Oxford Street, or into Wembley Stadium, or Tienanmen Square or the Vatican, you will get chaos, complete chaos. Just imagine Wembley Stadium with 100,000 chimpanzees. Complete madness.
Jedyny gatunek, który potrafi połączyć te dwie zdolności i współpracować elastycznie w znacznych liczbach to my, Homo sapiens. Jeden na jednego, nawet dziesięć na dziesięć, szympansy mogą być od nas lepsze. Ale w walce tysiąca ludzi z tysiącem szympansów ludzie z łatwością wygrają, z tego prostego powodu, że tysiąc szympansów w ogóle nie potrafi współpracować. Jeśli wepchnie się 100 000 szympansów na Oxford Street, Stadion Wembley, plac Tienanmen czy do Watykanu, powstanie kompletny chaos. Wystarczy pomyśleć o Stadionie Wembley z 100 000 szympansów. Kompletne szaleństwo.
In contrast, humans normally gather there in tens of thousands, and what we get is not chaos, usually. What we get is extremely sophisticated and effective networks of cooperation. All the huge achievements of humankind throughout history, whether it's building the pyramids or flying to the moon, have been based not on individual abilities, but on this ability to cooperate flexibly in large numbers.
Ludzie z kolei bezproblemowo zbierają się tam w dziesiątkach tysięcy i zwykle nie ma chaosu. Powstaje za to niezwykle skomplikowana i efektywna sieć współpracy. Wszystkie wielkie osiągnięcia ludzkości w historii, takie jak budowa piramid czy loty na Księżyc, dokonały się nie dzięki indywidualnym zdolnościom, ale dzięki zdolności do elastycznej współpracy mas.
Think even about this very talk that I'm giving now: I'm standing here in front of an audience of about 300 or 400 people, most of you are complete strangers to me. Similarly, I don't really know all the people who have organized and worked on this event. I don't know the pilot and the crew members of the plane that brought me over here, yesterday, to London. I don't know the people who invented and manufactured this microphone and these cameras, which are recording what I'm saying. I don't know the people who wrote all the books and articles that I read in preparation for this talk. And I certainly don't know all the people who might be watching this talk over the Internet, somewhere in Buenos Aires or in New Delhi.
Pomyślcie o tej prelekcji. Stoję przed publicznością liczącą około 300 lub 400 osób, większości z was w ogóle nie znam. Nie znam też wszystkich ludzi, którzy organizowali i pracowali przy tej konferencji. Nie znam pilota i załogi samoloty, który mnie wczoraj przywiózł tutaj, do Londynu. Nie znam ludzi, którzy wynaleźli i wyprodukowali ten mikrofon i te kamery, które nagrywają moje słowa. Nie znam ludzi, którzy napisali wszystkie książki i artykuły, które przeczytałem, przygotowując prelekcję. Z całą pewnością nie znam też wszystkich ludzi, którzy będą oglądać tę prelekcję przez internet, gdzieś w Buenos Aires czy Nowym Delhi.
Nevertheless, even though we don't know each other, we can work together to create this global exchange of ideas. This is something chimpanzees cannot do. They communicate, of course, but you will never catch a chimpanzee traveling to some distant chimpanzee band to give them a talk about bananas or about elephants, or anything else that might interest chimpanzees. Now cooperation is, of course, not always nice; all the horrible things humans have been doing throughout history -- and we have been doing some very horrible things -- all those things are also based on large-scale cooperation. Prisons are a system of cooperation; slaughterhouses are a system of cooperation; concentration camps are a system of cooperation. Chimpanzees don't have slaughterhouses and prisons and concentration camps.
Mimo tego, że nie znamy się nawzajem, możemy wspólnie dokonać tej globalnej wymiany myśli. Tego nie potrafią robić szympansy. Mogą się komunikować, oczywiście, ale nigdy nie zobaczymy szympansa podróżującego do odległych szympansów, żeby dać im wykład na temat bananów, słoni czy czegoś innego, co mogłoby zainteresować szympansy. Współpraca oczywiście nie zawsze jest fajna. Wszystkie straszliwe rzeczy, które ludzie zrobili w swojej historii, a zrobiliśmy parę strasznych rzeczy, wszystko to bazowało na współpracy na wielką skalę. Więzienie to system współpracy, rzeźnia to system współpracy, obóz koncentracyjny to system współpracy. Szympansy nie mają rzeźni, więzień czy obozów koncentracyjnych.
Now suppose I've managed to convince you perhaps that yes, we control the world because we can cooperate flexibly in large numbers. The next question that immediately arises in the mind of an inquisitive listener is: How, exactly, do we do it? What enables us alone, of all the animals, to cooperate in such a way? The answer is our imagination. We can cooperate flexibly with countless numbers of strangers, because we alone, of all the animals on the planet, can create and believe fictions, fictional stories. And as long as everybody believes in the same fiction, everybody obeys and follows the same rules, the same norms, the same values.
Myślę, że zdołałem was już przekonać, że faktycznie kontrolujemy ten świat, ponieważ potrafimy elastycznie współpracować w dużych liczbach. Natychmiast powstaje następne pytanie w umyśle ciekawskiego słuchacza: Jak właściwie ludzie to robią? Dzięki czemu my, jako jedyny gatunek, współpracujemy w ten sposób? Odpowiedzią jest nasza wyobraźnia. Potrafimy elastycznie współpracować z niezliczoną liczbą nieznajomych, bo tylko my pośród wszystkich gatunków na planecie potrafimy tworzyć i wierzyć w fikcyjne historie. Jeśli tylko wszyscy wierzą w tę samą fikcję, wszyscy będą żyli według takich samych zasad, norm i wartości.
All other animals use their communication system only to describe reality. A chimpanzee may say, "Look! There's a lion, let's run away!" Or, "Look! There's a banana tree over there! Let's go and get bananas!" Humans, in contrast, use their language not merely to describe reality, but also to create new realities, fictional realities. A human can say, "Look, there is a god above the clouds! And if you don't do what I tell you to do, when you die, God will punish you and send you to hell." And if you all believe this story that I've invented, then you will follow the same norms and laws and values, and you can cooperate. This is something only humans can do. You can never convince a chimpanzee to give you a banana by promising him, "... after you die, you'll go to chimpanzee heaven ..." (Laughter) "... and you'll receive lots and lots of bananas for your good deeds. So now give me this banana." No chimpanzee will ever believe such a story. Only humans believe such stories, which is why we control the world, whereas the chimpanzees are locked up in zoos and research laboratories.
Wszystkie zwierzęta używają swoich systemów komunikacji tylko do opisywania rzeczywistości. Szympans może powiedzieć: "Spójrz, tam jest lew, uciekajmy!". Albo " Spójrz, tam jest bananowiec, chodźmy zjeść banany!". Ludzie z kolei używają mowy nie tylko do opisywania rzeczywistości, ale także do tworzenia nowych, fikcyjnych rzeczywistości. Człowiek może powiedzieć: "Spójrz, w chmurach jest Bóg! Jeśli nie zrobisz tego, co ci każę, to kiedy umrzesz, Bóg wyśle cię za karę do piekła". Jeśli wszyscy uwierzycie w tę historię, którą wymyśliłem, będziecie uznawać te same normy, zasady i wartości, co umożliwi współpracę. Tylko ludzie potrafią to robić. Nigdy nie przekona się szympansa do oddania banana przez obietnicę, że po śmierci pójdzie do szympansiego nieba, (Śmiech) gdzie dostanie mnóstwo bananów za swoje dobre uczynki, więc niech da banana". Żaden szympans nigdy nie uwierzy w tę historię. Tylko ludzie wierzą w takie historie, dzięki czemu kontrolujemy świat, podczas gdy szympansy są zamykane w zoo i w laboratoriach.
Now you may find it acceptable that yes, in the religious field, humans cooperate by believing in the same fictions. Millions of people come together to build a cathedral or a mosque or fight in a crusade or a jihad, because they all believe in the same stories about God and heaven and hell. But what I want to emphasize is that exactly the same mechanism underlies all other forms of mass-scale human cooperation, not only in the religious field.
Wielu z was pewnie łatwo akceptuje to, że na polu religii ludzie współpracują dzięki wierze w te same fikcje. Miliony ludzie razem budują katedrę czy meczet, walczą w krucjacie czy jihadzie, ponieważ wierzą w te same historie o Bogu, niebie i piekle. Chce jednak podkreślić, że dokładnie taki sam mechanizm odpowiada za wszystkie formy współpracy ludzkiej na masową skalę, nie tylko w przypadku religii.
Take, for example, the legal field. Most legal systems today in the world are based on a belief in human rights. But what are human rights? Human rights, just like God and heaven, are just a story that we've invented. They are not an objective reality; they are not some biological effect about homo sapiens. Take a human being, cut him open, look inside, you will find the heart, the kidneys, neurons, hormones, DNA, but you won't find any rights. The only place you find rights are in the stories that we have invented and spread around over the last few centuries. They may be very positive stories, very good stories, but they're still just fictional stories that we've invented.
Weźmy, na przykład, prawo. Większość systemów prawnych w dzisiejszych czasach bazuje na prawach człowieka. Ale czym są prawa człowieka? Prawa człowieka, podobnie jak Bóg i niebo, to tylko historie, które wymyśliliśmy. Nie są obiektywną rzeczywistością. Nie są jakimś efektem biologii Homo sapiens. Weźmy człowieka, rozetnijmy go, zajrzyjmy do środka. Znajdziemy serce, nerki, neurony, hormony, DNA, ale nie znajdziemy żadnych praw. Można je znaleźć tylko w historiach, które wymyślono i rozprzestrzeniono przez ostatnie kilka stuleci. Może i są to bardzo dobre, pozytywne historie, ale to nadal tylko fikcja, którą wymyśliliśmy.
The same is true of the political field. The most important factors in modern politics are states and nations. But what are states and nations? They are not an objective reality. A mountain is an objective reality. You can see it, you can touch it, you can even smell it. But a nation or a state, like Israel or Iran or France or Germany, this is just a story that we've invented and became extremely attached to.
Tak samo jest w polityce. Najważniejszymi czynnikami w polityce są państwa i narody. Czym jednak są państwa i narody? Nie są obiektywną rzeczywistością. Góra jest obiektywną rzeczywistością. Można ją zobaczyć, dotknąć, nawet powąchać. Ale naród czy państwo, jak Izrael, Iran, Francja czy Niemcy, to tylko historie, które wymyśliliśmy i do których się bardzo przywiązaliśmy.
The same is true of the economic field. The most important actors today in the global economy are companies and corporations. Many of you today, perhaps, work for a corporation, like Google or Toyota or McDonald's. What exactly are these things? They are what lawyers call legal fictions. They are stories invented and maintained by the powerful wizards we call lawyers. (Laughter) And what do corporations do all day? Mostly, they try to make money. Yet, what is money? Again, money is not an objective reality; it has no objective value. Take this green piece of paper, the dollar bill. Look at it -- it has no value. You cannot eat it, you cannot drink it, you cannot wear it. But then came along these master storytellers -- the big bankers, the finance ministers, the prime ministers -- and they tell us a very convincing story: "Look, you see this green piece of paper? It is actually worth 10 bananas." And if I believe it, and you believe it, and everybody believes it, it actually works. I can take this worthless piece of paper, go to the supermarket, give it to a complete stranger whom I've never met before, and get, in exchange, real bananas which I can actually eat. This is something amazing. You could never do it with chimpanzees. Chimpanzees trade, of course: "Yes, you give me a coconut, I'll give you a banana." That can work. But, you give me a worthless piece of paper and you except me to give you a banana? No way! What do you think I am, a human? (Laughter)
Tak samo w ekonomii. Najważniejszymi aktorami na scenie ekonomii są firmy i korporacje. Wielu z was zapewne pracuje dla korporacji, takiej jak Google, Toyota czy McDonald's. Czym one właściwie są? Prawnicy nazywają je prawną fikcją. Są to historie wymyślone i utrzymywane przez potężnych szamanów zwanych prawnikami. (Śmiech) A co robią korporacje przez cały dzień? Głównie próbują zarobić pieniądze. Właśnie, czym są pieniądze? Pieniądze też nie są obiektywną rzeczywistością. Spójrzcie na zielony kawałek papieru, dolara. Nie ma żadnej wartości. Nie da się go zjeść, wypić, nie da się w niego ubrać. Ale przyszli mistrzowie opowieści, wielcy bankierzy, ministrowie finansów, premierzy, wszyscy opowiadają nam bardzo wiarygodną historię. "Spójrz, widzisz ten zielony papierek? Jest wart dziesięć bananów". Jeśli ja w to uwierzę, wy w to uwierzycie i każdy w to uwierzy, to będzie to działać. Mogę wziąć ten bezużyteczny papierek, pójść do supermarketu, dać go kompletnie nieznanej osobie, której nigdy nie spotkałem, i w zamian dostać prawdziwe banany, które mogę zjeść. To coś niesamowitego. Nigdy by się to nie udało z szympansami. Szympansy handlują, oczywiście. "Dasz mi kokosa, ja ci dam banana". To by się udało. Ale dawać bezużyteczny papierek i oczekiwać, że dam ci banana? Nie ma mowy! Za kogo mnie masz, za człowieka? (Śmiech)
Money, in fact, is the most successful story ever invented and told by humans, because it is the only story everybody believes. Not everybody believes in God, not everybody believes in human rights, not everybody believes in nationalism, but everybody believes in money, and in the dollar bill. Take, even, Osama Bin Laden. He hated American politics and American religion and American culture, but he had no objection to American dollars. He was quite fond of them, actually. (Laughter)
Pieniądze to najbardziej udana historia, jaką ludzie kiedykolwiek wymyślili, ponieważ to jedyna historia, w którą każdy wierzy. Nie wszyscy wierzą w Boga, nie wszyscy wierzą w prawa człowieka, nie wszyscy wierzą w państwa, ale wszyscy wierzą w pieniądze i w dolara. Na przykład Osama Bin Laden. Nienawidził amerykańskiej polityki, amerykańskiej religii, amerykańskiej kultury, ale nie miał problemów z amerykańskimi dolarami. Nawet je całkiem lubił. (Śmiech)
To conclude, then: We humans control the world because we live in a dual reality. All other animals live in an objective reality. Their reality consists of objective entities, like rivers and trees and lions and elephants. We humans, we also live in an objective reality. In our world, too, there are rivers and trees and lions and elephants. But over the centuries, we have constructed on top of this objective reality a second layer of fictional reality, a reality made of fictional entities, like nations, like gods, like money, like corporations. And what is amazing is that as history unfolded, this fictional reality became more and more powerful so that today, the most powerful forces in the world are these fictional entities. Today, the very survival of rivers and trees and lions and elephants depends on the decisions and wishes of fictional entities, like the United States, like Google, like the World Bank -- entities that exist only in our own imagination.
Podsumowując: ludzie kontrolują świat, bo żyją w podwójnej rzeczywistości. Wszystkie zwierzęta żyją w obiektywnej rzeczywistości. Ich rzeczywistość składa się z obiektywnych składników, takich jak rzeki, drzewa, lwy czy słonie. Ludzie także żyją w obiektywnej rzeczywistości. W naszym świecie też są rzeki, drzewa, lwy i słonie. Ale przez stulecia skonstruowaliśmy na obiektywnej rzeczywistości drugą warstwę fikcyjnej rzeczywistości, składającą się z fikcyjnych składników, takich jak państwa, bogowie, pieniądze czy korporacje. Niezwykłe jest to, że wraz z postępem historii ta fikcyjna rzeczywistość stawała się coraz potężniejsza, więc dziś najpotężniejsze siły na świecie są fikcyjne. Dzisiaj przetrwanie rzek, drzew, lwów i słoni zależy od decyzji i zachcianek fikcyjnych bytów, takich jak USA, Google, Bank Światowy, które istnieją tylko w naszej wyobraźni.
Thank you. (Applause)
Dziękuję. (Brawa)
Bruno Giussani: Yuval, you have a new book out. After Sapiens, you wrote another one, and it's out in Hebrew, but not yet translated into ...
Bruno Giussani: Yuval, napisałeś nową książkę. Po "Sapiens" napisałeś kolejną, jest już wydana po hebrajsku, ale jeszcze nie po...
Yuval Noah Harari: I'm working on the translation as we speak.
Yuval Noah Harari: Właśnie pracuję nad tłumaczeniem.
BG: In the book, if I understand it correctly, you argue that the amazing breakthroughs that we are experiencing right now not only will potentially make our lives better, but they will create -- and I quote you -- "... new classes and new class struggles, just as the industrial revolution did." Can you elaborate for us?
BG: W tej książce, jeśli dobrze rozumiem, twierdzisz, że niesamowite przełomy, które się teraz odbywają, nie tylko polepszą nam życie, ale też stworzą, i tu cytuję: "... nowe klasy i nowe walki klas, tak jak rewolucja przemysłowa". Mógłbyś wyjaśnić?
YNH: Yes. In the industrial revolution, we saw the creation of a new class of the urban proletariat. And much of the political and social history of the last 200 years involved what to do with this class, and the new problems and opportunities. Now, we see the creation of a new massive class of useless people. (Laughter) As computers become better and better in more and more fields, there is a distinct possibility that computers will out-perform us in most tasks and will make humans redundant. And then the big political and economic question of the 21st century will be, "What do we need humans for?", or at least, "What do we need so many humans for?"
YNH: Tak. W czasie rewolucji przemysłowej powstała nowa klasa społeczna, proletariat. Większa część historii ostatnich 200 lat była związana z tym, co zrobić z tą klasą, z nowymi problemami i możliwościami. Teraz można zaobserwować tworzenie się wielkiej klasy ludzi bezużytecznych. (Śmiech) Komputery stają się coraz lepsze w coraz większej ilości dziedzin, więc bardzo możliwe, że komputery prześcigną nas w większości zadań, przez co ludzie staną się zbędni. Wielkim politycznym i ekonomicznym pytaniem XXI wieku będzie: "Po co nam są ludzie?", albo "Po co nam aż tylu ludzi?".
BG: Do you have an answer in the book?
BG: Czy w swojej książce podałeś odpowiedź?
YNH: At present, the best guess we have is to keep them happy with drugs and computer games ... (Laughter) but this doesn't sound like a very appealing future.
YNH: W tej chwili najlepszym pomysłem jest uszczęśliwianie ich narkotykami i grami komputerowymi... (Śmiech) Ale nie brzmi to zbyt zachęcająco.
BG: Ok, so you're basically saying in the book and now, that for all the discussion about the growing evidence of significant economic inequality, we are just kind of at the beginning of the process?
BG: Mówisz więc w swojej książce i teraz, że mimo całej tej dyskusji na temat nowych dowodów na rosnące nierówności ekonomiczne, jesteśmy dopiero na początku całego procesu?
YNH: Again, it's not a prophecy; it's seeing all kinds of possibilities before us. One possibility is this creation of a new massive class of useless people. Another possibility is the division of humankind into different biological castes, with the rich being upgraded into virtual gods, and the poor being degraded to this level of useless people.
YNH: Nie jest to przepowiednia. Książka wymienia cały szereg możliwych przyszłości. Jedną możliwością jest powstanie nowej, potężnej klasy bezużytecznych ludzi. Inną możliwością jest podział ludzkości na różne biologiczne kasty, bogatych, którzy zmienią się w wirtualnych bogów, i biednych, zdegradowanych do poziomu bezużytecznych ludzi.
BG: I feel there is another TED talk coming up in a year or two. Thank you, Yuval, for making the trip.
BG: Czuję, że zbliża się następna prelekcja TED za rok czy dwa. Dzięki za przyjazd do nas, Yuval.
YNH: Thanks! (Applause)
YNH: Dziękuję! (Brawa)