The Black Death. The 1918 Flu Pandemic. COVID-19.
Cái Chết Đen. Đại dịch cúm năm 1918. COVID-19.
We tend to think of these catastrophic, world-changing pandemics as very unlikely events.
Ta thường nghĩ các đại dịch thảm họa, làm thay đổi toàn thế giới này là các sự kiện hiếm khi xảy ra.
But between 1980 and 2020, at least three diseases emerged that caused global pandemics. COVID-19, yes, but also the 2009 swine flu and HIV/AIDS.
Tuy nhiên, từ năm 1980 đến 2020, có ít nhất ba căn bệnh hoành hành và dẫn đến đại dịch toàn cầu. COVID-19, rồi cả Cúm lợn 2009 và HIV/AIDS.
Disease outbreaks are surprisingly common. Over the past four centuries, the longest stretch of time without a documented outbreak that killed at least 10,000 people was just four years.
Đáng ngạc nhiên là các đợt bùng phát lại phổ biến. Trong suốt bốn thế kỷ qua, khoảng thời gian lâu nhất không có đợt bùng phát làm tử vong ít nhất 10.000 người là bốn năm ngắn ngủi.
As bad as these smaller outbreaks are, they’re far less deadly than a COVID-19-level pandemic. In fact, many people born after the 1918 flu lived their entire lives without experiencing a similar world-changing pandemic. What’s the probability that you do, too?
Các đợt dịch nhỏ này tuy nghiêm trọng, nhưng không thể nào sánh được với đại dịch cỡ như COVID-19. Thật ra, rất nhiều người ra đời sau dịch cúm năm 1918 đã sống cả đời mà không phải gánh chịu thêm một đại dịch nào tương tự nữa. Vậy xác suất đối với bạn là bao nhiêu?
There are several ways to answer this question.
Có vài để cách trả lời câu hỏi này.
You could look at history. A team of scientists and engineers who took this approach catalogued all documented epidemics and pandemics between 1600 and 1950. They used that data to do two things. First, to graph the likelihood that an outbreak of any size pops up somewhere in the world over a set period of time. And second, to estimate the likelihood that that outbreak would get large enough to kill a certain percentage of the world's population. This graph shows that while huge pandemics are unlikely, they're not that unlikely. The team used these two distributions to estimate that the risk of a COVID-19-level pandemic is about 0.5% per year, and could be as high as 1.4% if new diseases emerge more frequently in the future.
Bạn có thể nhìn lại lịch sử. Một nhóm nhà các khoa học và kỹ sư áp dụng hướng đi này đã tổng hợp và phân loại các dịch bệnh và đại dịch được ghi lại từ 1600 đến 1950. Họ sử dụng dữ liệu này cho hai mục đích. Đầu tiên, để vẽ đồ thị khả năng một dịch bệnh với quy mô bất kỳ có thể nổ ra ở một nơi bất kỳ trong một khoảng thời gian nhất định. Thứ hai, để dự đoán khả năng dịch bệnh đó sẽ lan rộng đến mức giết chết một phần dân số thế giới. Biểu đồ này cho thấy dù các đại dịch lớn ít khi xảy ra, thì cũng không hẳn là không khả thi. Họ dùng hai hàm phân phối này để dự đoán rằng rủi ro một đại dịch ngang tầm COVID-19 nổ ra là khoảng 0,5% mỗi năm, và có thể lên đến 1,4% nếu các căn bệnh mới xuất hiện thường xuyên hơn trong tương lai.
And we’ll come back to those numbers, but first, let’s look at another way to estimate the likelihood of a future pandemic: modeling one from the ground up.
Ta sẽ bàn về các con số đó sau. Giờ thì hãy xem xét cách khác để dự đoán khả năng một đại dịch sẽ nổ ra: thiết lập mẫu từ dưới lên.
For most pandemics to happen, a pathogen, which is a microbe that can cause disease, has to spill over from its normal host by making contact with and infecting a human. Then, the pathogen has to spread widely, crossing international boundaries and infecting lots of people. Many variables determine whether a given spillover event becomes a pandemic. For example, the type of pathogen, how often humans come into close contact with its animal reservoir, existing immunity, and so on.
Hầu hết các dịch bệnh đều bắt nguồn từ mầm bệnh chứa vi sinh vật gây bệnh, được lây từ chủ thể thông qua tiếp xúc và truyền bệnh cho con người. Sau đó, mầm bệnh lan ra rộng rãi, vượt cả biên giới quốc tế và truyền bệnh cho rất nhiều người. Có nhiều biến số quyết định đợt lây lan có biến thành đại dịch hay không. Ví dụ, loại mầm bệnh, tần suất một người tiếp xúc gần với ổ mầm bệnh, khả năng miễn dịch,...
Viruses are prime candidates to cause the next big pandemic. Scientists estimate that there are about 1.7 million as-yet-undiscovered viruses that currently infect mammals and birds, and that roughly 40% of these have the potential to spill over and infect humans.
Virus là ứng viên hàng đầu gây ra đại dịch lớn tiếp theo. Các nhà khoa học ước tính có khoảng 1,7 triệu loại virus chưa được phát hiện hiện đang gây bệnh cho động vật có vú và chim, và khoảng 40% các loài sinh vật này có khả năng truyền bệnh cho người.
A team of scientists built a model using this information, as well as data about the global population, air travel networks, how people move around in communities, country preparedness levels, and how people might respond to pandemics. The model generated hundreds of thousands of virtual pandemics. The scientists then used this catalog to estimate that the probability of another COVID-19-level pandemic is 2.5 to 3.3% per year.
Một nhóm nhà khoa học dựng mẫu dựa trên thông tin này, và cả dữ liệu về dân số thế giới, mạng lưới di chuyển bằng hàng không, phương thức đi lại trong cộng đồng, độ sẵn sàng ứng phó của quốc gia, và cách mà mọi người sẽ phản ứng với đại dịch. Mẫu đã tạo ra hàng trăm ngàn đại dịch ảo. Các nhà khoa học dùng danh mục này để tính ra xác suất có một đại dịch ngang tầm COVID-19 là 2,5 đến 3,3% một năm.
To get a sense of how these risks play out over a lifetime, let’s pick a value roughly in the middle of all these estimates: 2%. Now let’s build what’s called a probability tree diagram to model all possible scenarios. The first branch of the tree represents the first year: there’s a 2% probability of experiencing a COVID-19-level pandemic, which means there’s a 98% probability of not experiencing one. Second branch, same thing, Third branch, same. And so on, 72 more times. There is only one path that results in a fully pandemic-free lifetime: 98%, or 0.98, multiplied by itself 75 times, which comes out to roughly 22%. So the likelihood of living through at least one more COVID 19-level-pandemic in the next 75 years is 100 minus 22%, or 78%.
Để hiểu cách rủi ro này xảy ra trong một đời người, ta hãy thử chọn một giá trị nằm giữa: 2%. Bây giờ, hãy xây thử biểu đồ cây để định hình các trường hợp có thể xảy ra. Nhánh đầu tiên của cây đại diện cho năm đầu tiên: xác suất xảy ra đại dịch là 2%, vậy xác suất không có đại dịch là 98%. Tương tự với nhánh thứ hai và cả nhánh thứ ba. 72 nhánh tiếp theo cũng thế. Chỉ có một hướng dẫn đến cuộc sống hoàn toàn không có đại dịch: 98% (hay 0,98) lũy thừa 75, kết quả là xấp xỉ 22%. Vậy khả năng con người phải đối diện với ít nhất một đại dịch nữa trong vòng 75 năm tới là 100% trừ 22%, hay 78%.
78%!
Là 78% đó!
If we use the most optimistic yearly estimate— 0.5%— the lifetime probability drops to 31%. If we use the most pessimistic one, it jumps to 92%.
Nếu ta sử dụng ước lượng hàng năm tích cực nhất — 0,5%— thì xác suất đó giảm xuống còn 31%. Còn nếu ta dùng ước lượng xấu nhất, xác suất nhảy vọt lên tới 92%.
Even 31% is too high to ignore; even if we get lucky, future generations might not. Also, pandemics are usually random, independent events: so even if the yearly probability of a COVID-19-level pandemic is 1%, we could absolutely get another one in ten years.
Thậm chí 31% cũng là quá cao khiến ta không thể lơ là; và dù ta có may mắn, các thế hệ tiếp theo có thể không. Hơn nữa, các đại dịch thường ngẫu nhiên, độc lập: nên dù khả năng hàng năm xảy ra đại dịch giống COVID-19 là 1%, ta chắc chắn phải đối mặt với một đại dịch khác trong 10 năm tới.
The good news is we now have tools that make pandemics less destructive. Scientists estimated that early warning systems, contact tracing, social distancing, and other public health measures saved over a million lives in just the first six months of the COVID-19 pandemic in the US, not to mention the millions of lives saved by vaccines.
Tin tốt là ta hiện có những công cụ giúp giảm tính tàn phá của đại dịch. Các nhà khoa học ước tính rằng hệ thống cảnh báo sớm, truy vết tiếp xúc, giãn cách xã hội, và các biện pháp y tế khác đã cứu sống hơn một triệu người trong vòng sáu tháng đầu khi đại dịch COVID-19 diễn ra ở Mỹ, chưa kể đến hàng triệu người được cứu sống nhờ vắc-xin.
One day, another pandemic will sweep the globe. But we can work to make that day less likely to be tomorrow. We can reduce the risk of spillover events, and we can contain spillovers that do happen so they don’t become full-blown pandemics. Imagine how the future might look if we interacted with the animal world more carefully, and if we had well-funded, open-access global disease monitoring programs, AI-powered contact tracing and isolation measures, universal vaccines, next-generation antiviral drugs, and other tech we haven't even thought of.
Một ngày nào đó, một đại dịch khác sẽ càn quét trái đất. Nhưng ta có thể nỗ lực đẩy lùi ngày đó càng xa càng tốt. Ta có thể giảm thiểu rủi ro của các đợt lây lan và kiềm hãm chúng nếu có xảy ra để chúng không bùng phát thành một đại dịch. Hãy nghĩ xem tương lai sẽ ra sao nếu ta tương tác với động vật cẩn trọng hơn, và có các chương trình kiểm soát dịch bệnh toàn cầu với nguồn tài trợ đủ và truy cập mở. Các biên pháp truy vết tiếp xúc dùng AI và cách ly, vắc xin toàn cầu, thuốc kháng virus cho thế hệ sau, và các công nghệ khác mà chưa ai nghĩ tới.
It’s in our power to change these probabilities. So, we have a choice: we could do nothing and hope we get lucky. Or we could take the threat seriously enough that it becomes a self-defeating prophecy.
Ta hoàn toàn có khả năng thay đổi các xác suất này. Ta có thể chọn không làm gì và cầu may mắn. Hoặc coi mối đe dọa này nghiêm trọng như thể đó là lời tiên tri gây hại đến chính ta.
Which future would you rather live in?
Vậy bạn muốn sống ở tương lai nào?