The Black Death. The 1918 Flu Pandemic. COVID-19.
Kolera. Viti 1918, Pandemia e Gripit. COVID-19.
We tend to think of these catastrophic, world-changing pandemics as very unlikely events.
Ne priremi t’i mendojmë pandemitë e tmerrshme që ndryshuan botën si ngjarje krejt të largëta.
But between 1980 and 2020, at least three diseases emerged that caused global pandemics. COVID-19, yes, but also the 2009 swine flu and HIV/AIDS.
Por mes viteve 1980 dhe 2020 u shfaqën së paku tre sëmundje që shkaktuan pandemi globale. Jo vetëm COVID-19, por gjithashtu Gripi i Derrit dhe HIV/AIDS më 2009.
Disease outbreaks are surprisingly common. Over the past four centuries, the longest stretch of time without a documented outbreak that killed at least 10,000 people was just four years.
Përhapja e sëmundjeve është e zakonshme. Gjatë katër shekujve të fundit, periudha më e gjatë kohore pa një shpërthim të dokumentuar zgjati vetëm 4 vjet, gjatë së cilës humbën jetën së paku 10,000 njerëz.
As bad as these smaller outbreaks are, they’re far less deadly than a COVID-19-level pandemic. In fact, many people born after the 1918 flu lived their entire lives without experiencing a similar world-changing pandemic. What’s the probability that you do, too?
Pavarësisht se sa dëme sjellin shpërthimet e vogla, ato janë shumë më pak vdekjeprurëse sesa pandemia e llojit COVID-19. Në fakt, shumica e njerëzve të lindur pas gripit të vitit 1918 e jetuan gjithë jetën pa u përballur me pandemi të ngjashme si ato që ndryshuan botën. Sa është probabiliteti që kjo të ndodhë edhe për ju?
There are several ways to answer this question.
Ka disa mënyra për t’ju përgjigjur kësaj pyetje.
You could look at history. A team of scientists and engineers who took this approach catalogued all documented epidemics and pandemics between 1600 and 1950. They used that data to do two things. First, to graph the likelihood that an outbreak of any size pops up somewhere in the world over a set period of time. And second, to estimate the likelihood that that outbreak would get large enough to kill a certain percentage of the world's population. This graph shows that while huge pandemics are unlikely, they're not that unlikely. The team used these two distributions to estimate that the risk of a COVID-19-level pandemic is about 0.5% per year, and could be as high as 1.4% if new diseases emerge more frequently in the future.
Ju mund të shihni historinë. Një ekip shkencëtarësh dhe inxhinierësh që u morën me këtë çështje kataloguan epidemitë dhe pandemitë e dokumentuara midis viteve 1600 dhe 1950. Ata i përdorën të dhënat për dy gjëra. Së pari, për të llogaritur gjasat që një shpërthim i çdo përmase mund të shfaqet diku në botë gjatë një periudhe të caktuar kohore. Dhe së dyti, për të vlerësuar nëse ai shpërthim mund të bëhet aq i madh sa mund të vrasë një përqindje të caktuar të popullsisë së botës. Ky grafik tregon se ndërkohë që nuk ka gjasa të ndodhin pademi të mëdha , në fakt mund të ndodhin. Ekipi përdori këto dy shpërndarje për të vlerësuar se rreziku i një pandemie si ajo e COVID-19 është rreth 0.5% në vit dhe mund të shkojë deri në 1.4% nëse sëmundje të reja shfaqen më shpesh në të ardhmen.
And we’ll come back to those numbers, but first, let’s look at another way to estimate the likelihood of a future pandemic: modeling one from the ground up.
Ne do të kthehemi sërish tek ata numra, por së pari, le ta vlerësojmë në një mënyrë tjetër mundësinë e një pandemie të ardhshme: duke krijuar një model që prej fillimit.
For most pandemics to happen, a pathogen, which is a microbe that can cause disease, has to spill over from its normal host by making contact with and infecting a human. Then, the pathogen has to spread widely, crossing international boundaries and infecting lots of people. Many variables determine whether a given spillover event becomes a pandemic. For example, the type of pathogen, how often humans come into close contact with its animal reservoir, existing immunity, and so on.
Pandemitë ndodhin kur një patogjen, pra mikrob që shkakton sëmundje, kalon nga mbartësi i tij normal përmes kontaktit me njeriun dhe e infekton atë. Pastaj, patogjeni përhapet gjerësisht, duke kaluar kufijtë ndërkombëtarë dhe duke infektuar shumë njerëz. Shumë variabla përcaktojnë se kur një përhapje mund të kthehet në pandemi. Psh., lloji i patogjenit, sa shpesh njerëzit janë në kontakt të drejtpërdrejtë me ngarkesën mikrobiale të tij, imunitetin ekzistues, e kështu me radhë.
Viruses are prime candidates to cause the next big pandemic. Scientists estimate that there are about 1.7 million as-yet-undiscovered viruses that currently infect mammals and birds, and that roughly 40% of these have the potential to spill over and infect humans.
Viruset janë shkaktarët kryesorë të pandemisë së ardhshme. Shkencëtarët vlerësojnë se ka rreth 1.7 milionë viruse ende të pazbuluara që aktualisht infektojnë gjitarët dhe zogjtë, dhe afërsisht 40% e tyre kanë potencial për t’u përhapur dhe infektuar njerëzit.
A team of scientists built a model using this information, as well as data about the global population, air travel networks, how people move around in communities, country preparedness levels, and how people might respond to pandemics. The model generated hundreds of thousands of virtual pandemics. The scientists then used this catalog to estimate that the probability of another COVID-19-level pandemic is 2.5 to 3.3% per year.
Një ekip shkencëtarësh ndërtuan një model duke përdorur këtë informacion, si dhe të dhëna për popullsinë globale, linjat e udhëtimit ajror, si lëvizin njerëzit nëpër komunitete, nivelet e gatishmërisë së vendit, dhe si njerëzit i përgjigjen pandemive. Modeli gjeneroi qindra mijëra të dhëna të pandemive virtuale. Më pas shkencëtarët përdorën këtë katalog për të vlerësuar se probabiliteti i një pandemie tjetër të llojit COVID-19 është 2.5 deri 3.3% për vit.
To get a sense of how these risks play out over a lifetime, let’s pick a value roughly in the middle of all these estimates: 2%. Now let’s build what’s called a probability tree diagram to model all possible scenarios. The first branch of the tree represents the first year: there’s a 2% probability of experiencing a COVID-19-level pandemic, which means there’s a 98% probability of not experiencing one. Second branch, same thing, Third branch, same. And so on, 72 more times. There is only one path that results in a fully pandemic-free lifetime: 98%, or 0.98, multiplied by itself 75 times, which comes out to roughly 22%. So the likelihood of living through at least one more COVID 19-level-pandemic in the next 75 years is 100 minus 22%, or 78%.
Për të kuptuar se si këto risqe zhvillohen gjatë gjithë jetës, le të marrim vlerën mesatare të gjithë vlerësimeve: 2%. Tani le të ndërtojmë atë që quhet ’Diagrami i pemës” së probabilitetit për të ndërtuar skenarët e mundshëm. Dega e parë e pemës përfaqëson vitin e parë: probabiliti për t’u përballur me pandemi të nivelit COVID-19 është 2%, që do të thotë 98% probabilitet për të mos e përjetuar një të tillë. Dega e dytë, e njëjta gjë, dega e tretë, e njëjta gjë. Kështu me radhë, edhe 72 herë të tjera. Rezulton vetëm një shteg për një jetuar plotësisht pa pandemi: 98%, ose 0.98, shumëzuar me vetveten 75 herë, përafërsisht 22%. Pra, gjasat për t’u ndeshur me të paktën edhe një pandemi të nivelit COVID 19 në 75 vitet e ardhshme është 100 minus 22%, ose 78%.
78%!
78%!
If we use the most optimistic yearly estimate— 0.5%— the lifetime probability drops to 31%. If we use the most pessimistic one, it jumps to 92%.
Nëse përdorim një vlerësim vjetor më optimist - 0,5% - probabiliteti i jetëgjatësisë bie në 31%. Nëse përdorim versionin më pesimist, shkon në 92%.
Even 31% is too high to ignore; even if we get lucky, future generations might not. Also, pandemics are usually random, independent events: so even if the yearly probability of a COVID-19-level pandemic is 1%, we could absolutely get another one in ten years.
Madje edhe 31% është shumë, për t’u injoruar; edhe nëse ne kemi fat, brezat e ardhshëm mund të mos kenë. Gjithashtu, pandemitë zhvillohen si ngjarje të rastësishme, të pavarura: pra edhe nëse për një pandemi të llojit COVID-19 probabiliteti vjetor është 1%, në dhjetë vitet e ardhshme ne mund të përballemi edhe me një tjetër.
The good news is we now have tools that make pandemics less destructive. Scientists estimated that early warning systems, contact tracing, social distancing, and other public health measures saved over a million lives in just the first six months of the COVID-19 pandemic in the US, not to mention the millions of lives saved by vaccines.
Fatmirësisht sot kemi mjetet e duhura për të ulur nivelin shkatërrues të pandemive. Shkencëtarët vlerësuan se sistemet e paralajmërimit të hershëm, distancimi social dhe masa të tjera që lidhen me shëndetin publik shpëtuan mbi një milion jetë në SHBA, vetëm në gjashtë muajt e parë të pandemisë COVID-19, pa përmendur miliona jetë të shpëtuara nga vaksinat.
One day, another pandemic will sweep the globe. But we can work to make that day less likely to be tomorrow. We can reduce the risk of spillover events, and we can contain spillovers that do happen so they don’t become full-blown pandemics. Imagine how the future might look if we interacted with the animal world more carefully, and if we had well-funded, open-access global disease monitoring programs, AI-powered contact tracing and isolation measures, universal vaccines, next-generation antiviral drugs, and other tech we haven't even thought of.
Një ditë, një tjetër pandemi do të përfshijë globin. Por ne mund të punojmë që ajo ditë të mos jetë nesër. Ne mund ta zvogëlojmë rrezikun e përhapjes dhe mund t’i mbajmë nën kontroll nëse ndodhin, që ato të mos kthehen në pandemi. Imagjinoni si mund të jetë e ardhmja nëse ne ndërveprojmë me kujdes me botën e kafshëve dhe nëse do të kishim financuar mirë, me akses të plotë programet globale të monitorimit të sëmundjeve, gjurmimin e kontaktit me AI dhe masat e izolimit, vaksinat universale, barna antivirale të gjeneratës së ardhshme dhe teknologji që ne as i kemi menduar.
It’s in our power to change these probabilities. So, we have a choice: we could do nothing and hope we get lucky. Or we could take the threat seriously enough that it becomes a self-defeating prophecy.
Është në dorën tonë t’i ndryshojmë këto probabilitete. Pra, ne kemi një zgjedhje: të mos bëjmë asgjë dhe të jemi me fat. Ose të merremi seriozisht me këtë kërcënim dhe ta kthejmë në një “profeci” vetëshkatërruese.
Which future would you rather live in?
Po ju, në cilën të ardhme preferoni të jetoni?