It's March the 17th in A.D. 73. We're visiting ancient Rome to watch the Liberalia, an annual festival that celebrates the liberty of Rome's citizens. We're looking in at a 17-year-old named Lucius Popidius Secundus. He's not from a poor family, but he lives in the region known as the Subura, a poorer neighborhood in Rome, yet close to the center of the city. (Gong) The tenants of these apartments are crammed in, (Grunting) which poses considerable risk. Fires are frequent and the smell of ash and smoke in the morning is not uncommon. Lucius, who awoke at dawn, has family duties to perform today. (Cheering) His 15-year-old brother is coming of age. Half the children in ancient Rome die before they reach adulthood, so this is a particularly important milestone. Lucius watches his brother stand in his new toga before the household shrine with its protective deities, as he places his bulla, a protective amulet, in the shrine with a prayer of thanks. The bulla had worked. It had protected him. Unlike many others, he had survived to become an adult. At 17, Lucius has almost completed his education. He has learned to speak well, make public speeches, and how to read and write both Latin and Greek. His father has taught him the types of things you can't learn in the classroom: how to run, how to swim, and how to fight. Lucius could choose, at 17, to become a military tribune and command soldiers on the edge of the Empire. But in other ways, Lucius is still a child. He's not trusted to arrange business deals. His father will take care of that until he is 25. And Dad will arrange Lucius' marriage to a girl 10 years younger. His dad has his eye on a family with a 7-year-old daughter. Back to the Liberalia. As Lucius leaves with his family, the shops are open as the population goes about its business. The streets are full of itinerant traders selling trinkets and people bustling from place to place. Large wagons are not allowed in the city until after the ninth hour but the streets are still crowded. Fathers and uncles take the kids to the Forum Augustus to see statues of Rome's famous warriors like Aeneas, who led Rome's ancestors, the Trojans, to Italy. And Romulus, Rome's founder. And all the great generals of the Republic from more than 100 years earlier. Lovingly, we can imagine fathers and guardians with their now adult children remembering stories of Rome's glory and re-telling the good deeds and sayings of the great men of the past: lessons on how to live well, and to overcome the follies of youth. There is a sense of history in this place, relevant to their present. Romans made an empire without end in time and space. (Thump) Rome was destined to be eternal through warfare. Wars were a fact of life, even in A.D. 73. There are campaigns in the north of England and into Scotland, to the north of the River Danube into Romania, and on the frontier between Syria and Iraq to the east. It's now the eighth hour -- time to head for the baths. Lucius and his family head up the Via Lata, the wide street, to the Campus Martius, and the enormous Baths of Agrippa. The family members leave the clients and freedmen outside, and enter the baths with their peer group. Baths would change from dark, steamy rooms to light ones. The Romans had perfected window glass. Everyone moves from the cold room to the tepid room and to the very hot room. (Man) Oops! More than an hour later, the bathers leave massaged, oiled, (Whistling) and have been scraped down with a strigil to remove the remaining dirt. At the ninth hour, seven hours after they left home, the men return for a celebratory dinner. Dinner is an intimate affair, with nine people reclining around the low table. Slaves attend to their every need if the diners, through gestures, demand more food and wine. As the day closes, we can hear the rumble of wagons outside. The clients and freedmen, with a meal of robust -- if inferior -- food inside them, shuffle off to the now tepid baths before returning to their apartment blocks. Back at Lucius' house, the drinking continues into the night. Lucius and his stepbrother don't look too well. A slave stands by in case either of them needs to vomit. With hindsight, we know Lucius' future. In 20 years' time, the Emperor Vespasian's youngest son, Domitian, as emperor, will enact a reign of terror. Will Lucius survive? (Drums)
Vào ngày 17 tháng 3 năm 73 sau Công nguyên, chúng ta đang du ngoạn thành Rome cổ đại để tham dự lễ Liberalia, lễ hội hàng năm nhằm kỷ niệm nền độc lập của cư dân Rome. Chúng ta đang thấy cậu bé 17 tuổi tên là Lucius Popidus Secundus. Cậu không xuất thân từ một gia đình nghèo, nhưng cậu sống trong khu vực được biết đến với tên Subura, một khu dành cho người nghèo ở Rome, nằm gần trung tâm thành phố. Những người thuê nhà ở chung cư này bị nhồi nhét vào, những nơi mà chứa đựng những mối hiểm họa tiềm tàng. Hỏa hoạn xảy ra thường xuyên, mùi hôi của tro và khói bốc lên vào buổi sáng chẳng phải là chuyện lạ. Lucius, thức dậy vào buổi sáng, để chuẩn bị cho những công việc gia đình trong ngày. Người em trai 15 tuổi của cậu đã đến tuổi trưởng thành. Một nửa số trẻ em ở thành Rome chết trước tuổi trưởng thành, vì thế đó là điểm mốc cực kỳ quan trọng. Lucisus ngắm nhìn cậu em trai trong bộ áo dài La Mã đứng trước ngôi đền thờ với những vị thần bảo vệ khi cậu để lại chiếc huy hiệu, chiếc bùa hộ mệnh, vào bên trong ngôi đền với lời cảm tạ. Bùa hộ mệnh đã hiệu nghiệm. Nó đã bảo vệ cậu. Không giống như nhiều đứa trẻ khác, cậu đã sống sót để trở thành một chàng thanh niên. Ở tuổi 17, Lucius gần như hoàn tất toàn bộ quá trình học tập. Cậu được học cách nói năng lưu loát, thuyết trình nơi công cộng, và có thể đọc viết được cả tiếng Latinh và Hy Lạp. Cha cậu dạy cho cậu một vài điều không có trong giáo trình ở lớp học: Chạy bộ, Bơi lội, và Chiến đấu. Đến tuổi 17, Lucius có thể lựa chọn để trở thành sĩ quan quân đội và chỉ huy binh lính ở vùng biên giới của đế chế. Tuy nhiên, Lucius vẫn là một đứa trẻ. Cậu chưa được tin tưởng để được giao phó đại sự. Cha cậu sẽ đảm đương việc đó cho đến khi cậu 25 tuổi. Và cha cậu sẽ sắp xếp cho cậu một đám cưới với một cô bé nhỏ hơn cậu ... 10 tuổi. Ông đã để mắt đến gia đình có cô con gái chỉ mới ... 7 tuổi. Quay trở lại lễ hội Liberalia. Khi Lucius ra ngoài với gia đình, các cửa hiệu vẫn mở cửa chào đón khách hàng. Đường phố tràn ngập các thương gia chuyên buôn nữ trang nhỏ lẻ và khách hàng đến từ khắp mọi nơi. Những chiếc xe ngựa lớn thì không được phép vào thành phố cho đến sau 9 giờ tối nhưng phố xá vẫn đông đúc. Các ông bố cùng các bậc chú bác đưa những đứa trẻ đến Quảng trường Augustus để nhìn lại các bức tượng của những chiến binh nổi tiếng thành Rome như là Anaeus, người lãnh đạo tổ tiên của người Rome, những chiến binh Thành Troy, và Italy. Và Romulus, người sáng lập Rome. Và các vĩ nhân khác của nền Cộng hòa cách đây hơn 100 năm. Với lòng ngưỡng mộ, chúng ta có thể mường tượng cảnh tượng các bậc cha chú và các vệ thần cùng với những người con cháu giờ đây đã trưởng thành của họ gợi nhớ các câu chuyện vinh quang của thành Rome kể lại những chiến tích vĩ đại, hồi tưởng về những anh hùng trong quá khứ: về các bài học làm sao để sống tốt hơn, và cách vượt qua những bồng bột tuổi trẻ. Những cảm xúc từ quá khứ ở nơi đây, rất phù hợp với hoàn cảnh hiện tại của họ. Người Rome đã tạo nên một đế chế vĩ đại vượt không gian và thời gian. Rome tồn tại và nổi danh thông qua các cuộc chiến Chiến tranh là một điều tất yếu của cuộc sống, ngay cả vào năm 73 sau CN. Đó là những chiến dịch đánh chiếm vùng Bắc nước Anh và tiến vào Scotland, tấn công phía Bắc sông Danube để tiến vào Rumani, và vùng biên giới nằm giữa Syria và Iraq ở phía Đông. Bây giờ là 8 giờ tối - là lúc để đi tắm hơi, Lucius và gia đình thẳng tiến đến đường Via Lata, một con phố rộng, dẫn đến khu vực Campus Matius, và nhà tắm rộng lớn của Agrippa. Các thành viên trong gia đình tạm biệt khách hàng và bảo các đầy tớ đợi ở ngoài, họ tiến vào phòng tắm cùng với nhóm người quen. Các phòng tắm chuyển từ tối, sang một phòng mờ hơi nước rồi đến một phòng sáng hơn. Người Rome có những cửa sổ kính cực kỳ hoàn hảo. Mọi người di chuyển từ phòng lạnh sang phòng ấm rồi đến phòng rất nóng. Hơn một tiếng đồng hồ sau, những người tắm rời đi sau khi được mát xa, xức dầu thơm, và loại bỏ mọi dơ bẩn còn sót lại bằng dụng cụ làm sạch da. Vào 9 giờ tối, 7 tiếng đồng hồ sau khi rời khỏi nhà, mọi người trở về cho để thưởng thức bữa tối kỷ niệm. Dùng bữa tối là một hoạt động thân mật, với 9 người ngồi xung quanh một cái bàn thấp. Các nô lệ cần phải luôn sẵn sàng đáp ứng mọi nhu cầu của họ nếu người dùng bữa, thông qua cử chỉ, yêu cầu thêm thức ăn và rượu. Khi một ngày gần trôi qua, chúng ta có thể nghe thấy tiếng ồn của xe ngựa bên ngoài. Khách khứa và người làm, có một bữa ăn thiết thực nếu tệ hơn một chút - cũng là được no bụng, trước khi trở về các khu chung cư. Trở lại nhà Lucius, bữa tiệc vẫn tiếp tục cho tới nửa đêm Lucius cùng người anh em cùng cha khác mẹ có vẻ không ổn lắm Người hầu sẽ đứng bên cạnh phòng khi cả hai muốn nôn mửa Với sự nhận thức muộn màng, chúng ta có thể biết được tương lai của Lucius. Trong 20 năm tới, người con trẻ nhất của hoàng đế Vespasian, Domitian, với cương vị hoàng đế, sẽ tạo nên một triều đại khủng hoảng. Liệu Lucius có thể sống sót?