فەرمانڕەوایەتیەکەی دەستپێکی یەکێک لە مەزنترین ئیمپڕاتۆریەتەکانی مێژوو بووە و کۆتای یەکێک لە سەرهتایترین کۆمارەکان بووە. ئایە یەكەم ئیمپڕاتۆری ڕۆم سەرکردەیەکی نموونەی بووە کەوا پێگهی شارستانیەتی خۆی لە مێژوو دەستەبەرکردوە یاخود ستەمکارێک بووە هەموو بهها ئەخڵاقیەکانی لەناوبردوە؟ لە مێژوو بەرامبەر ئۆگەستس بزانە.
His reign marked the beginning of one of history’s greatest empires and the end of one of its first republics. Was Rome’s first emperor a visionary leader who guaranteed his civilization’s place in history or a tyrant who destroyed its core values? Find out in History versus Augustus.
بێدەنگی، بێدەنگی. بانگکراوی ئەمڕۆ بۆ دادگا گایس ئۆکتاڤیسە؟
Order, order. The defendant today is Gaius Octavius?
گایس جولیەس قەیسەر یان ئۆگەستس...
Gaius Julius Caesar/Augustus...
ئایە پیاوێکی هەڵەمان هەییە؟
Do we have the wrong guy?
نەخێر، بەڕێز دادوەر. گایس ئۆکتاڤیس لە ساڵی ٦٣ پێش زاین لەدایک بووه، برازای گەورەی جولیەس قەیسەر بووە. بوو بە گایس جولیەس قەیسەر مامی هەڵیگرتۆتەوە وەکو کوڕ ومیراتگری خۆی. لە ٢٧ پێش زانین نازناوی ئۆگەستسی پێبەخشراوە کاتێک ئەنجومەنی پیران پلەی شەرهفی زیاتریان پێبەخشی.
No, your Honor. Gaius Octavius, born in 63 BCE, was the grand-nephew of Julius Caesar. He became Gaius Julius Caesar upon being named his great-uncle’s adoptive son and heir. And he gained the title Augustus in 27 BCE when the Senate granted him additional honors.
مەبەستت ئەوەیە کاتێک دەسەڵاتی تاکەکەسی دامەزراند و بوو بە ئیمپڕاتۆری ڕۆم.
You mean when he established sole authority and became emperor of Rome.
ئایە ئەمه خراپە؟ ئایە لە کۆن هەموو شوێنێک پادشا و ئیمڕاتۆری خۆیان نەبووە؟
Is that bad? Didn’t every place have some king or emperor back then?
ڕاست دەکەیت، بەڕێز دادوەر، خەڵکی ڕۆم چەند سەدەیەک پێشتر دەسەڵاتی پادشاکانیان لەناوبردبوو تا کۆمارێک دابمەزرێنن، حکومەتێک دهبوو خزمەتی هەموو خەڵک بکات، نەک بەتەنها یەک خانەوادەی دەسەڵاتدار. و ئەوە ئۆکتاڤیس بوو ئەم نەریتەی لەناوبرد.
Actually, your Honor, the Roman people had overthrown their kings centuries before to establish a republic, a government meant to serve the people, not the privilege of a ruling family. And it was Octavius who destroyed this tradition.
ئۆکتاڤیس نموونەی نۆکەری گشتی بوو. لە تەمەنی ١٦ساڵیدا، بۆ دەستەی پاپا هەڵبژێردرا کەوا سەرپەرشتی پەرستی ئاینی دەکرد لە هیسپانیا شانبەشانی مامی قەیسەر بۆ ڕۆم جەنگاوە و بەرپرسیاری تۆڵەسەندنەوەی مردنی قەیسەریشی گرتە ئەستۆ کاتێک ئۆلیگاریشییە گەندەڵەکان لە ئهنجوومهندا ناپاکیان لێکرد و کوشتیان.
Octavius was a model public servant. At 16, he was elected to the College of Pontiffs that supervised religious worship. He fought for Rome in Hispania alongside his great-uncle Caesar and took up the responsibility of avenging Caesar’s death when the corrupt oligarchs in the Senate betrayed and murdered him.
قەیسەر ستەمکارێکی برسی دەسەڵاتبووو کەوا هەوڵیدا خۆیبکات بە پادشا لەکاتێکدا لەگەڵ شاژنی میسری کلیۆپاترا پەیمانی هاوسەرگیری دەبەست. دوای مردنی، ئۆکتاڤیس پەیوەندی بە فەرماندەکەی مارک ئەنتۆنی یەوە کرد لە دەسپێکی شەڕی ناوخۆ کەوا ڕۆمی پارچە پارچەکرد، پادشان لە دواوە خەنجەری لە هاوپەیمانەکەی دا تا دەسەڵاتی خۆی زیاد بکات.
Caesar had been a power-hungry tyrant who tried to make himself a king while consorting with his Egyptian queen Cleopatra. After his death, Octavius joined his general Mark Antony in starting a civil war that tore Rome apart, then stabbed his ally in the back to increase his own power.
ئەنتۆنی گەمژەیەک بوو. هەڵمەتێکی بەدی لە پارشا بەرپاکرد و پلانی دانا هەرێمەکانی ڕۆم بۆ بۆ شانشینی کەسی بۆ خۆی و کلیۆپاترا بگۆڕێت.
Antony was a fool. He waged a disastrous campaign in Parthia and plotted to turn Roman territories into personal kingdoms for himself and Cleopatra.
ئایە قەیسەر بەوانە تۆمەتبارکرابوو؟
Isn’t that what Caesar had been accused of?
باشە...
Well...
کەواتە ئۆکتاڤیس ئەنتۆنی لەناوبرد بەهۆی ئەوەی هەوڵیدەدا ببێت بە پادشا و پاشان خۆی بوو بە پادشا؟
So Octavius destroyed Antony for trying to become a king and then became one himself?
ڕاستە. تەنانەت دەتوانیت لە نازناوە هەڵگیراوەکەی "کەسە بلیمەتەکە" نخۆشی خۆبەزل زانی ببینیت.
That’s right. You can see the megalomania even in his adopted title – "The Illustrious One."
ئەوە شەرەفێکی ئاینی بوو. ئۆگەستس لە پێناوی خۆی بە دوای دەسەڵات نە دەگەڕا. وەکو براوەی شەڕی ناوخۆ و فەرماندەی زۆربەی سوپاکان، ئەرکی ئەوە تا یاسا و فەرمان بۆ ڕۆم بگەڕێنێتەوە تاببێتە هۆی ئەوەی دەستەکانی دیکە واز لە شەرکردن بێنن.
That was a religious honorific. And Augustus didn’t seek power for his own sake. As winner of the civil war and commander of the most troops, it was his duty to restore law and order to Rome so that other factions didn’t continue fighting.
ئەو یاسای نەگەڕاندەوە بەڵکو وای لە یاساکرد تا لە پەرژەوەندی ئەو دابێت!
He didn’t restore the law - he made it subordinate to him!
ڕاست نییە. ئۆگەستس کاری کرد تا پێگەی ئەنجوومەنی پیران بگەڕێنێتەوە، ئاسایشی خۆراکی بەرەوەپێشەوەبرد بۆ چینە نزمە کۆمەڵایەتیەکان، و دەستی لە فەرماندەی سوپا کشاندوە کاتێک دەست بەرداری پێگە ئەنجومەنیەکەی بوو.
Not true. Augustus worked to restore the Senate’s prestige, improved food security for the lower classes, and relinquished control of the army when he resigned his consul post.
ئەو قسانە هەمووی خهیاڵە. کاریگەریە سەربازیەکەی و سامانی کەسی بەکارهێنا تا ئەنجومەنی پیران پاڵپشتی بکەن، کاتێکدا پارێزگاری لە پێگەکانی دەسەڵات دەکرد و مافی ئاهەنگێڕان بۆ سەرکەوتنی سەربازی. بە بەهێزترین سوپا کۆنتڕۆڵی هەرێمەكانی دەکرد. و ئەگەر ئەوەندە بەس نەبووبێت، پێگە ئەنجوومەنیەکی دووجار زیاتر بهكار هێناوە بۆ بەرزکردنەوەی پلەی کوڕهزاكانی. بەئاشکرا هەوڵیدەدا دەسەڵاتی بنەماڵەیی دابمەزرێنێت.
Mere optics. He used his military influence and personal wealth to stack the Senate in his favor, while retaining the powers of a tribune and the right to celebrate military triumphs. He kept control of provinces with the most legions. And if that wasn’t enough, he assumed the consul position twice more to promote his grandchildren. He was clearly trying to establish a dynasty.
بەڵام بەم هەموو دەسەڵاتە چی کرد؟
But what did he do with all that power?
خۆشحاڵم ئەم پرسیارەت کرد بەڕێز دادوەر. دەستکەوتەکانی ئۆگەستس زۆر زیاترن لەوەی باسی دەکەین. بەشێوەیەکی یەکسان باجی بەسەر هەموو هەرێمەکان سەپاند، کۆتایی بە چەوساندنەوەی تایبەتی بەڕێوبەرەکانی باجی ناوخۆی هێنا. خودی خۆی پشتگیری دارایی تۆڕی ڕێگاکان و دامەزرانی پەیامنێرانی کردوە بۆئەوەی هەواڵەکان و سوپاکان بتوانن بەئاسانی بە هەموو شانیشنەکە بگو.ازرێنهوه و هەرلەژێر دەسەڵاتی ئەو بوو کە زۆربەی بینا بەناوبانگەکانی ڕۆما دروستکراون. زۆربەی نووسەرانی ئەو سەردەمە بەشێوەیەکی گشتی زۆربەیان ستایشی دەسەڵاداریەکەی دەکەن.
Glad you asked, your Honor. Augustus’s accomplishments were almost too many to name. He established consistent taxation for all provinces, ending private exploitation by local tax officials. He personally financed a network of roads and employed couriers so news and troops could travel easily throughout the realm. And it was under Augustus that many of Rome’s famous public buildings were constructed. The writers of the time were nearly unanimous in praising his rule.
ئایە نووسەرەکان هەڵبژاردنی دیکەیان هەبوو؟ ئۆگەستس زۆر خەڵکی بە تاوانبارکردنی ئاڵۆز و نادیار دووردهخستهوه، لەنێوانیان ئۆڤید، یەکێک لە مەزنترین شاعیرەکانی ڕۆم. و لەبیرتچو باسی یاسای خۆتێهەڵقورتاندن بکەی کە پەیوەستە بە ژیانی هاونشتیمانیانەوە- سزای داوێن پیسی، قەدەخەکردنی هاوسەرگیری لەنێوان چینەکانی کۆمەڵگە، تەنانەت هەرکەسێک هاوسەرگیری نەکردایە سزای دەدا.
Did the writers have any other choice? Augustus exiled plenty of people on vague charges, including Ovid, one of Rome’s greatest poets. And you forgot to mention the intrusive laws regarding citizens’ personal lives – punishing adultery, restricting marriage between social classes, even penalties for remaining unmarried.
هەوڵیدەدا تا برەو بە هاونیشتیمانیەتی بدات و حکومەتێکی ڕێکوپێک دابمەزرێنیت. و سەرکەوتووش بوو. میراتهكهیی خۆی دەدوێت: ٤٠ ساڵ سەقامگیری ناوخۆیی، سوپایەکی تایبەت کەوا هەموو سنوورهكانی ڕۆمی لە هەموو ئاڕاستەکانەوە فراونکرد، و حکومەتێك هێشتا وەکو نمونەیەکی چاکەکاری شارستانی بیری دهكرێتهوه.
He was trying to improve the citizenry and instill discipline. And he succeeded. His legacy speaks for itself: 40 years of internal stability, a professional army that expanded Rome’s frontiers in all directions, and a government still remembered as a model of civic virtue.
سپاردهکەی ئیمپڕاتۆریەتێک بوو کەوا لە داگیرکاری بێ کۆتا بەردەوام بوو تا ڕووخا، و نەریتی تاک ڕەوی سوپا. هەرکاتێک دیکتاتۆرێک لە پۆشاکی فەرمی فەرماندەیەک بوو حوکمی تاک ڕەوی جێبەجێکرد لەکاتێکیشدا داوای ئەوەی دەکرد لە جێگای خەڵک ڕەفتار بکات، ئۆگەستسی قەیسەرمان هەیە تا سوپاسی بکەین.
His legacy was an empire that would go on to wage endless conquest until it collapsed, and a tradition of military autocracy. Any time a dictator in a general’s uniform commits atrocities while claiming to act on behalf of "the people," we have Augustus Caesar to thank.
کەواتە دەڵێیت ئۆگەستس ئیمپڕاتۆرێکی باش بووە، و تۆش دەڵێیت شتی وا لە گۆڕێ نییە؟
So you’re saying Augustus was a good emperor, and you’re saying there’s no such thing?
ڕاهاتووین تا ئاهەنگ بۆ سەرکردە مێژووییەکان بگێڕین بۆ دەستکەوتەکانیان و سەرکەوتنەکانیان. بەڵام دەکرێت کەسێک هەرلەسەرەتاوە دەسەڵاتێکی وههای هەبێت تا خودی مێژوو بخاتە دادگاوە.
We’re used to celebrating historical leaders for their achievements and victories. But to ask whether an individual should have such power in the first place is to put history itself on trial.