So, this is a story about how we know what we know.
To opowieść o tym, skąd wiemy to, co wiemy.
It's a story about this woman, Natalia Rybczynski. She's a paleobiologist, which means she specializes in digging up really old dead stuff.
To opowieść o tej kobiecie, Natalii Rybczynski. Jest paleobiologiem, co oznacza, że zna się na wykopywaniu starych i martwych rzeczy.
(Audio) Natalia Rybczynski: Yeah, I had someone call me "Dr. Dead Things."
(Audio) Natalia Rybczynski: Tak. Ktoś nazwał mnie "Dr Matrwocie".
Latif Nasser: And I think she's particularly interesting because of where she digs that stuff up, way above the Arctic Circle in the remote Canadian tundra.
Latif Nasser: Jest wyjątkowo interesująca ze względu na miejsce, gdzie wykopuje te rzeczy, daleko za kołem podbiegunowym w odległej tundrze kanadyjskiej.
Now, one summer day in 2006, she was at a dig site called the Fyles Leaf Bed, which is less than 10 degrees latitude away from the magnetic north pole.
Pewnego letniego dnia w 2006 roku była na miejscu wykopalisk zwanym "Fyles Leaf Bed", mniej niż o 10 stopni szerokości geograficznej
(Audio) NR: Really, it's not going to sound very exciting, because it was a day of walking with your backpack and your GPS and notebook and just picking up anything that might be a fossil.
od północnego bieguna magnetycznego. (Audio) NR: To nie będzie bardzo ciekawe, bo to był dzień wędrowania z plecakiem, GPS-em i notatnikiem
i zbierania wszystkiego, co mogło być skamieniałością.
LN: And at some point, she noticed something.
LN: W pewnym momencie coś zauważyła.
(Audio) NR: Rusty, kind of rust-colored, about the size of the palm of my hand. It was just lying on the surface.
(Audio) NR: Rdzawe, w kolorze rdzy, wielkości mojej dłoni. Leżało na powierzchni.
LN: And at first she thought it was just a splinter of wood, because that's the sort of thing people had found at the Fyles Leaf Bed before -- prehistoric plant parts. But that night, back at camp ...
LN: Najpierw pomyślała, że to drewniana drzazga, bo takie rzeczy znajdowano w "Fyles Leaf Bed" wcześniej, czyli prehistoryczne kawałki roślin. Jednak tamtej nocy, w obozie...
(Audio) NR: ... I get out the hand lens, I'm looking a little bit more closely and realizing it doesn't quite look like this has tree rings. Maybe it's a preservation thing, but it looks really like ... bone.
(Audio) NR:. Wzięłam lupę, przypatrzyłam się z bliska, uświadamiając sobie, że nie wygląda tak, jakby miało pierścienie drzewne. Może to kwestia zakonserwowania, ale to naprawdę wyglądało... jak kość.
LN: Huh. So over the next four years, she went to that spot over and over, and eventually collected 30 fragments of that exact same bone, most of them really tiny.
LN: Przez cztery kolejne lata wracała do tego miejsca na okrągło i w końcu uzbierała 30 fragmentów tej samej kości, większość z nich jest naprawdę niewielka.
(Audio) NR: It's not a whole lot. It fits in a small Ziploc bag.
(Audio) NR: To niedużo. Mieści się w małej torebce plastykowej.
LN: And she tried to piece them together like a jigsaw puzzle. But it was challenging.
LN: Próbowała je ułożyć jak puzzle. Było to jednak wyzwaniem.
(Audio) NR: It's broken up into so many little tiny pieces, I'm trying to use sand and putty, and it's not looking good. So finally, we used a 3D surface scanner.
(Audio) NR: Jest połamana na wiele kawałeczków. Próbowałam piasku i kitu, ale nie wyglądało to dobrze. W końcu zdecydowaliśmy się użyć skanera powierzchni 3D.
LN: Ooh! NR: Yeah, right?
LN: Och!
(Laughter)
(Śmiech)
LN: It turns out it was way easier to do it virtually.
LN: Okazało się, że łatwiej zrobić to wirtualnie.
(Audio) NR: It's kind of magical when it all fits together.
(Audio) NR: To magiczne, kiedy wszystko pasuje do siebie.
LN: How certain were you that you had it right, that you had put it together in the right way? Was there a potential that you'd put it together a different way and have, like, a parakeet or something?
LN: Czy byliście pewni, że się udało i ułożyliście wszystko prawidłowo? Czy można było ułożyć to inaczej i dostać na przykład papużkę falistą?
(Laughter)
(Śmiech)
(Audio) NR: (Laughs) Um, no. No, we got this.
(Audio) NR: (Śmiech) Nie. Dobrze wyszło.
LN: What she had, she discovered, was a tibia, a leg bone, and specifically, one that belonged to a cloven-hoofed mammal, so something like a cow or a sheep. But it couldn't have been either of those. It was just too big.
LN: Tym, co odkryła, była piszczel, kość nogi, a konkretnie taka, która należała do zwierzęta mającego racice, jak na przykład krowa czy owca. Nie mogła jednak należeć do żadnego z nich. Była po prostu za duża.
(Audio) NR: The size of this thing, it was huge. It's a really big animal.
(Audio) NR: Jej rozmiar był ogromny. To było duże zwierzę.
LN: So what animal could it be? Having hit a wall, she showed one of the fragments to some colleagues of hers in Colorado, and they had an idea.
LN: Jakie zwierzę mogło to być? Z braku innych pomysłów pokazała jeden z fragmentów swoim kolegom z Kolorado, a oni wpadli na pewien pomysł.
(Audio) NR: We took a saw, and we nicked just the edge of it, and there was this really interesting smell that comes from it.
(Audio) NR: Wzięliśmy piłę i nacięliśmy jej brzeg. Unosił się z niej naprawdę ciekawy zapach.
LN: It smelled kind of like singed flesh. It was a smell that Natalia recognized from cutting up skulls in her gross anatomy lab: collagen. Collagen is what gives structure to our bones. And usually, after so many years, it breaks down. But in this case, the Arctic had acted like a natural freezer and preserved it.
LN: Śmierdziała jak nadpalone mięso. Natalia znała ten smród z krojenia czaszek na zajęciach z anatomii, kolagen. Kolagen to budulec kości. Zazwyczaj po tak wielu latach rozpada się. Arktyka, w tym przypadku, zadziałała jak zamrażarka i zachowała go.
Then a year or two later, Natalia was at a conference in Bristol, and she saw that a colleague of hers named Mike Buckley was demoing this new process that he called "collagen fingerprinting." It turns out that different species have slightly different structures of collagen, so if you get a collagen profile of an unknown bone, you can compare it to those of known species, and, who knows, maybe you get a match.
Rok czy dwa lata później Natalia była na konferencji w Bristolu, gdzie zobaczyła, jak jej kolega Mike Buckley przedstawiał proces zwany "pobieraniem odciskiem palca" kolagenu. Okazuje się, że różne gatunki mają nieco inne struktury kolagenu, dlatego, mając profil kolagenowy nieznanej kości, można porównać go do tego, który pochodzi od znanych gatunków, i być może uda się znaleźć podobieństwo.
So she shipped him one of the fragments, FedEx.
Wysłała mu jeden z fragmentów kurierem.
(Audio) NR: Yeah, you want to track it. It's kind of important.
(Audio) NR: Chcesz śledzić przesyłkę. To ważne.
(Laughter)
(Śmiech)
LN: And he processed it, and compared it to 37 known and modern-day mammal species. And he found a match. It turns out that the 3.5 million-year-old bone that Natalia had dug out of the High Arctic belonged to ... a camel.
LN: Zbadał go, porównał do 37 znanych i współczesnych gatunków ssaków. Znalazł podobieństwo. Okazało się, że kość datowana na 3,5 miliona lat, którą Natalia odkopała na północy Arktyki, należała do... wielbłąda dwugarbnego.
(Laughter)
(Śmiech)
(Audio) NR: And I'm thinking, what? That's amazing -- if it's true.
(Audio) NR: Co takiego? To niesamowite, jeśli okaże się prawdą.
LN: So they tested a bunch of the fragments, and they got the same result for each one. However, based on the size of the bone that they found, it meant that this camel was 30 percent larger than modern-day camels. So this camel would have been about nine feet tall, weighed around a ton.
LN: Sprawdzono wiele z tych fragmentów i za każdym razem wyniki były takie same. Uwzględniając rozmiar znalezionej kości, oznaczało to, że ten wielbłąd był o 30% większy od współczesnego. Ten wielbłąd miał około 2,7 metra i ważył około tony.
(Audience reacts)
(Publiczność reaguje)
Yeah. Natalia had found a Giant Arctic camel.
Tak. Natalia odkryła gigantycznego, arktycznego wielbłąda.
(Laughter)
(Śmiech)
Now, when you hear the word "camel," what may come to mind is one of these, the Bactrian camel of East and Central Asia. But chances are the postcard image you have in your brain is one of these, the dromedary, quintessential desert creature -- hangs out in sandy, hot places like the Middle East and the Sahara, has a big old hump on its back for storing water for those long desert treks, has big, broad feet to help it tromp over sand dunes. So how on earth would one of these guys end up in the High Arctic?
Kiedy słyszycie słowo "wielbłąd", może przychodzi wam na myśl jeden z tych: baktrian z Azji Wschodniej i Środkowej. Jednak możliwe, że macie w głowie ten obraz z pocztówek i myślicie o dromaderze, typowym stworzeniu pustynnym, występującym w piaszczystych, gorących miejscach Azji Środkowej, Sahary, który ma wielki garb na plecach do magazynowania wody na długie, pustynne przeprawy, wielkie, szerokie stopy pomocne w stąpaniu po wydmach. Jak jednak pojawiły się w północnej Arktyce.
Well, scientists have known for a long time, turns out, even before Natalia's discovery, that camels are actually originally American.
Naukowcy wiedzieli od dawna, jak się okazało, nawet przed odkryciem, którego dokonała Natalia, że wielbłądy pochodzą z Ameryki.
(Music: The Star-Spangled Banner)
(Muzyka: Hymn Ameryki)
(Laughter)
(Śmiech)
They started here. For nearly 40 of the 45 million years that camels have been around, you could only find them in North America, around 20 different species, maybe more.
Tutaj się zaczęło. Przez prawie 40 z 45 milionów lat, odkąd pojawiły się wielbłądy, można było je znaleźć jedynie w Ameryce Północnej, około 20 różnych gatunków, a może więcej.
(Audio) LN: If I put them all in a lineup, would they look different?
(Audio) LN: Gdybyśy ustawili je w rzędzie, to czy wyglądałyby inaczej?
NR: Yeah, you're going to have different body sizes. You'll have some with really long necks, so they're actually functionally like giraffes.
NR: Tak. Mają inne rozmiary ciała. Niektóre mają bardzo długie szyje, więc zachowałyby się jak żyrafy.
LN: Some had snouts, like crocodiles.
LN: Niektóre mają pyski jak krokodyle.
(Audio) NR: The really primitive, early ones would have been really small, almost like rabbits.
(Audio) NR: Te prymitywne, starsze gatunki byłyby malutkie, prawie jak króliki.
LN: What? Rabbit-sized camels?
LN: Co? Wielbłądy wielkości królika?
(Audio) NR: The earliest ones. So those ones you probably would not recognize.
(Audio) NR: Te najwcześniejsze. Tych prawdopodobnie byś nie rozpoznał.
LN: Oh my God, I want a pet rabbit-camel.
LN: Chcę takiego domowego "królikobłąda".
(Audio) NR: I know, wouldn't that be great?
(Audio) NR: Wiem. Czy nie byłoby to wspaniałe?
(Laughter)
(Śmiech)
LN: And then about three to seven million years ago, one branch of camels went down to South America, where they became llamas and alpacas, and another branch crossed over the Bering Land Bridge into Asia and Africa. And then around the end of the last ice age, North American camels went extinct.
LN: Około 3 do 7 milionów lat temu jeden odłam wielbłądów powędrował do Ameryki Południowej, gdzie przekształcił się w lamy i alpaki, a inne odgałęzienie przekroczyło pomost lądowy Beringa i przywędrowało do Azji i Afryki. Pod koniec ostatniej epoki lodowcowej północno-amerykańskie wielbłądy wyginęły.
So, scientists knew all of that already, but it still doesn't fully explain how Natalia found one so far north. Like, this is, temperature-wise, the polar opposite of the Sahara. Now to be fair, three and a half million years ago, it was on average 22 degrees Celsius warmer than it is now. So it would have been boreal forest, so more like the Yukon or Siberia today. But still, like, they would have six-month-long winters where the ponds would freeze over. You'd have blizzards. You'd have 24 hours a day of straight darkness. Like, how ... How? How is it that one of these Saharan superstars could ever have survived those arctic conditions?
Naukowcy już to wiedzieli, ale nadal nie tłumaczy to tego, jak Natalia znalazła jednego z nich tak daleko na północy. Biorąc pod uwagę temperaturę, to biegunowe przeciwieństwo Sahary. Choć trzeba przyznać, że 3,5 miliona lat temu było tam 22 stopni Celsjusza cieplej. Był to las borealny, taki jak na przykład dzisiejszy Jukon czy Syberia. Mimo to panowały tam sześciomiesięczne zimy, podczas których zamarzały stawy. Były tam burze śnieżne. Ciemność przez całą dobę. Jak...? Jak to możliwe, że któryś z saharyjskich megagwiazdorów mógł kiedykolwiek przetrwać w arktycznych warunkach?
(Laughter)
(Śmiech)
Natalia and her colleagues think they have an answer. And it's kind of brilliant. What if the very features that we imagine make the camel so well-suited to places like the Sahara, actually evolved to help it get through the winter? What if those broad feet were meant to tromp not over sand, but over snow, like a pair of snowshoes? What if that hump -- which, huge news to me, does not contain water, it contains fat --
Natalia i jej koledzy sądzą, że znają odpowiedź. To genialne. Co by było, gdyby cechy, które sprawiają, że wielbłąd jest doskonale przystosowany do takich miejsc jak Sahara, wyewoluowały po to, aby pomóc mu w przetrwaniu zimy? Co by było, gdyby szerokie stopy nie miały stąpać po piasku, ale po śniegu, niczym para karpli? Co by było, gdyby garb, co jest dla mnie nowością, który nie zawiera wody, ale tłuszcz...
(Laughter)
(Śmiech)
was there to help the camel get through that six-month-long winter, when food was scarce? And then, only later, long after it crossed over the land bridge did it retrofit those winter features for a hot desert environment? Like, for instance, the hump may be helpful to camels in hotter climes because having all your fat in one place, like a, you know, fat backpack, means that you don't have to have that insulation all over the rest of your body. So it helps heat dissipate easier. It's this crazy idea, that what seems like proof of the camel's quintessential desert nature could actually be proof of its High Arctic past.
miał pomóc wielbłądowi w przetrwaniu 6-miesięcznej zimy, kiedy brakowało jedzenia? I dopiero później, po przejściu pomostu lądowego, przystosował cechy potrzebne w zimie do gorącego, pustynnego środowiska? Na przykład garb może się przydać wielbłądom w gorętszych klimatach, bo zebranie tłuszczu w jednym miejscu, coś w stylu plecaka z tłuszczem, oznacza, że nie trzeba mieć tej izolacji na pozostałych częściach ciała. Dzięki temu ciepło łatwiej się rozprasza. To szalona idea, że to, co wydaje się dowodem na pustynną naturę wielbłąda, może okazać się dowodem jego arktycznej przeszłości.
Now, I'm not the first person to tell this story. Others have told it as a way to marvel at evolutionary biology or as a keyhole into the future of climate change. But I love it for a totally different reason. For me, it's a story about us, about how we see the world and about how that changes.
Nie jestem pierwszą osobą, która opowiada tę historię. Inni opowiedzieli ją po to, by zachwycać się biologią ewolucyjną lub wejrzeć w przyszłość zmian klimatycznych. Ja kocham ją jednak z innego powodu. Według mnie to historia o nas, o tym, jak postrzegamy świat i jak to się zmienia.
So I was trained as a historian. And I've learned that, actually, a lot of scientists are historians, too. They make sense of the past. They tell the history of our universe, of our planet, of life on this planet. And as a historian, you start with an idea in your mind of how the story goes.
Z wykształcenia jestem historykiem. Odkryłem, że wielu naukowców to także historycy. Próbują zrozumieć przeszłość. Opowiadają historię wszechświata, naszej planety i życia na tej planecie. Tak jak w przypadku historyka zaczyna się od idei, jak ta historia mogła wyglądać.
(Audio) NR: We make up stories and we stick with it, like the camel in the desert, right? That's a great story! It's totally adapted for that. Clearly, it always lived there.
(Audio) NR: Wymyślamy historie i trzymamy się ich, tak jak tej z wielbłądem na pustyni. To wspaniała historia! Jest przystosowany do tego. To jasne, że zawsze tak żył.
LN: But at any moment, you could uncover some tiny bit of evidence. You could learn some tiny thing that forces you to reframe everything you thought you knew. Like, in this case, this one scientist finds this one shard of what she thought was wood, and because of that, science has a totally new and totally counterintuitive theory about why this absurd Dr. Seuss-looking creature looks the way it does. And for me, it completely upended the way I think of the camel. It went from being this ridiculously niche creature suited only to this one specific environment, to being this world traveler that just happens to be in the Sahara, and could end up virtually anywhere.
LN: W każdej chwili można odkryć niewielki kawałek dowodu. Można nauczyć się czegoś, co zmusza do przewartościowania wszystkiego, co się wie. Tak jak w tym przypadku. Jeden naukowiec znajduje kawałek czegoś, co wygląda na drewno, przez co w nauce pojawia się nowa, sprzeczna z intuicją teoria, dlaczego to absurdalne stworzenie wyjęte z bajek Dr. Seussa, właśnie tak wygląda. Moje postrzeganie wielbłąda uległo całkowitej zmianie. Od niszowego stworzenia przystosowanego do jednego, określonego środowiska, zmienił się w światowego podróżnika, który po prostu trafił na Saharę, ale mógł żyć gdziekolwiek indziej.
(Applause)
(Brawa)
This is Azuri. Azuri, hi, how are you doing? OK, here, I've got one of these for you here.
To Azuri. Jak się masz, Azuri? Mam tutaj coś dla ciebie.
(Laughter)
(Śmiech)
So Azuri is on a break from her regular gig at the Radio City Music Hall.
Azuri ma przerwę w regularnych występach w "Radio City Music Hall".
(Laughter)
(Śmiech)
That's not even a joke. Anyway --
To nawet nie jest kawał. Tak czy owak.
But really, Azuri is here as a living reminder that the story of our world is a dynamic one. It requires our willingness to readjust, to reimagine.
Azuri jest tutaj żyjącym dowodem, że historia świata jest dynamiczna. Wymaga od nas woli, by przystosować się i wyobrazić ją sobie na nowo.
(Laughter)
(Śmiech)
Right, Azuri?
Prawda, Azuri?
And, really, that we're all just one shard of bone away from seeing the world anew.
Tylko kawałek kości dzieli nas od postrzegania świata na nowo.
Thank you very much.
Dziękuję bardzo.
(Applause)
(Brawa)