Οι σπηλιές έχουν κάτι το ιδιαίτερο - ένα σκιερό άνοιγμα σ' έναν βραχώδη λόφο που σε τραβάει μέσα. Καθώς περνάς το κατώφλι από το φως στο σκοτάδι εισέρχεσαι σ' έναν υπόγειο κόσμο, ένα μέρος με αιώνιο σκοτάδι οσμές από χώμα, νεκρική ησυχία.
There's something about caves -- a shadowy opening in a limestone cliff that draws you in. As you pass through the portal between light and dark, you enter a subterranean world -- a place of perpetual gloom, of earthy smells, of hushed silence.
Πολύ καιρό πριν στην Ευρώπη, οι αρχαίοι άνθρωποι μπήκαν κι εκείνοι σ' αυτούς τους υπόγειους κόσμους. Ως απόδειξη της παρουσίας τους εκεί, άφησαν πίσω τους μυστηριώδεις ζωγραφιές και χαράξεις, όπως αυτό το πάνελ με ανθρώπους, τρίγωνα και ζιγκ-ζαγκ από το Όχο Γουαρένια στην Ισπανία. Τώρα περπατάτε στο ίδιο μονοπάτι με αυτούς τους πρώιμους καλλιτέχνες. Σε αυτό το εξωπραγματικό, απόκοσμο μέρος είναι σχεδόν δυνατόν να φανταστείς ότι ακούς τα σιγανά βήματα από τις δερμάτινες μπότες πάνω στο μαλακό χώμα ή ότι βλέπεις το τρεμούλιασμα της δάδας στο βάθος της επόμενης στροφής.
Long ago in Europe, ancient people also entered these underground worlds. As witness to their passage, they left behind mysterious engravings and paintings, like this panel of humans, triangles and zigzags from Ojo Guareña in Spain. You now walk the same path as these early artists. And in this surreal, otherworldly place, it's almost possible to imagine that you hear the muffled footfall of skin boots on soft earth, or that you see the flickering of a torch around the next bend.
Όταν είμαι μέσα σε μια σπηλιά αναρωτιέμαι συχνά τι έκανε εκείνους τους ανθρώπους να πάνε τόσο βαθιά, να αψηφήσουν τα επικίνδυνα και στενά περάσματα για να αφήσουν το στίγμα τους. Σ' αυτό το βίντεοκλιπ, που τραβήχτηκε μισό χιλιόμετρο ή 1/3 του μιλίου, κάτω από το έδαφος, στη σπηλιά Κουδόν στην Ισπανία, βρήκαμε μια σειρά από κόκκινες ζωγραφιές στην οροφή ενός τμήματος της σπηλιάς που ήταν ανεξερεύνητο. Καθώς σερνόμασταν όπως οι καταδρομείς, με την οροφή να χαμηλώνει συνεχώς, φτάσαμε σ' ένα σημείο όπου η οροφή ήταν τόσο χαμηλή που ο άντρας μου και φωτογράφος της αποστολής, ο Ντίλαν, δεν μπορούσε πια να εστιάσει στην οροφή με την DSLR κάμερα. Έτσι καθώς με βιντεοσκοπούσε συνέχισα να ακολουθώ τα ίχνη των κόκκινων ζωγραφιών με ένα μοναδικό φως και μια συμπαγή κάμερα την οποία κρατήσαμε για τέτοιες περιστάσεις. Μισό χιλιόμετρο κάτω από τη γη. Σοβαρά.
When I'm in a cave, I often find myself wondering what drove these people to go so deep to brave dangerous and narrow passageways to leave their mark? In this video clip, that was shot half a kilometer, or about a third of a mile, underground, in the cave of Cudon in Spain, we found a series of red paintings on a ceiling in a previously unexplored section of the cave. As we crawled forward, military-style, with the ceiling getting ever lower, we finally got to a point where the ceiling was so low that my husband and project photographer, Dylan, could no longer achieve focus on the ceiling with his DSLR camera. So while he filmed me, I kept following the trail of red paint with a single light and a point-and-shoot camera that we kept for that type of occasion. Half a kilometer underground. Seriously.
Τι μπορεί να έκανε κάποιος εκεί κάτω με μια δάδα ή με μια πέτρινη λάμπα; (Γέλια)
What was somebody doing down there with a torch or a stone lamp?
Εννοώ εμένα - λογικό, σωστά;
(Laughter)
I mean -- me, it makes sense, right?
Αυτά είναι όμως τα ερωτήματα που προσπαθώ να απαντήσω με την έρευνά μου. Μελετώ ορισμένες από τις παλαιότερες τέχνες στον κόσμο. Φτιάχτηκαν από τους πρώιμους καλλιτέχνες στην Ευρώπη πριν από 10.000 με 40.000 χρόνια. Το θέμα είναι πως δεν τα μελετώ γιατί είναι όμορφα, αν και κάποια πράγματι είναι. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η ανάπτυξη του σύγχρονου μυαλού, η εξέλιξη της δημιουργικότητας, της φαντασίας, της αφηρημένης σκέψης, τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Ενώ όλα τα είδη επικοινωνούν μεταξύ τους με διάφορους τρόπους, μόνο εμείς οι άνθρωποι φτάσαμε σε τέτοιο επίπεδο. Η επιθυμία κι η ικανότητα να μοιραζόμαστε και να συνεργαζόμαστε έπαιξε τεράστιο ρόλο στην επιτυχία μας. Ο σύγχρονος κόσμος μας βασίζεται σ' ένα παγκόσμιο δίκτυο ανταλλαγής πληροφοριών που κατέστη δυνατό, κατά μεγάλο μέρος, χάρη στην ικανότητά μας να επικοινωνούμε - συγκεκριμένα, χρησιμοποιώντας παραστάσεις ή γραπτές μορφές επικοινωνίας. Το θέμα είναι όμως ότι χτίζουμε πάνω στα πνευματικά κατορθώματα αυτών που ήρθαν πριν από εμάς, και μάλιστα για τόσο πολύ καιρό ώστε ξεχνάμε εύκολα ότι ορισμένες ικανότητες κάποτε δεν υπήρχαν. Είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα πράγματα που συναντώ στη μελέτη της βαθιάς ιστορίας μας. Εκείνοι οι άνθρωποι δεν βασίστηκαν σε θεμέλια που τέθηκαν από προηγούμενους. Αυτοί έθεσαν τα θεμέλια. Κι ενώ υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός σημαντικών εφευρέσεων που προέρχονται από τη μακρινή αυτή εποχή σήμερα θέλω να σας μιλήσω για την εφεύρεση της επικοινωνίας μέσω παραστάσεων. Υπάρχουν τρεις τύποι επικοινωνίας,
But you know, this is the kind of question that I'm trying to answer with my research. I study some of the oldest art in the world. It was created by these early artists in Europe, between 10,000 and 40,000 years ago. And the thing is that I'm not just studying it because it's beautiful, though some of it certainly is. But what I'm interested in is the development of the modern mind, of the evolution of creativity, of imagination, of abstract thought, about what it means to be human. While all species communicate in one way or another, only we humans have really taken it to another level. Our desire and ability to share and collaborate has been a huge part of our success story. Our modern world is based on a global network of information exchange made possible, in large part, by our ability to communicate -- in particular, using graphic or written forms of communication. The thing is, though, that we've been building on the mental achievements of those that came before us for so long that it's easy to forget that certain abilities haven't already existed. It's one of the things I find most fascinating about studying our deep history. Those people didn't have the shoulders of any giants to stand on. They were the original shoulders. And while a surprising number of important inventions come out of that distant time, what I want to talk to you about today is the invention of graphic communication. There are three main types of communication,
η προφορική, η επικοινωνία μέσω χειρονομιών -όπως η νοηματική γλώσσα- κι η επικοινωνία μέσω παραστάσεων. Η προφορική κι οι χειρονομίες είναι εκ φύσεως εφήμερες. Απαιτούν πολύ στενή επαφή ώστε ένα μήνυμα να σταλεί και παραδοθεί. Κι ύστερα από τη στιγμή της μεταβίβασης έχει χαθεί για πάντα. Η επικοινωνία μέσω παραστάσεων από την άλλη διασπά αυτήν τη σχέση. Με την ανακάλυψή της για πρώτη φορά κατέστη δυνατό να μεταδοθεί και να διατηρηθεί ένα μήνυμα πέρα από ένα συγκεκριμένο σημείο στον χώρο και τον χρόνο. Η Ευρώπη είναι από τα πρώτα μέρη
spoken, gestural -- so things like sign language -- and graphic communication. Spoken and gestural are by their very nature ephemeral. It requires close contact for a message to be sent and received. And after the moment of transmission, it's gone forever. Graphic communication, on the other hand, decouples that relationship. And with its invention, it became possible for the first time for a message to be transmitted and preserved beyond a single moment in place and time. Europe is one of the first places
όπου συναντάμε τακτικά γραφικές παραστάσεις σε σπηλιές, σε πέτρινα καταφύγια ακόμη και σε λίγους σωζόμενους ανοιχτούς χώρους. Εκείνη όμως δεν ήταν η Ευρώπη του σήμερα. Ήταν ένας κόσμος γεμάτος με ψηλά επιστρώματα πάγου, τρία με τέσσερα χιλιόμετρα ύψος, με πράσινες ανεμοδαρμένες πεδιάδες και παγωμένες τούνδρες. Αυτή ήταν η Εποχή των Παγετώνων. Κατά την τελευταία δεκαετία,
that we start to see graphic marks regularly appearing in caves, rock shelters and even a few surviving open-air sites. But this is not the Europe we know today. This was a world dominated by towering ice sheets, three to four kilometers high, with sweeping grass plains and frozen tundra. This was the Ice Age. Over the last century,
βρέθηκαν πάνω από 350 τοποθεσίες με την τέχνη της Εποχής των Παγετώνων σε όλη την ήπειρο, διακοσμημένες με ζώα, αφηρημένα σχέδια και, περιστασιακά, ακόμη και με ανθρώπους όπως αυτές οι εγχάρακτες φιγούρες από την Σπηλιά της Ανταούρα στη Σικελία. Μας παρέχουν μια σπάνια εικόνα του δημιουργικού κόσμου και της φαντασίας των πρώιμων αυτών καλλιτεχνών. Από την ανακάλυψή τους
more than 350 Ice Age rock art sites have been found across the continent, decorated with animals, abstract shapes and even the occasional human like these engraved figures from Grotta dell'Addaura in Sicily. They provide us with a rare glimpse into the creative world and imagination of these early artists. Since their discovery,
έχουν μελετηθεί κυρίως τα ζώα όπως το μαύρο αυτό άλογο από την Κουγιαλβέρα της Ισπανίας, ή αυτός ο σπάνιος μωβ βίσονας από την Λα Πασιέγα. Για μένα όμως ήταν τα αφηρημένα σχέδια, τα επονομαζόμενα γεωμετρικά σύμβολα, που με οδήγησαν στη μελέτη της τέχνης. Το αστείο είναι ότι στις περισσότερες τοποθεσίες τα γεωμετρικά σύμβολα είναι πιο πολλά από τις εικόνες ζώων και ανθρώπων. Όταν όμως ξεκίνησα το 2007 δεν υπήρχε ούτε μια λίστα με το πόσα σχέδια υπάρχουν, ούτε είχαμε κάποια ιδέα για το αν εμφανίζοταν τα ίδια σύμβολα στους ίδιους τόπους ή χρονικές περιόδους. Προτού ακόμη ξεκινήσω με τα ερωτήματά μου το πρώτο μου βήμα ήταν να φτιάξω μια βάση δεδομένων με όλα τα γεωμετρικά σύμβολα απ' όλη την τέχνη των σπηλαίων. To πρόβλημα ήταν ότι ενώ είχε γίνει καλή καταγραφή για μερικές τοποθεσίες, συνήθως εκείνες με τα πολύ ωραία ζώα, υπήρχε επίσης κι ένας μεγάλος αριθμός τοποθεσιών με σχέδια πολύ ασαφή - δεν υπήρχε καλή περιγραφή ή πολλές λεπτομέρειες. Κάποιες δεν είχαν επισκέπτες για ίσως και πάνω από μισό αιώνα. Αυτές ήταν που έγιναν ο στόχος της έρευνάς μου. Για δύο χρόνια
it's been the animals that have received the majority of the study like this black horse from Cullalvera in Spain, or this unusual purple bison from La Pasiega. But for me, it was the abstract shapes, what we call geometric signs, that drew me to study the art. The funny this is that at most sites the geometric signs far outnumber the animal and human images. But when I started on this back in 2007, there wasn't even a definitive list of how many shapes there were, nor was there a strong sense of whether the same ones appeared across space or time. Before I could even get started on my questions, my first step was to compile a database of all known geometric signs from all of the rock art sites. The problem was that while they were well documented at some sites, usually the ones with the very nice animals, there was also a large number of them where it was very vague -- there wasn't a lot of description or detail. Some of them hadn't been visited in half a century or more. These were the ones that I targeted for my field work. Over the course of two years,
ο πιστός μου σύζυγος κι εγώ περάσαμε ο καθένας πάνω από 300 ώρες, όπου βασικά περπατούσαμε ή σερνόμαστε σε 52 περίπου υπόγειες τοποθεσίες στη Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Σικελία. Άξιζε με το παραπάνω. Ανακαλύψαμε καινούρια, μη καταγεγραμμένα γεωμετρικά σημάδια στο 75% των τοποθεσιών που επισκεφθήκαμε. Αυτή ήταν η ακρίβεια που ήξερα ότι θα χρειαζόμουν αν ήθελα να απαντήσω στα μεγαλύτερα ερωτήματα. Ας δούμε λοιπόν αυτές τις απαντήσεις.
my faithful husband Dylan and I each spent over 300 hours underground, hiking, crawling and wriggling around 52 sites in France, Spain, Portugal and Sicily. And it was totally worth it. We found new, undocumented geometric signs at 75 percent of the sites we visited. This is the level of accuracy I knew I was going to need if I wanted to start answering those larger questions. So let's get to those answers.
Εκτός από ορισμένα άσχετα σχήματα, υπάρχουν μόνο 32 γεωμετρικά σύμβολα. Μόνο 32 σημάδια μέσα σε διάστημα 30.000 χρόνων σε ολόκληρη την ήπειρο της Ευρώπης. Πρόκειται για πολύ μικρό αριθμό. Εάν επρόκειτο λοιπόν για απλές ζωγραφιές ή διακοσμήσεις, θα περιμέναμε να δούμε μεγαλύτερη ποικιλία όμως αυτό που ανακαλύπτουμε είναι τα ίδια σύμβολα επαναλαμβανόμενα στον χώρο και τον χρόνο. Ορισμένα ξεκινάνε δυνατά προτού χάσουν τη δημοτικότητα τους κι εξαφανιστούν ενώ άλλα είναι μεταγενέστερες εφευρέσεις. Το 65% όμως των σχεδίων διατηρήθηκαν καθ' όλη τη διάρκεια της περιόδου - σχέδια όπως γραμμές, ορθογώνια, τρίγωνα, ωοειδή και κύκλοι, όπως αυτό από τα τέλη της Εποχής των Παγετώνων σε μια τοποθεσία ηλικίας 10.000 χρόνων ψηλά στα Πυρηναία. Κι ενώ κάποια σχέδια είναι διαδεδομένα σε απόσταση χιλιάδων χιλιομέτρων άλλα καταλαμβάνουν πολύ μικρότερες εκτάσεις, με ορισμένα να είναι περιορισμένα σε μια μόνο περιοχή, όπως αυτά τα χωρισμένα ορθογώνια που τα βρήκαμε μόνο στη Βόρεια Ισπανία και που ορισμένοι ερευνητές πιθανολογούν ότι πρόκειται για οικογενειακά σύμβολα ή σύμβολα φατρίας. Επίσης,
Barring a handful of outliers, there are only 32 geometric signs. Only 32 signs across a 30,000-year time span and the entire continent of Europe. That is a very small number. Now, if these were random doodles or decorations, we would expect to see a lot more variation, but instead what we find are the same signs repeating across both space and time. Some signs start out strong, before losing popularity and vanishing, while other signs are later inventions. But 65 percent of those signs stayed in use during that entire time period -- things like lines, rectangles triangles, ovals and circles like we see here from the end of the Ice Age, at a 10,000-year-old site high in the Pyrenees Mountains. And while certain signs span thousands of kilometers, other signs had much more restricted distribution patterns, with some being limited to a single territory, like we see here with these divided rectangles that are only found in northern Spain, and which some researchers have speculated could be some sort of family or clan signs. On a side note,
υπάρχει μεγάλος βαθμός ομοιότητας στην πρώιμη τέχνη των σπηλαίων από τη Γαλλία και την Ισπανία μέχρι την Ινδονησία και την Αυστραλία. Με τόσα πολλά όμοια σχέδια να εμφανίζονται σε τόσο απομακρυσμένα μέρη, ιδιαίτερα πριν 30.000 με 40.000 χρόνια, αρχίζει να γίνεται όλο και πιο πιθανό ότι οι εφευρέσεις αυτές γεννήθηκαν σε κάποιο κοινό αρχικό σημείο στην Αφρική. Όμως αυτό είναι θέμα προς συζήτηση για το μέλλον. Πίσω στο θέμα μας.
there is surprising degree of similarity in the earliest rock art found all the way from France and Spain to Indonesia and Australia. With many of the same signs appearing in such far-flung places, especially in that 30,000 to 40,000-year range, it's starting to seem increasingly likely that this invention actually traces back to a common point of origin in Africa. But that I'm afraid, is a subject for a future talk. So back to the matter at hand.
Χωρίς αμφιβολία αυτά τα σχέδια είχαν σημασία για τους δημιουργούς τους, όπως αυτά τα ανάγλυφα των 25.000 χρόνων από την Λα Ροκ Ντε Βενάσκ στη Γαλλία. Εμείς ίσως δεν ξέρουμε τι σημαίνουν, αλλά οι άνθρωποι της εποχής σίγουρα ήξεραν. Η επανάληψη των ίδιων συμβόλων, για τόσο καιρό και σε τόσες τοποθεσίες μας λέει ότι οι δημιουργοί τους κάνανε σκόπιμες επιλογές. Εάν μιλάμε για γεωμετρικά σύμβολα με συγκεκριμένη, προκαθορισμένη και πολιτιστικά αναγνωρισμένη ερμηνεία τότε ίσως να έχουμε μπροστά μας το πιο παλιό σύστημα επικοινωνίας μέσω παραστάσεων στον κόσμο. Δεν μιλάω για γραφή ακόμη.
There could be no doubt that these signs were meaningful to their creators, like these 25,000-year-old bas-relief sculptures from La Roque de Venasque in France. We might not know what they meant, but the people of the time certainly did. The repetition of the same signs, for so long, and at so many sites tells us that the artists were making intentional choices. If we're talking about geometric shapes, with specific, culturally recognized, agreed-upon meanings, than we could very well be looking at one of the oldest systems of graphic communication in the world. I'm not talking about writing yet.
Δεν υπάρχουν αρκετοί χαρακτήρες σ' αυτήν τη φάση που να αποδίδουν όλες τις λέξεις της ομιλούμενης γλώσσας, κάτι που είναι προϋπόθεση ενός πλήρους συστήματος γραφής. Ούτε τα σύμβολα επαναλαμβάνονται αρκετά τακτικά για να υποθέσουμε ότι ήταν κάποιου είδους αλφάβητου. Αυτό που έχουμε είναι μερικά πρωτότυπα σχέδια όπως αυτό το πάνελ από την Λα Πασιέγα στην Ισπανία, γνωστό ως «Η Επιγραφή» το οποίο αποτελείται από συμμετρικά σύμβολα στα αριστερά, σχηματοποιημένες ίσως εικόνες χεριών στη μέση και κάτι που μοιάζει με αγκύλη στα δεξιά. Τα παλαιότερα συστήματα επικοινωνίας μέσω γραφής στον κόσμο -
There's just not enough characters at this point to have represented all of the words in the spoken language, something which is a requirement for a full writing system. Nor do we see the signs repeating regularly enough to suggest that they were some sort of alphabet. But what we do have are some intriguing one-offs, like this panel from La Pasiega in Spain, known as "The Inscription," with its symmetrical markings on the left, possible stylized representations of hands in the middle, and what looks a bit like a bracket on the right. The oldest systems of graphic communication in the world --
η Σουμερική σφηνοειδής, τα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά και τα πρώιμα Κινέζικα κείμενα όλα εμφανίστηκαν πριν 4.000 με 5.000 χρόνια, με το καθένα να έχει δημιουργηθεί από ένα παλαιότερο πρωτοσύστημα αποτελούμενο από μετρημένα σύμβολα και εικονογραφικές παραστάσεις όπου ερμηνεία και εικόνα ήταν το ίδιο. Έτσι η εικόνα ενός πουλιού σήμαινε όντως αυτό το ζώο. Αργότερα είναι που βλέπουμε αυτά τα εικονογραφήματα να σχηματοποιούνται, μέχρις ότου γίνονται σχεδόν αγνώριστα, ενώ επίσης βλέπουμε να δημιουργούνται περισσότερα σύμβολα για να αποδώσουν όλες τις λέξεις που λείπουν από τη γλώσσα - όπως αντωνυμίες, επιρρήματα, επίθετα. Γνωρίζοντας όλα αυτά
Sumerian cuneiform, Egyptian hieroglyphs, the earliest Chinese script, all emerged between 4,000 and 5,000 years ago, with each coming into existence from an earlier protosystem made up of counting marks and pictographic representations, where the meaning and the image were the same. So a picture of a bird would really have represented that animal. It's only later that we start to see these pictographs become more stylized, until they almost become unrecognizable and that we also start to see more symbols being invented to represent all those other missing words in language -- things like pronouns, adverbs, adjectives. So knowing all this,
φαίνεται σχεδόν απίθανο ότι τα γεωμετρικά σύμβολα της Εποχής των Παγετώνων ήταν όντως αφηρημένοι γραφικοί χαρακτήρες. Αντίθετα, αυτό που είναι πιο πιθανό είναι ότι οι πρώιμοι αυτοί καλλιτέχνες απεικόνιζαν σύμβολα μέτρησης, ίσως όπως αυτή η σειρά με γραμμές από το Ριπάρο ντι Τζα Μίνικα στη Σικελία, όπως επίσης ότι δημιουργούσαν σχηματοποιημένες παραστάσεις των πραγμάτων του κόσμου γύρω τους. Μπορεί κάποια απ' αυτά να ήταν οπλισμός ή κατοικίες; Ή μήπως ήταν αστρικά αντικείμενα όπως αστερισμοί; Ή ακόμη ίσως ήταν ποτάμια, βουνά, δέντρα - χαρακτηριστικά τοπίων, όπως ίσως αυτή η μαύρη μορφή φτερού που περικλείεται από περίεργα σύμβολα σε σχήμα καμπάνας από το Ελ Καστίγιο στην Ισπανία. Η λέξη για το φτερόσχημο σχέδιο προέρχεται από τα Λατινικά, όμως τι θα μπορούσε να απεικονίζει; Κάποιο φυτό ή κάποιο δέντρο; Κάποιοι ερευνητές άρχισαν να αναρωτιούνται για συγκεκριμένα σύμβολα σε συγκεκριμένες τοποθεσίες, όμως ήρθε η ώρα πιστεύω να επανεξετάσουμε την κατηγορία αυτή ως σύνολο. Η ειρωνία της υπόθεσης είναι, φυσικά, ότι ενώ έχω ταξινομήσει προσεκτικά όλα τα σύμβολα σε μια μόνο κατηγορία, έχω την εντύπωση ότι το επόμενο βήμα θα περιλαμβάνει να τα διαχωρίσω και πάλι, καθώς προσδιορίζονται και διαχωρίζονται διαφορετικοί τύποι απεικονίσεων. Μη με παρεξηγήσετε,
it seems highly unlikely that the geometric signs from Ice Age Europe were truly abstract written characters. Instead, what's much more likely is that these early artists were also making counting marks, maybe like this row of lines from Riparo di Za Minic in Sicily, as well as creating stylized representations of things from the world around them. Could some of the signs be weaponry or housing? Or what about celestial objects like star constellations? Or maybe even rivers, mountains, trees -- landscape features, possibly like this black penniform surrounded by strange bell-shaped signs from the site of El Castillo in Spain. The term penniform means "feather-shaped" in Latin, but could this actually be a depiction of a plant or a tree? Some researchers have begun to ask these questions about certain signs at specific sites, but I believe the time has come to revisit this category as a whole. The irony in all of this, of course, is that having just carefully classified all of the signs into a single category, I have a feeling that my next step will involve breaking it back apart as different types of imagery are identified and separated off. Now don't get me wrong,
η μετέπειτα δημιουργία ολοκληρωμένης γραφής ήταν ένα εντυπωσιακό επίτευγμα. Όμως είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα πρώιμα αυτά συστήματα γραφής δεν ήρθαν από το πουθενά. Επίσης ότι ακόμη και 5.000 χρόνια πριν οι άνθρωποι ήδη χτίζανε πάνω σε κάτι πολύ παλιότερο, με τις απαρχές του να φτάνουν στα δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν - στα γεωμετρικά σύμβολα της Εποχής των Παγετώνων και πιο πίσω, στο σημείο εκείνο, στα βάθη της κοινής μας ιστορίας, όπου κάποιος πρώτος είχε την ιδέα να δημιουργήσει ένα γραφικό σύμβολο και άλλαξε για πάντα τη φύση του τρόπου επικοινωνίας μας. Ευχαριστώ.
the later creation of fully developed writing was an impressive feat in its own right. But it's important to remember that those early writing systems didn't come out of a vacuum. And that even 5,000 years ago, people were already building on something much older, with its origins stretching back tens of thousands of years -- to the geometric signs of Ice Age Europe and far beyond, to that point, deep in our collective history, when someone first came up with the idea of making a graphic mark, and forever changed the nature of how we communicate. Thank you.
(Χειροκρότημα)
(Applause)