So I understand that this meeting was planned, and the slogan was From Was to Still. And I am illustrating Still. Which, of course, I am not agreeing with because, although I am 94, I am not still working. And anybody who asks me, "Are you still doing this or that?" I don't answer because I'm not doing things still, I'm doing it like I always did. I still have -- or did I use the word still? I didn't mean that.
Kaip suprantu, šis susitikimas suplanuotas su šūkiu "Nuo Kažkada iki Vis Dar". Ir aš -- Vis Dar iliustracija. Žinoma, aš su tuo nesutinku, nes nors man ir 94-eri, aš ne vis dar dirbu. Ir kai manęs klausia, "Ar vis dar darai tą ar aną", neatsakau, nes aš ne vis dar darau, o darau, kaip ir dariau visada. Vis dar turiu -- oi, pasakiau "vis dar"?. Nenorėjau to.
(Laughter)
(Juokas)
I have my file which is called To Do. I have my plans. I have my clients. I am doing my work like I always did. So this takes care of my age. I want to show you my work so you know what I am doing and why I am here. This was about 1925. All of these things were made during the last 75 years.
Turiu sąrašą dalykų, kuriuos reikia padaryti, planus. Turiu klientus. Dirbu kaip visada. Tai padeda mano amžiuje. Norėjau parodyti savo darbus, kad suprastumėte, ką aš veikiu ir kodėl aš čia. Čia apie 1925 m. Visa tai pagaminta per paskutinius 75 m.
(Laughter)
(Juokas)
(Applause)
(Plojimai)
But, of course, I'm working since 25, doing more or less what you see here. This is Castleton China. This was an exhibition at the Museum of Modern Art. This is now for sale at the Metropolitan Museum. This is still at the Metropolitan Museum now for sale. This is a portrait of my daughter and myself.
Aišku, aš dirbu nuo 25-erių, darydama tai, ką čia matote. Čia Castleton porcelianas. Čia paroda Niujorko Šiuolaikinio meno muziejuje. Dabar šituo prekiauja Metropolitan muziejus. Šitai irgi dabar parduodama Metropolitan muziejuje. Čia mano dukters ir mano portretas.
(Applause)
(Plojimai)
These were just some of the things I've made. I made hundreds of them for the last 75 years. I call myself a maker of things. I don't call myself an industrial designer because I'm other things. Industrial designers want to make novel things. Novelty is a concept of commerce, not an aesthetic concept. The industrial design magazine, I believe, is called "Innovation." Innovation is not part of the aim of my work. Well, makers of things: they make things more beautiful, more elegant, more comfortable than just the craftsmen do. I have so much to say. I have to think what I am going to say. Well, to describe our profession otherwise, we are actually concerned with the playful search for beauty. That means the playful search for beauty was called the first activity of Man. Sarah Smith, who was a mathematics professor at MIT, wrote, "The playful search for beauty was Man's first activity -- that all useful qualities and all material qualities were developed from the playful search for beauty." These are tiles. The word, "playful" is a necessary aspect of our work because, actually, one of our problems is that we have to make, produce, lovely things throughout all of life, and this for me is now 75 years.
Čia dalis to, ką aš sukūriau. Per pastaruosius 75 m. tokių prigaminau šimtus. Save vadinu daiktų gamintoja. Nesivadinu pramonine dizainere, nes esu kitokia. Pramoniniai dizaineriai nori gaminti naujoves. Naujovė yra komercijos, o ne estetikos sąvoka. Pramoninio dizaino žurnalas, rodos, vadinasi "Inovacija". Inovacija nėra mano darbo tikslas. Daiktų gamintojai daro daiktus gražesnius, dailesnius, patogesnius, nei juos daro amatininkai. Turiu tiek daug pasakyti. Pagalvosiu, ką sakysiu. Na, kitaip sakant, mūsų profesijoje mums rūpi žaismingos grožio paieškos. Vadinasi, žaismingo grožio paieškos pavadintos pirmąja Žmogaus veikla. Sara Smit, matematikos profesorė MIT, rašė: "Žaismingos grožio paieškos buvo pirmoji Žmogaus veikla -- visi naudingi ir visi materialūs bruožai išsivystė iš žaismingų grožio paieškų." Čia plytelės. Žaismingumo aspektas yra būtinas mūsų darbui, nes viena iš mūsų problemų yra, kad turime gaminti gražius dalykus visą gyvenimą, mano atveju jau 75 m.
So how can you, without drying up, make things with the same pleasure, as a gift to others, for so long? The playful is therefore an important part of our quality as designer. Let me tell you some about my life. As I said, I started to do these things 75 years ago. My first exhibition in the United States was at the Sesquicentennial exhibition in 1926 -- that the Hungarian government sent one of my hand-drawn pieces as part of the exhibit. My work actually took me through many countries, and showed me a great part of the world. This is not that they took me -- the work didn't take me -- I made the things particularly because I wanted to use them to see the world. I was incredibly curious to see the world, and I made all these things, which then finally did take me to see many countries and many cultures. I started as an apprentice to a Hungarian craftsman, and this taught me what the guild system was in Middle Ages.
Tai kaip neišsisemti, taip ilgai mėgautis daiktų gamyba ir dovanoti juos kitiems? Todėl žaismingumas ir yra toks svarbus dizainerio kokybei. Papasakosiu apie savo gyvenimą. Kaip sakau, pradėjau prieš 75 m. Pirmoji mano paroda JAV buvo 150-mečio parodoje 1926 m., kai Vengrijos vyriausybė nusiuntė mano piešinį kaip dalį ekspozicijos. Dirbdama apkeliavau daug šalių, pamačiau didelę dalį pasaulio. Ne, tai ne darbas mane nuvedė, o aš dariau daiktus tam, kad per juos pamatyčiau pasaulį. Labai norėjau jį pamatyti, tad dariau šiuos daiktus, ir dėl jų galiausiai pamačiau daug šalių ir kultūrų. Pirma buvau vengro amatininko padėjėja, jis mane pamokė apie Viduramžių gildijų sistemą.
The guild system: that means when I was an apprentice, I had to apprentice myself in order to become a pottery master. In my shop where I studied, or learned, there was a traditional hierarchy of master, journeyman and learned worker, and apprentice, and I worked as the apprentice. The work as an apprentice was very primitive. That means I had to actually learn every aspect of making pottery by hand. We mashed the clay with our feet when it came from the hillside. After that, it had to be kneaded. It had to then go in, kind of, a mangle. And then finally it was prepared for the throwing. And there I really worked as an apprentice. My master took me to set ovens because this was part of oven-making, oven-setting, in the time. And finally, I had received a document that I had accomplished my apprenticeship successfully, that I had behaved morally, and this document was given to me by the Guild of Roof-Coverers, Rail-Diggers, Oven-Setters, Chimney Sweeps and Potters.
Gildijų sistema: kai buvau pameistrė, turėjau tobulintis, kad tapčiau keramikos meistre. Mokiausi dirbtuvėje, kur buvo tradicinė hierarchija: meistras, kvalifikuotas ir patyręs darbuotojas, pameistrys, aš buvau pameistriu. Tai buvo labai primityvus darbas. Turėjau savo rankomis išbandyti visus keramikos amato aspektus. Kojomis mindėme iš kalvų atneštą molį. Tada reikėjo jį minkyti, po to dėti į tokį kalandrą. Tada pagaliau galima buvo žiesti. Ten tikrai buvau pameistrė. Meistras vedėsi mane statyti krosnių, nes tais laikais tai buvo krosnių gamybos dalis. Pagaliau, gavau pažymą, kad sėkmingai baigiau praktiką, elgiausi moraliai, ir šią pažymą man suteikė Stogų dengėjų, geležinkelio žemkasių, krosnių statytojų, kaminkrėčių bei puodžių gildija.
(Laughter)
(Juokas)
I also got at the time a workbook which explained my rights and my working conditions, and I still have that workbook. First I set up a shop in my own garden, and made pottery which I sold on the marketplace in Budapest. And there I was sitting, and my then-boyfriend -- I didn't mean it was a boyfriend like it is meant today -- but my boyfriend and I sat at the market and sold the pots. My mother thought that this was not very proper, so she sat with us to add propriety to this activity.
Taip pat gavau darbo knygelę, kur buvo mano teisės ir darbo sąlygos, ir ją tebeturiu. Pirma įkūriau dirbtuvę nuosavam sode, žiedžiau puodus ir pardavinėjau turguje Budapešte. Sėdėjau ten su tuometiniu draugu -- na, ne ta prasme draugu, kaip šiandien sakoma -- bet su draugu sėdėjome turguje ir pardavinėjom puodus. Mano mama tai laikė netinkamu elgesiu, todėl sėdėjo kartu, kad būtų padoriau.
(Laughter)
(Juokas)
However, after a while there was a new factory being built in Budapest, a pottery factory, a large one. And I visited it with several ladies, and asked all sorts of questions of the director. Then the director asked me, why do you ask all these questions? I said, I also have a pottery. So he asked me, could he please visit me, and then finally he did, and explained to me that what I did now in my shop was an anachronism, that the industrial revolution had broken out, and that I rather should join the factory. There he made an art department for me where I worked for several months. However, everybody in the factory spent his time at the art department. The director there said there were several women casting and producing my designs now in molds, and this was sold also to America.
Tačiau po kurio laiko Budapešte pastatė naują gamyklą, didelę keramikos gamyklą. Apsilankiau ten su keliomis moterimis, daug ko klausinėjau direktoriaus. Direktorius klausia, kodėl tiek klausinėjate? Sakau, ir aš turiu keramikos dirbtuvę. Jis klausia, ar galiu apsilankyti? Pagaliau apsilankė ir paaiškino, kad tai, ką dariau, buvo anachronizmas, kad įvyko pramoninė revoliucija, ir kad man geriau įsidarbinti gamykloje. Dėl manęs atidarė meno skyrių, dirbau ten kelis mėnesius. Tačiau visi gamyklos darbuotojai leido laiką meno skyriuje. Direktorius sakė, kad kelios moterys liejo formose mano kūrinius, pardavinėjo juos ir Amerikoje.
I remember that it was quite successful. However, the director, the chemist, model maker -- everybody -- concerned himself much more with the art department -- that means, with my work -- than making toilets, so finally they got a letter from the center, from the bank who owned the factory, saying, make toilet-setting behind the art department, and that was my end. So this gave me the possibility because now I was a journeyman, and journeymen also take their satchel and go to see the world. So as a journeyman, I put an ad into the paper that I had studied, that I was a down-to-earth potter's journeyman and I was looking for a job as a journeyman. And I got several answers, and I accepted the one which was farthest from home and practically, I thought, halfway to America.
Prisimenu, buvo pakankamai populiarūs. Tačiau direktorius, chemikas, formų gamintojas -- visi -- labiau domėjosi meno skyriumi -- t.y., mano darbu -- nei klozetų gaminimu, ir pagaliau atėjo laiškas iš banko, kuriam priklausė gamykla, kad meno skyrius atsakytų už klozetų liejimą. Man galas. Bet tai buvo galimybė, nes tapau kvalifikuota meistre, o jie su savo krepšiais keliauja po pasaulį. Tad įdėjau skelbimą į laikraštį, kad mokiausi, buvau paprasta kvalifikuota keramikos darbininkė, ir ieškojau atitinkamo darbo. Gavau kelis atsakymus, pasirinkau tą, kuris buvo toliausiai nuo namu, maniau, kad arčiau Amerikos.
And that was in Hamburg. Then I first took this job in Hamburg, at an art pottery where everything was done on the wheel, and so I worked in a shop where there were several potters. And the first day, I was coming to take my place at the turntable -- there were three or four turntables -- and one of them, behind where I was sitting, was a hunchback, a deaf-mute hunchback, who smelled very bad. So I doused him in cologne every day, which he thought was very nice, and therefore he brought bread and butter every day, which I had to eat out of courtesy. The first day I came to work in this shop there was on my wheel a surprise for me. My colleagues had thoughtfully put on the wheel where I was supposed to work a very nicely modeled natural man's organs. (Laughter) After I brushed them off with a hand motion, they were very -- I finally was now accepted, and worked there for some six months. This was my first job. If I go on like this, you will be here till midnight.
Tai buvo Hamburgas. Tada pradėjau dirbti Hamburge, meninės keramikos dirbtuvėje, kur viską darė žiestuvu, ir dirbtuvėje buvo keli puodžiai. Pirmą dieną priėjau prie savo rato (jų buvo 3 ar 4) ir prie vieno jų, už to, kur aš sėdėjau, buvo kuprius nebylys, kuris prastai kvepėjo. Tad aš jį kasdien kvėpinau, ir jam patiko, todėl jis kasdien atnešdavo duonos su sviestu, kurią iš mandagumo valgiau. Pirmą dieną, kai atėjau į dirbtuvę, ant rato radau staigmeną. Mieli kolegos ant rato, kur turėjau dirbti, padėjo puikiai išlipdytą vyro lytinį organą. (Juokas) Ranka jį nustūmiau, buvo labai... Pagaliau mane priėmė, ir dirbau apie pusmetį. Tai buvo mano pirmasis darbas. Jei taip tęsiu, užtruksim iki išnaktų.
(Laughter)
(Juokas)
(Applause)
(Plojimai)
So I will try speed it up a little
Tad pasiskubinsiu.
(Laughter)
(Juokas)
Moderator: Eva, we have about five minutes.
Vedėjas: Eva, turime apie 5 min.
(Laughter)
(Juokas)
Eva Zeisel: Are you sure?
Eva Zeisel: Tikrai?
Moderator: Yes, I am sure.
Vedėjas: Taip, tikrai.
EZ: Well, if you are sure, I have to tell you that within five minutes I will talk very fast. And actually, my work took me to many countries because I used my work to fill my curiosity. And among other things, other countries I worked, was in the Soviet Union, where I worked from '32 to '37 -- actually, to '36. I was finally there, although I had nothing to do -- I was a foreign expert. I became art director of the china and glass industry, and eventually under Stalin's purges -- at the beginning of Stalin's purges, I didn't know that hundreds of thousands of innocent people were arrested. So I was arrested quite early in Stalin's purges, and spent 16 months in a Russian prison. The accusation was that I had successfully prepared an Attentat on Stalin's life. This was a very dangerous accusation. And if this is the end of my five minutes, I want to tell you that I actually did survive, which was a surprise. But since I survived and I'm here, and since this is the end of the five minutes, I will --
EZ: Na, jei tikrai, tai per 5 minutes kalbėsiu labai greitai. Taigi dėl darbo apkeliavau daug šalių, nes per darbą tenkinau smalsumą. Tarp kitų šalių padirbėjau ir TSRS, nuo 1932 iki 1937, ne, 1936 m. Patekau ten pagaliau, bet kaip užsienio ekspertė neturėjau darbo. Tapau porceliano ir stiklo pramonės menine direktore, o prasidėjus Stalino valymams nežinojau, kad areštuojami šimtai tūkstančių nekaltų žmonių. Gana anksti mane suėmė, ir 16 mėn. aš kalėjau Rusijoje. Buvau apkaltinta sėkmingu pasikėsinimu į Stalino gyvybę. Tai labai pavojingas kaltinimas. O jei mano penkios minutės baigiasi, pasakysiu, kad išgyvenau, nors nesitikėjau. Bet jei jau išgyvenau ir esu čia, ir jei baigiasi mano penkios minutės, noriu...
Moderator: Tell me when your last trip to Russia was. Weren't you there recently?
Vedėjas: Kada paskutinį kartą buvote Rusijoje? Neseniai, tiesa?
EZ: Oh, this summer, in fact, the Lomonosov factory was bought by an American company, invited me. They found out that I had worked in '33 at this factory, and they came to my studio in Rockland County, and brought the 15 of their artists to visit me here. And they invited myself to come to the Russian factory last summer, in July, to make some dishes, design some dishes. And since I don't like to travel alone, they also invited my daughter, son-in-law and granddaughter, so we had a lovely trip to see Russia today, which is not a very pleasant and happy view. Here I am now, if this is the end? Thank you.
EZ: O, šią vasarą. Lomonosovo gamyklą nupirko JAV įmonė, pakvietė mane. Sužinojo, kad 1933 m. ten dirbau, ir pasirodė mano studijoje Roklendo apygardoje, atsivedė 15 savo dailininkų pas mane. Ir pakvietė mane į gamyklą Rusijoje praėjusią vasarą, kad sukurčiau kelis indus. Kadangi nemėgstu keliauti viena, jie pakvietė ir mano dukrą, žentą ir anūkę, tad mielai nukeliavome į šių dienų Rusiją, nors tai ir nebuvo malonus ir džiaugsmingas reginys. Na štai, ar jau pabaiga? Ačiū.
(Applause)
(Plojimai)