Máme rok 2009. Je dvousté výročí narození Charlese Darwina. Všude na světě se to významní vědci chystají oslavit. A plánují to udělat tak, že nás poučí o skoro všech věcech, které se týkají Darwina a jeho života, a o tom, jak změnil naše myšlení. Řekla jsem "skoro všech věcech", protože existuje jedna stránka z tohoto příběhu, na kterou nehodlají vrhnout ani trochu světla. Raději ji oběhnou, přeskočí a hned mluví o něčem jiném. Takže o ní budu mluvit já. Je to tato otázka: "Proč se tak lišíme od šimpanzů?"
Well, this is 2009. And it's the Bicentenary of Charles Darwin. And all over the world, eminent evolutionists are anxious to celebrate this. And what they're planning to do is to enlighten us on almost every aspect of Darwin and his life, and how he changed our thinking. I say almost every aspect, because there is one aspect of this story which they have thrown no light on. And they seem anxious to skirt around it and step over it and to talk about something else. So I'm going to talk about it. It's the question of, why are we so different from the chimpanzees?
Genetikové nám přece pořád říkají jak extrémně blízcí si jsme, téměř žádné odlišné geny, opravdu velmi blízce příbuzní. Ale pokud se podíváme na fenotypy, na jedné straně šimpanz, na druhé člověk, jsou naprosto odlišní, prakticky žádná podobnost. Nemluvím o abstraktních věcech typu kultury nebo chování. Mluvím o základních, hmatatelných, měřitelných tělesných rozdílech. Tady tenhle je chlupatý a chodí po čtyřech, tady ten je holý dvounožec. Proč? Myslím tím -- (Smích) pokud jsem dobrý Darwinista, musím věřit tomu, že to má nějaký důvod. Pokud jsme se tak změnili, něco se muselo stát. Co se stalo?
We get the geneticists keeping on telling us how extremely closely we are related -- hardly any genes of difference, very, very closely related. And yet, when you look at the phenotypes, there's a chimp, there's a man; they're astoundingly different, no resemblance at all. I'm not talking about airy-fairy stuff about culture or psychology, or behavior. I'm talking about ground-base, nitty-gritty, measurable physical differences. They, that one, is hairy and walking on four legs. That one is a naked biped. Why? I mean -- (Laughter) if I'm a good Darwinist, I've got to believe there's a reason for that. If we changed so much, something must have happened. What happened?
No, před 50 lety to byla směšně jednoduchá otázka. Každý znal odpověď. Věděli, co se stalo. Předek lidoopů žil na stromech. Naši předkové vyšli ven na pláně. To vysvětlilo vše. Museli jsme se postavit na zadní, abychom viděli přes vysokou trávu, nebo abychom dohonili jiná zvířata, nebo si uvolnili ruce pro zbraně. A při tom všem jsme se tak zahřáli, že jsme si museli sundat kožich a odhodit ho pryč. To věděl každý, po generace.
Now 50 years ago, that was a laughably simple question. Everybody knew the answer. They knew what happened. The ancestor of the apes stayed in the trees; our ancestors went out onto the plain. That explained everything. We had to get up on our legs to peer over the tall grass, or to chase after animals, or to free our hands for weapons. And we got so overheated in the chase that we had to take off that fur coat and throw it away. Everybody knew that, for generations.
Ale později, v devadesátých letech, se začalo objevovat něco zajímavého. Paleontologové se o něco blíže podívali na mikrofaunu, která žila s hominidy ve stejném čase na stejném místě. A nebyly to druhy ze savan. Pak se podívali na býložravce - a nebyly to druhy ze savan. A pak byli tak chytří, že vynalezli metodu jak analyzovat zkamenělý pyl. Hrůza, děs. Ten pyl nebyl z vegetace savan. Část jej dokonce pocházela z lián, těch věcí, co se houpou ze stromů uprostřed džungle.
But then, in the '90s, something began to unravel. The paleontologists themselves looked a bit more closely at the accompanying microfauna that lived in the same time and place as the hominids. And they weren't savanna species. And they looked at the herbivores. And they weren't savanna herbivores. And then they were so clever, they found a way to analyze fossilized pollen. Shock, horror. The fossilized pollen was not of savanna vegetation. Some of it even came from lianas, those things that dangle in the middle of the jungle.
Takže jsme zůstali v situaci, kdy víme, že naši nejvzdálenější předkové běhali po čtyřech nohách a skákali ve stromech předtím, než vůbec savany vznikly. Tohle není něco, co jsem si vymyslela. Není to minoritní teorie. Souhlasí s tím každý.
So we're left with a situation where we know that our earliest ancestors were moving around on four legs in the trees, before the savanna ecosystem even came into existence. This is not something I've made up. It's not a minority theory. Everybody agrees with it.
Profesor Tobias z Jihoafrické republiky přednášel pro University College v Londýně. Řekl: "Všechno, co jsem vám posledních 20 let tvrdil, je špatně. Zapomeňte na to. Musíme se vrátit na nulu a začít znovu." Stal se velmi nepopulárním. Nikdo se nechtěl vrátit k nule.
Professor Tobias came over from South Africa and spoke to University College London. He said, "Everything I've been telling you for the last 20 years, forget about it. It was wrong. We've got to go back to square one and start again." It made him very unpopular. They didn't want to go back to square one.
Ona to je totiž hrozná věc. Máte tohle krásné paradigma. Věrili jste mu napříč generacemi. Nikdo o něm nepochyboval. Přidávali jste k němu další zvláštní věcičky, spoléhaje na to, že je pevné jako skála. A najednou vám ho někdo vezme. Co uděláte? Co v tomto případě udělá vědec?
I mean, it's a terrible thing to happen. You've got this beautiful paradigm. You've believed it through generations. Nobody has questioned it. You've been constructing fanciful things on top of it, relying on it to be as solid as a rock. And now it's whipped away from under you. What do you do? What does a scientist do in that case?
No, my známe odpověď, protože Thomas S. Kuhn napsal o tomto problému v roce 1962 známé pojednání. Říká, že vědci, když padne nějaké paradigma, dělají - hádejte co - předstírají, že se nic nestalo. (Smích) Pokud nemají paradigma, nemůžou pokládat otázky. Takže raději řeknou: "Ano, je to špatně, ale když předpokládáme, že to je správně..." (Smích) A jedinou další možností je pro ně přestat pokládat otázky. A to je to, co dělají teď. Proto tady o tom nikdo nepřednáší. Je to včerejší otázka.
Well, we know the answer because Thomas S. Kuhn wrote a seminal treatise about this back in 1962. He said what scientists do when a paradigm fails is, guess what -- they carry on as if nothing had happened. (Laughter) If they haven't got a paradigm they can't ask the question. So they say, "Yes it's wrong, but supposing it was right ..." (Laughter) And the only other option open to them is to stop asking the questions. So that is what they have done now. That's why you don't hear them talking about it. It's yesterday's question.
Někteří z nich z toho dokonce udělali princip. "Neměli bychom klást otázky." Jeden vědec z Harvardu prohlásil: "Není už na čase přestat mluvit o selekčních tlacích? Proč raději nemluvíme o... no třeba o chromozomech a genech. A budeme hovořit o tom, co uvidíme." Charles Darwin se musí otáčet v hrobě! Věděl všechno o tomhle druhu vědy. Říkal mu "věda bez hypotéz". A ze srdce ho nesnášel. Pokud jste ochotni prohlásit, že přestanete mluvit o selekčních tlacích, můžete vzít knihu "O původu druhů" a vyhodit ji oknem. Protože ona není o ničem jiném než o selekčních tlacích.
Some of them have even elevated it into a principle. It's what we ought to be doing. Aaron Filler from Harvard said, "Isn't it time we stopped talking about selective pressures? I mean, why don't we talk about, well, there's chromosomes, and there's genes. And we just record what we see." Charles Darwin must be spinning in his grave! He knew all about that kind of science. And he called it hypothesis-free science. And he despised it from the bottom of his heart. And if you're going to say, "I'm going to stop talking about selective pressures," you can take "The Origin of Species" and throw it out of the window, for it's about nothing else but selective pressures.
Ironie je v tom, že v tomto případě pádu paradigmatu nemusíme čekat, až se objeví paradigma nové. Jedno už totiž čeká za dveřmi. Čeká tam už od roku 1960, kdy Alister Hardy, mořský biolog, řekl: "Myslím, že je možné, že naši předkové byli po nějakou dobu spjati s vodním prostředím." Nechával si to pro sebe po 30 let. Ale pak se k tomu dostali novináři a propukla mela. Všichni jeho kolegové říkali: "To je nehorázné. Čeká nás kvůli tobě výsměch veřejnosti! Už to nikdy nedělej." A v té době se mezi vědci utvrdilo, že vodní teorie má být zahozena spolu s UFO a yettim na okraj vědeckého zájmu.
And the irony of it is, that this is one occasion of a paradigm collapse where we didn't have to wait for a new paradigm to come up. There was one waiting in the wings. It had been waiting there since 1960 when Alister Hardy, a marine biologist, said, "I think what happened, perhaps our ancestors had a more aquatic existence for some of the time." He kept it to himself for 30 years. But then the press got hold of it and all hell broke loose. All his colleagues said, "This is outrageous. You've exposed us to public ridicule! You must never do that again." And at that time, it became set in stone: the aquatic theory should be dumped with the UFOs and the yetis, as part of the lunatic fringe of science.
Já si to nemyslím. Podle mě měl Hardy v mnohém pravdu. Chtěla bych teď mluvit o několika věcech, kterým se říkává znaky lidskosti, tedy o věcech, které nás odlišují od všech ostatních, včetně našich příbuzných. Podívejme se na naši nahou kůži. Je jasné, že většina tvorů, kteří podle nás ztratili svou srst, tedy savci bez chlupů, jsou vodní živočichové - jako dugong, mrož, delfín, hroch, kapustňák a několik bahenních živočichů jako je babirusa. Což vzbuzuje myšlenku: "Hm, co když jsou holí právě proto?"
Well I don't think that. I think that Hardy had a lot going for him. I'd like to talk about just a handful of what have been called the hallmarks of mankind, the things that made us different from everybody else, and all our relatives. Let's look at our naked skin. It's obvious that most of the things we think about that have lost their body hair, mammals without body hair, are aquatic ones, like the dugong, the walrus, the dolphin, the hippopotamus, the manatee. And a couple of wallowers-in-mud like the babirusa. And you're tempted to think, well perhaps, could that be why we are naked?
Když jsem to navrhla, lidé říkali: "Ne ne ne, podívej se přece na slona. Úplně jsi zapomněla na slony, že?" Takže v roce 1982 jsem odpověděla: "No, možná měl slon vodní předky." To bylo smíchu! "Ta bláznivá ženská. Zase je vedle. Ta by řekla cokoliv, že jo?" Jenže v dnešní době se už všichni shodují na tom, že slon měl vodního předka. Nakonec se zjistilo, že všichni nazí tlustokožci mají vodní předky. Poslední překážkou byl nosorožec.
I suggested it and people said, "No no no. I mean, look at the elephant. You've forgotten all about the elephant haven't you?" So back in 1982 I said, "Well perhaps the elephant had an aquatic ancestor." Peals of merry laughter! "That crazy woman. She's off again. She'll say anything won't she?" But by now, everybody agrees that the elephant had an aquatic ancestor. This has come 'round to be that all those naked pachyderms have aquatic ancestors. The last exception was supposed to be the rhinoceros.
Minulý rok našli na Floridě pozůstatky vyhynulého předka nosorožců a konstatovali: "Vypadá to, že většinu svého času trávil ve vodě." Takže tady máme těsné spojení mezi holou kůží a vodou. Jako absolutní spojení to funguje jen v jednom směru. Nemůžete říct, že všechna vodní zvířata jsou holá. Podívejte třeba na mořskou vydru. Můžete ale tvrdit, že každé zvíře, které ztratilo srst, bylo ve styku s vodou, buď za svého života, nebo za života jeho předků. To je myslím důležité. Jedinou výjimkou je nahý somálský rypoš, který ale nikdy nevystrčí nos nad povrch země.
Last year in Florida they found extinct ancestor of a rhinoceros and said, "Seems to have spent most of its time in the water." So this is a close connection between nakedness and water. As an absolute connection, it only works one way. You can't say all aquatic animals are naked, because look at the sea otter. But you can say that every animal that has become naked has been conditioned by water, in its own lifetime, or the lifetime of its ancestors. I think this is significant. The only exception is the naked Somalian mole-rat, which never puts its nose above the surface of the ground.
A teď si vezměte dvounohost. V tomto případě nenajdete nic, s čím bychom mohli porovnávat. Jsme totiž jediné zvíře, které chodí vzpřímeně po dvou nohách. Můžeme ale říct, že všechny opice a lidoopové jsou schopni chůze po dvou nohách pokud chtějí, alespoň na krátkou chvíli. Je ale jen jediná okolnost, za které vždy a všichni chodí po dvou, a to když se brodí vodou. Myslíte, že je to důležité? David Attenborough si myslí, že to je důležité. Je to možný počátek naší dvounohosti.
And take bipedality. Here you can't find anybody to compare it with, because we're the only animal that walks upright on two legs. But you can say this: all the apes and all the monkeys are capable of walking on two legs, if they want to, for a short time. There is only one circumstance in which they always, all of them, walk on two legs, and that is when they are wading through water. Do you think that's significant? David Attenborough thinks it's significant, as the possible beginning of our bipedalism.
Podívejme se na tukovou vrstvu. Pod naší kůží máme vrstvu tuku, všude po těle. Ostatní primáti nic takového nemají. Proč tam tedy je? Všichni ví, že když se podíváme na jiná vodní zvířata, zjistíme, že tuk, který je u suchozemských zvířat uložen uvnitř těla, kolem ledvin, střev a tak dále, začal migrovat k vnějšku těla a rozprostřel se ve vrstvě pod kůží. U velryby to je kompletní. Žádný tuk vevnitř, všechen pod kůží. Nelze se vyhnout podezření, že v našem případě se to začalo dít také. Pod kůží máme tuto vrstvu tuku. Je to jediné vysvětlení toho, proč lidé, pokud nemají štěstí, mohou trpět obezitou v míře, která by byla pro jakéhokoliv jiného primáta fyzicky nemožná. To je něco velmi zvláštního, co vlastně nikdy nebylo vysvětleno.
Look at the fat layer. We have got, under our skin, a layer of fat, all over: nothing in the least like that in any other primate. Why should it be there? Well they do know, that if you look at other aquatic mammals, the fat that in most land mammals is deposited inside the body wall, around the kidneys and the intestines and so on, has started to migrate to the outside, and spread out in a layer inside the skin. In the whale it's complete: no fat inside at all, all in blubber outside. We cannot avoid the suspicion that in our case it's started to happen. We have got skin lined with this layer. It's the only possible explanation of why humans, if they're very unlucky, can become grossly obese, in a way that would be totally impossible for any other primate, physically impossible. Something very odd, matter-of-factly, never explained.
Pak je tu otázka toho, že umíme mluvit. Umíme mluvit a gorila mluvit neumí. Proč? Nemá to nic společného s jejími zuby, plícemi nebo něčím podobným. Může za to vědomá kontrola dýchání. Gorilu ani nemůžete vycvičit, aby na povel říkala "á". Jediní tvorové, kteří mají nad svým dechem vědomou kontrolu jsou potápějící se zvířata a ptáci. Kontrolovaný dech je nezbytným předpokladem naší schopnosti mluvit.
The question of why we can speak. We can speak. And the gorilla can't speak. Why? Nothing to do with his teeth or his tongue or his lungs or anything like that -- purely has to do with its conscious control of its breath. You can't even train a gorilla to say "Ah" on request. The only creatures that have got conscious control of their breath are the diving animals and the diving birds. It was an absolute precondition for our being able to speak.
Také je tu skutečnost, že jsme aerodynamicky tvarovaní. Představte si skokana do vody, skoro nezčeří hladinu. Teď si představte gorilu předvádějící ten samý manévr a uvědomíte si, že v porovnání s gorilou jsme tvarovaní napůl jako ryba. Snažím se naznačit, že po zhruba 40 let byla tato vodní teorie mylně zařazována mezi šílené výplody něčí mysli, čímž není.
And then again, there is the fact that we are streamlined. Trying to imagine a diver diving into water -- hardly makes a splash. Try to imagine a gorilla performing the same maneuver, and you can see that, compared with gorilla, we are halfway to being shaped like a fish. I am trying to suggest that, for 40-odd years, this aquatic idea has been miscategorized as lunatic fringe, and it is not lunatic fringe.
Ironické je na tom to, že ostatní neodsuzují vodní teorii, aby ochránili teorii vlastní, na které se shodli a kterou mají rádi. Žádná taková neexistuje. Odsuzují vodní teorii, aby ochránili vakuum. (Smích) (Potlesk)
And the ironic thing about it is that they are not staving off the aquatic theory to protect a theory of their own, which they've all agreed on, and they love. There is nothing there. They are staving off the aquatic theory to protect a vacuum. (Laughter) (Applause)
Jak reagují, když říkám tyto věci? Jedna z častých reakcí, které jsem slyšela asi dvacetkrát, je: "Ale vždyť to bylo zkoumáno. Vypracovali o tom seriózní studii, hned na začátku, když Hardy publikoval svůj článek." Nevěřím tomu. Po 35 let jsem hledala nějaký důkaz, nebo událost, která by to dosvědčovala, a dospěla jsem k tomu, že je to jedna z městských legend. Nikdy se to nestalo.
How do they react when I say these things? One very common reaction I've heard about 20 times is, "But it was investigated. They conducted a serious investigation of this at the beginning, when Hardy put forward his article." I don't believe it. For 35 years I've been looking for any evidence of any incident of that kind, and I've concluded that that's one of the urban myths. It's never been done.
Někdy se lidí ptám a oni říkají: "Mám vodní teorii rád! Každý ji má rád. Samozřejmě ji neberou vážně, ale mají ji rádi." No a já se ptám: "Proč si myslíte, že to je hloupost?" Odpovídají: "No... všichni, se kterými se bavím, to říkají. A nemůžou se všichni mýlit, ne?" Na to je jen jediná jasná odpověď: "Ano! Všichni se můžou mýlit." Dějiny jsou plné případů, kdy jsme něco všichni chápali úplně špatně. (Potlesk) Pokud řešíme nějaký vědecký problém, nemůžeme dojít k výsledku spočítáním přítomných a prohlášením: "Většina říká ano."
I ask people sometimes, and they say, "I like the aquatic theory! Everybody likes the aquatic theory. Of course they don't believe it, but they like it." Well I say, "Why do you think it's rubbish?" They say "Well ... everybody I talk to says it's rubbish. And they can't all be wrong, can they?" The answer to that, loud and clear, is, "Yes! They can all be wrong." History is strewn with the cases when they've all got it wrong. (Applause) And if you've got a scientific problem like that, you can't solve it by holding a head count, and saying, "More of us say yes than say no."
(Smích)
(Laughter)
Kromě toho, někteří přítomní se počítají víckrát. Někteří přešli na druhou stranu. Třeba profesor Tobias. Ten přešel k nám. Daniel Dennett přešel k nám. Sir David Attenborough přešel k nám. Ještě někdo? Jen pojďte. Voda je skvělá.
Apart from that, some of the heads count more than others. Some of them have come over. There was Professor Tobias. He's come over. Daniel Dennett, he's come over. Sir David Attenborough, he's come over. Anybody else out there? Come on in. The water is lovely.
(Potlesk)
(Applause)
A teď se musíme dívat do budoucnosti. Nakonec se stane jedna ze tří věcí. Buď budou dalších 40, 50, 60 let říkat: "Jo tohle, no, nemluvme o tom. Pojďme se radši bavit o něčem zajímavém." To by bylo velmi smutné. Druhá věc, která by se mohla stát, je, že se objeví nějaký mladý génius a řekne: "Mám to. nebyla to savana, nebyla to voda, bylo to tohle!" To je taky dost nepravděpodobné. Nemyslím si, že je třetí možné prostředí.
And now we've got to look to the future. Ultimately one of three things is going to happen. Either they will go on for the next 40 years, 50 years, 60 years. "Yeah well we don't talk about that. Let's talk about something interesting." That would be very sad. The second thing that could happen is that some young genius will arrive, and say, "I've found it. It was not the savanna, it was not the water, it was this!" No sign of that happening either. I don't think there is a third option.
No a ta třetí věc, která by se mohla stát, je velmi krásná. Pokud se podíváme zpět na první roky minulého století, zjistíme, že poznání bylo na mrtvém bodě, odehrávalo se hodně pří mezi následovníky Mendela a následovníky Darwina. Skončilo to novou syntézou Darwinových a Mendelových nápadů, které do sebe zapadaly. A já myslím, že se totéž odehraje zde. Získáme novou syntézu, Hardyho a Darwinovy teorie budou spojeny dohromady.
So the third thing that might happen is a very beautiful thing. If you look back at the early years of the last century, there was a stand-off, a lot of bickering and bad feeling between the believers in Mendel, and the believers in Darwin. It ended with a new synthesis: Darwin's ideas and Mendel's ideas blending together. And I think the same thing will happen here. You'll get a new synthesis. Hardy's ideas and Darwin's ideas will be blended together.
Odtud se budeme moci pohnout vpřed a dostat se konečně někam dál. To by byla krásná věc. Pro mě osobně by bylo velmi milé, kdyby se to stalo brzy. (Smích) Jsem teď totiž starší než George Burns, když řekl: "V mém věku už ani nekupuji zelené banány."
And we can move forward from there, and really get somewhere. That would be a beautiful thing. It would be very nice for me if it happened soon. (Laughter) Because I'm older now than George Burns was when he said, "At my age, I don't even buy green bananas."
(Smích)
(Laughter)
Takže pokud se to jednou stane, co tu událost zdržuje? To vám můžu říct ve třech slovech. Akademie říká ne. V roce 1960 rozhodli, že to patří na jednu hromadu s UFO a yettim. A není lehké je přesvědčit o opaku. Odborné časopisy si o to neopřou ani kolo. Učebnice to nezmiňují. Osnovy se nezabývají ani faktem, že nemáme srst, natož jehož příčinou. Televizní pořad "Horizon", který přijímá podněty od akademiků, se toho štítí. Takže pro vodní teorii se žádné hlasy neozývají, snad kromě vtipů o bláznivých omylech vědy.
So if it's going to come and it's going to happen, what's holding it up? I can tell you that in three words. Academia says no. They decided in 1960, "That belongs with the UFOs and the yetis." And it's not easy to change their minds. The professional journals won't touch it with a barge pole. The textbooks don't mention it. The syllabus doesn't mention even the fact that we're naked, let alone look for a reason to it. "Horizon," which takes its cue from the academics, won't touch it with a barge pole. So we never hear the case put for it, except in jocular references to people on the lunatic fringe.
Nevím přesně, odkud tento diktát přichází. Někdo tam nahoře vydal příkázání: "Neuvěříš ve vodní teorii." A pokud to chcete v této profesi někam dotáhnout a věříte v ní, raději si to nechte pro sebe, protože by vám to mohlo stát v cestě.
I don't know quite where this diktat comes from. Somebody up there is issuing the commandment, "Thou shalt not believe in the aquatic theory. And if you hope to make progress in this profession, and you do believe it, you'd better keep it to yourself, because it will get in your way."
Získala jsem dojem, že některé části vědecké společnosti se mění v církev. Ale díky tomu se vlastně cítím dobře, protože Richard Dawkins nám řekl, jak zacházet s kněžími. (Smích) Říká: "Zaprvé jim nesmíte prokazovat všechnu tu nadbytečnou úctu a bázeň, kterou jsou zvyklí přijímat." Dobře. Budu se tím řídit. "Za druhé," říká, "Nikdy se nesmíte bát rozhoupat loďku." Tím se budu řídit taky. Mnohokrát vám děkuji.
So I get the impression that some parts of the scientific establishment are morphing into a kind of priesthood. But you know, that makes me feel good, because Richard Dawkins has told us how to treat a priesthood. (Laughter) He says, "Firstly, you've got to refuse to give it all the excessive awe and reverence it's been trained to receive." Right. I'll go ahead with that. And secondly, he says, "You must never be afraid to rock the boat." I'll go along with that too. Thank you very much.
(Potlesk)
(Applause)