I don't speak English. I start speaking English, learning English, about a year ago. I speak French and I grew up with French, so my English is Franglais. I'm born in the Western Congo, in an area around here, and then went to university in Kisangani. And after I finished, I went to this area, the Ituri Forest. But what I've been doing -- when I was about 14, I grew in my uncle's house. And my father was a soldier, and my uncle was a fisherman and also a poacher. What I've been doing from 14 to 17 was, I was assisting them collecting ivory tusk, meat and whatever they were killing, poaching, hunting in the forest, bring it in the main city to get access to the market.
Tôi không nói tiếng Anh. Tôi bắt đầu nói tiếng Anh , học tiếng Anh, khoảng một năm trước. Tôi nói tiếng Pháp và lớn lên ở Pháp, vì vậy tiếng Anh của tôi là Anh-Pháp. Tôi sinh ở miền Tây Cộng hòa Congo, tại một vùng quanh đây, và rồi tôi học đại học ở Kisangani. Và sau khi học xong, tôi tới vùng này, rừng Ituri. Nhưng những gì tôi làm -- khi lên 14, tôi lớn lên ở nhà của chú mình. Và bố tôi là một người lính, và chú tôi là ngư dân và cũng là một thợ săn trộm. Những gì tôi làm từ lúc 14 tuổi đến lúc 19 tuổi là, tôi giúp họ thu lượm ngà voi, thịt và bất kỳ con gì họ giết được, trộm được, săn được trong rừng, mang nó vào thành phố để tới chợ.
But finally, I got myself involved. Around 17 to 20 years, I became, myself, a poacher. And I wanted to do it, because -- I believed -- to continue my studies. I wanted to go to university, but my father was poor, my uncle even. So, I did it. And for three to four years, I went to university. For three times, I applied to biomedical science, to be a doctor. I didn't succeed. I was having my inscriptions, my admission to biology. And I said, "No way, I'm not doing it. My family's poor, my area don't have better health care. I want to be a doctor to serve them." Three times, that means three years, and I start getting old. I say, "Oh, no, I continue." So, I did tropical ecology and plant botany. When I finished, I went to the Ituri Forest for my internship. It's where I really getting passion with what I'm doing right up to now -- I'm standing in front of you -- doing botany and wildlife conservation.
Nhưng cuối cùng, tôi đã tham gia vào. Trong 17 đến 20 năm, chính tôi đã trở thành một kẻ săn trộm. Và tôi đã muốn làm điều đó, bởi vì -- tôi tin -- để được tiếp tục việc học. Tôi muốn học lên đại học, nhưng bố tôi nghèo, chú tôi cũng vậy. Cho nên, tôi đã làm việc đó. Và trong vòng 3 đến 4 năm, tôi vào đại học. Tới 3 lần, tôi nộp đơn vào ngành y, để trở thành bác sĩ. Tôi đã không thành công. Tôi nộp hồ sơ và được nhận vào ngành sinh vật học. Và tôi tự nhủ: ''Không đâu, mình sẽ không làm vậy''. Nhà tôi nghèo, khu tôi ở không có sự chăm sóc y tế khá hơn được. Tôi muốn làm bác sĩ để phục vụ họ.'' Ba lần, nghĩa là ba năm, và tôi bắt đầu trưởng thành hơn. Tôi nói: ''Oh, tiếp tục thôi.'' Do đó, tôi đã nghiên cứu về thực vật học và sinh thái học nhiệt đới. Khi học xong, tôi đã tới rừng Ituri để thực tập. Đó là nơi tôi thật sự đam mê với những điều tôi đang làm cho đến giờ -- khi tôi đứng trước các bạn -- làm công tác bảo tồn thực vật học và động vật hoang dã.
That time the Ituri Forest was created as a forest reserve with some animals and also plants. And the training center there was built around the scientific Congolese staff and some American scientists also. So, the Okapi Faunal Reserve protects number -- I think that is the largest number of elephants we have right now in protected areas in Congo. It has also chimpanzees. And it has been named Okapi Faunal Reserve because of this beautiful creature. That is a forest giraffe. I think you guys know it quite well. Here we have savanna giraffes, but through evolution we have this forest giraffe that lives only in Congo. It has also some beautiful primates. Thirteen species -- highest diversity we can find in one single area in Africa. And it has the Ituri Forest itself -- about 1,300 species of plants, so far known.
Lúc này rừng Ituri đã được gây dựng như một rừng bảo tồn với vài loại động vật và cả thực vật. Và trung tâm huấn luyện đã được xây ở đó gần các nhân viên của hội đồng khoa học Congo và một vài nhà khoa học Mỹ nữa. Vì vậy, hội đồng Bảo tồn Động vật Okapi bảo vệ số lượng -- tôi nghĩ rằng đó là số voi lớn nhất chúng tôi có lúc này tại những vùng được bảo vệ ở Congo. Có cả những con tinh tinh nữa. Và nó đã được đặt tên là Khu Bảo tồn Động vật Okapi chính vì sinh vật xinh đẹp này. Đây là hươu cao cổ sống ở rừng nhiệt đới. Tôi nghĩ các bạn biết nó rất rõ. Ở đây chúng tôi có hươu cao cổ xavan, nhưng nhờ phát triển chúng tôi có loài hươu cao cổ nhiệt đới chỉ sống ở Congo này. Nơi đây còn có vài loài linh trưởng xinh đẹp. 13 loài -- sự trù phú nhất chúng tôi có thể thấy tại một vùng ở châu Phi. Và rừng Ituri sở hữu điều đó -- khoảng 1,300 loài cây, được biết gần đây.
I joined the Wildlife Conservation Society, working there, in 1995, but I started working with them as a student in 1991. I was appointed as a teaching assistant at my university because I accomplished with honor. But I didn't like the way -- the instruction I got was very poor. And I wanted to be formed to a training center and a research center. With the end of the dictatorship regime of Mobutu Sese Seko, that most of you know, life became very, very difficult. And the work we have been doing was completely difficult to do and to achieve it.
Tôi đã gia nhập Hội Bảo tồn Động vật hoang dã, làm việc ở đó, vào năm 1995 nhưng tôi bắt đầu làm việc với họ khi còn là sinh viên năm 1991. Tôi đã được bổ nhiệm làm trợ giảng ở trường đại học bởi vì tôi đã hoàn thành việc học danh dự. Nhưng tôi không thích cách họ giáo dục -- tôi học được rất ít. Và tôi đã muốn được vào một trung tâm huấn luyện và một trung tâm khảo sát. Với sự chấm dứt nền độc tài của tổng thống Mobutu Sese Seko, mà hầu hết các bạn đều biết, đời sống trở nên cực kỳ khó khăn. Và công việc chúng tôi đã và đang làm hoàn toàn không dễ thành công.
When Kabila started his movement to liberate Congo, so Mobutu soldiers started moving and retreated. So they started fleeing from the east to the west. And the Okapi Faunal Reserve is there, so there was a road from Goma, somewhere here, and coming like this. So they might go through, pass through the Okapi Faunal Reserve. Congo has five of the world's richest sites of protected area, and the Okapi Faunal Reserve is one of them. So soldier was fleeing in the Okapi Faunal Reserve. On their way, they looted everything. Torture, wars -- oh, my God, you can't believe. Every person was looking his way -- where to go, we don't know. And it was for us, the young, the first time really we hear the language of war, of guns. And even people who faced the rebellion of 1963, after our independence, they didn't believe what was happening. They were killing people. They were doing whatever they want because they have power. Who have been doing that? Young children. Child soldiers. You can't ask him how old he is because he has guns.
Khi tổng thống Kabila bắt đầu đánh vào Cộng hòa Dân chủ Congo, thì quân của Mobutu cũng bắt đầu rút quân. Bọn chúng bắt đầu thoát thân từ miền đông tới miền tây. Và Khu bảo tồn Thực vật Okapi nằm ngay đó, nên đã có một con đường từ Goma, một nơi ở đây, và ra đời như vậy. Có lẽ chúng đã ngang qua Khu Bảo tồn Thực vật Okapi. Congo có năm trong số những vùng miền giàu có nhất khu vực được bảo vệ, và Khu Bảo tồn Thực vật Okapi là một trong số đó. Quân lính đã thoát thân vào Khu Bảo tồn Thực vật Okapi. Trên đường, chúng cướp bóc mọi thứ. Tra tấn, chiến tranh -- oh, Chúa ơi, các bạn hẳn không tin đâu. Ai cũng đều tìm đường trốn -- đi đâu, chúng tôi không biết. Và chính chúng tôi, người trẻ, lần đầu thật sự nghe về ngôn ngữ của chiến tranh, súng đạn. Và thậm chí những ai kinh qua trận bạo loạn năm 1963, sau độc lập, họ còn không tin vào những gì đã diễn ra. Bọn chúng giết người. Chúng làm điều gì chúng muốn bởi vì chúng có sức mạnh. Những ai đã và đang làm điều đó? Thiếu niên. Lính thiếu niên. Bạn không thể hỏi tuổi cậu ta vì cậu ta có súng.
But I was from the west, working in the east. I even [at] that time was not speaking Swahili. And when they came, they looted everything. You can't speak Lingala because Lingala was from Mobutu, and everyone speaking Lingala is soldier. And I was from the same area to him. All my friends said, we are leaving because we are a target. But I'm not going to the east, because I don't know Swahili. I stay. If I go, I will be killed. I can't go back to my area -- it's more than 1,000 kilometers [away].
Nhưng tôi tới từ miền tây, làm việc ở miền đông. Lúc này tôi thậm chí còn không nói tiếng Swahili. Và khi chúng đến, chúng cướp mọi thứ. Bạn không thể nói tiếng Lingala vì Lingala xuất phát từ Mobutu, và ai nói tiếng Lingala thì là lính. Và tôi cùng quê với cậu ta. Tất cả bạn bè tôi đã nói rằng, chúng tôi rời đi vì chúng tôi là mục tiêu. Nhưng tôi sẽ không tới miền đông, vì tôi không biết tiếng Swahili. Tôi ở lại. Nếu đi, tôi sẽ bị giết. Tôi không thể quay trở lại chỗ của mình -- hơn 1,000 kilomet [cách xa].
I stayed after they looted everything. We have been doing research on botany, and we have a small herbarium of 4,500 sheets of plants. We cut, we dry and we packed them, we mounted them on a folder. Purpose: so that we start them for agriculture, for medicine, for whatever, and for science, for the study of the flora and the change of the forest. That is people moving around, that's even Pygmies. And this is a bright guy, hard-working person, and Pygmy. I've been working with him about 10 years. And with soldiers, they went to the forest for poaching elephants. Because he's Pygmy, he knows how to track elephants in the forest. He has been attacked by a leopard and they abandon him in the forest. They came to told me, I have to save him. And what I did, I gave him just antibiotics that we care for tuberculosis. And fortunately, I saved his life.
Tôi đã ở lại sau khi chúng cướp bóc mọi thứ. Chúng tôi đã khảo sát về thực vật, và chúng tôi có một bộ sưu tập nhỏ 4,500 mẫu cây khô. Chúng tôi cắt, làm khô và đóng gói chúng, chúng tôi ép chúng vào một tập. Mục đích: để chúng tôi dùng vào nông nghiệp, thuốc men, bất kỳ ngành nào, và cho khoa học cho sự nghiên cứu hệ thực vật và sự thay đổi của khu rừng. Đó là những người sống quanh đó, kể cả tộc người lùn Pygmy. Và đây là một chàng trai thông minh, một người chăm chỉ, và là người lùn Pygmy. Tôi đã làm việc với anh ta khoảng 10 năm. Và bọn lính, chúng vào rừng để săn trộm voi. Vì là người lùn Pygmy, anh ta biết cách lần dấu những con voi trong rừng. Anh ta đã bị tấn công bởi một con báo và họ cấm anh ta vào rừng. Họ đến nói với tôi rằng, tôi phải cứu anh ta. Và tôi đã làm gì, tôi chỉ cho anh ta dùng thuốc kháng sinh mà chúng tôi dùng cho bệnh lao. Và may mắn thay, tôi đã cứu sống anh ta.
And that was the language of the war. Everywhere there has been constant extraction of mineral, killing animals, the logging timbers and so on. And what of important things -- I think all of you here have a cell phone. That mineral has killed a lot: five millions of Congolese have gone because of this Colombo-Tantalite -- they call it Coltan -- that they use it to make cell phones and it has been in that area, all over in Congo. Extraction, and good, big business of the war.
Và đó là ngôn ngữ của chiến tranh. Nơi nào cũng có nạn khai khoáng liên miên, giết chóc động vật, đốn gỗ và v.v.. Và điều quan trọng, tôi nghĩ tất cả các bạn ở đây đều có điện thoại di động. Ngành khai khoáng này đã giết nhiều người: năm triệu dân Congo đã chết vì quặng Colombo-Tantalite này -- họ gọi nó là Coltan mà họ dùng để tạo ra điện thoại di động. và nó đã âm ỉ ở vùng đất này, trên khắp Congo. Nạn khai khoáng, và cả phi vụ kinh doanh lớn, béo bở của chiến tranh.
And what I did for the first war, after we have lost everything, I have to save something, even myself, my life and life of the staff. I buried some of our new vehicle engines, I buried it to save it. And some of equipment went with them, on the top of the canopy, to save it. He's not collecting plants, he's going to save our equipment on the canopy. And with the material that's left -- because they wanted to destroy it, to burn it, they didn't understand it, they didn't go to school -- I packed it. And that is me, going to, hurrying to Uganda, to try to save that 4,000 material, with people carrying them on the bikes, bicycles. And after that, we succeeded. I housed that 4,000 material at the herbarium of Makerere University. And after the war, I have been able to bring it back home, so that we continue our studies.
Và điều tôi đã làm trong trận chiến đầu tiên, sau khi chúng tôi mất tất cả, tôi phải cứu vớt gì đó, kể cả chính tôi, cuộc sống của tôi và cả các nhân viên nữa. tôi đã chôn một vài động cơ xe, tôi chôn để cứu nó. Và một vài thiết bị đi cùng với chúng, trên ngọn cây, để cứu nó. Anh ta không thu nhặt cây trồng, anh ta cứu thiết bị của chúng tôi trên ngọn cây. Và với vật liệu còn lại -- vì chúng muốn phá hủy nó, đốt nó, chúng không hiểu nó, chúng không được ăn học tử tế -- tôi đã gói nó lại. Và tôi, sắp sửa, vội vã tới Uganda, để cố cứu 4,000 tư liệu này, bằng việc mọi người vận chuyển chúng bằng xe đạp. Và sau đó, chúng tôi đã thành công. Tôi cất 4,000 mẫu tư liệu này ở phòng mẫu cây của Đại học Makerere. Và sau chiến tranh, tôi đã có thể mang nó về nhà, để chúng tôi tiếp tục việc nghiên cứu của mình.
The second war came while we didn't expect it. With friends, we had been sitting and watching match football, and having some good music with WorldSpace radio, when it started, I think. So, it was so bad. We heard that now from the east again the war started, and it's going fast. This time I think Kabila will go in place of, as he did with Mobutu. And the reserve was a target to the rebels. Three different movements and two militia acting in the same area and competing for natural resources. And there was no way to work. They destroy everything. Poaching -- oh, no way. And that's the powerful men. We have to meet and to talk to them. What's the regulation of the reserve and what is the regulation of the parks? And they can't do what they are doing. So we went to meet them. That is Coltan extraction, gold mining.
Cuộc chiến thứ hai xảy ra khi chúng tôi không hề ngờ tới. Cùng với bạn bè, chúng tôi đã cùng ngồi và xem những trận bóng, và tận hưởng chút âm nhạc hay ho trên đài WorldSpace, khi nó bắt đầu, tôi nghĩ. Vậy nên, thật là tồi tệ. Chúng tôi nghe rằng lúc này đây từ phía đông chiến tranh được châm ngòi, và nó đang diễn ra nhanh chóng. Lúc này tôi nghĩ rằng quân của Kaliba sẽ đánh tới, như anh ấy đã làm với Mobutu. Và khu bảo tồn là mục tiêu của quân phiến loạn. Ba cánh quân khác nhau và hai toán dân quân hoạt động trong cùng một vùng và tranh giành tài nguyên thiên nhiên. Và đã không có cách nào hữu hiệu. Chúng tàn phá mọi thứ. Săn trộm -- oh, không được rồi. Và đó chính là bọn quyền lực. Chúng tôi đã phải gặp và nói chuyện với chúng. Quy định của khu bảo tồn là gì và quy định của các công viên là gì? Và chúng không thể làm những gì chúng đang làm. Vì vậy chúng tôi đã đi gặp bọn chúng. Đây là hoạt động khai khoáng Coltan, là tệ đào vàng.
So, we started talking with them, convincing them that we are in a protected area. There are regulations that it's prohibited to do logging, mining and poaching, specifically. But they said, "You guys, you think that soldiers who are dying are not important, and your animals you are protecting are most important. We don't think so. We have to do it, because to let our movement advance." I say, "No way, you are not going to do it here." We started talking with them and I was negotiating. Tried to protect our equipment, tried to protect our staff and the villages of about 1,500 people. And we continued.
Vậy nên, chúng tôi bắt đầu nói chuyện với bọn chúng, thuyết phục chúng rằng chúng tôi đang ở trong vùng được bảo vệ. Có những điều lệ rằng đốn gỗ, khai mỏ và săn trộm bị cấm. Nhưng họ nói rằng, ''Các anh, các anh nghĩ rằng binh lính đang ngã xuống không quan trọng, và động vật các anh đang bảo vệ là quan trọng nhất. Chúng tôi không nghĩ vậy. Chúng tôi phải làm điều đó, để hùng mạnh hơn.'' Tôi nói, ''Không đời nào, các anh sẽ không làm điều đó ở đây.'' Chúng tôi bắt đầu nói chuyện với chúng và tôi đã thương lượng. Cố gắng bảo vệ thiết bị của mình, cố gắng bảo vệ nhân viên của mình và ngôi làng hơn 1,500 dân. Và chúng tôi đã tiếp tục.
But I was doing that, negotiating with them. Sometimes we are having meeting and they are talking with Jean-Pierre Bemba, with Mbusa Nyamwisi, with Kabila, and I'm there. Sometimes, they talk to my own language, that is, Lingala. I hear it and what strategy they are doing, what they are planning. Sometimes, they are having a helicopter to supply them with ammunition and so on. They used me to carry that, and I was doing counting, what comes from where, and where, and where. I had only this equipment -- my satellite phone, my computer and a plastic solar panel -- that I hide it in the forest. And every time, daily, after we have meeting, what compromise we have, whatever, I go, I write a short email, send it. I don't know how many people I had on my address. I sent the message: what is going about the progress of the war and what they are planning to do. They started suspecting that what we do on the morning, and the afternoon, it's on the news, BBC, RFI. (Laughter) Something might be going on. And one day, we went for a meeting. (Applause) Sorry.
Nhưng tôi đang làm điều đó, thương lượng với chúng. Thỉnh thoảng chúng tôi gặp mặt và chúng đang nói chuyện với tổng thống Jean-Pierre Bemba, với bộ trưởng Mbusa Nyamwisi, với tổng thống Kabila, và tôi ở đó. Thỉnh thoảng, chúng nói chuyện bằng tiếng mẹ đẻ của tôi, tiếng Lingala. Tôi nghe nó và chiến lược chúng đang lên, điều chúng kế hoạch. Thỉnh thoảng, chúng lên kế hoạch chiếc trực thăng mang đầy đạn dược và v.v.. Chúng dùng tôi để mang số đạn đó, và tôi đã thử làm phép tính, cái gì đến từ đâu, và từ đâu, và từ đâu. Tôi chỉ có thiết bị này -- chiếc điện thoại vệ tinh, máy tính và một tấm năng lượng mặt trời bằng nhựa -- tôi giấu trong rừng. Và mỗi lần, ngày ngày, sau khi chúng tôi gặp nhau, những dàn xếp của chúng tôi, hay thứ bất kỳ, tôi đi, viết một email ngắn, gửi nó. Tôi không biết tôi có bao nhiêu tên liên lạc trong danh bạ. Tôi đã gửi đi tin nhắn: Điều sắp xảy ra với tiến trình chiến tranh và điều chúng sắp sửa tiến hành. Chúng bắt đầu nghi ngờ những gì chúng tôi làm vào buổi sáng, và buổi chiều, nó ngay trên tin tức, đài BBC, RFI đó thôi. (Cười) Điều gì đó có lẽ sắp xảy ra. Và một ngày nọ, chúng tôi đã tiến tới cuộc gặp chính thức. (Vỗ tay) Xin lỗi.
One day, we went to meet the Chief Commander. He had the same iridium cell phone like me. And he asked me, "Do you know how to use this?" I said, "I have never seen it. (Laughter) I don't know." And I had mine on my pocket. So, it was a chance that they trusted me a lot. They didn't -- they was not looking on me. So I was scared. And when we finished the meeting, I went to return it in the forest. And I was sending news, doing whatever, reporting daily to the U.N., to UNESCO, to our institution in New York, what have been going. And for that, they have been having big pressure to leave, to free the area. Because there was no way -- whatever they do, it's known the same time.
Một ngày nọ, chúng tôi đã đến gặp vị Tổng chỉ huy. Ông ta có chiếc di động Iriddi giống tôi. Và ông ta đã hỏi tôi, ''Anh biết cách sử dụng cái này chứ?'' Tôi nói, ''Tôi chưa bao giờ thấy nó cả. (Cười) Tôi không biết.'' Và tôi có một cái trong túi. Nên, đó là một cơ hội để họ thật tin tưởng tôi. Họ không làm thế -- họ không đoái hoài tới tôi. Cho nên tôi đã lo sợ. Và khi chúng tôi kết thúc cuộc gặp, tôi đã mang nó trở lại vào rừng. Và tôi đã gửi tin, làm bất cứ điều gì, thuật lại ngày ngày cho tờ U.N, UNESCO, viện nghiên cứu của chúng tôi ở New York, về những gì đã xảy ra. Và chính vì điều đó, chúng bị buộc phải rút quân, để lập lại hòa bình cho khu vực. Bởi vì không còn cách nào khác -- cho dù chúng làm gì, sẽ đều bị lộ ngay.
During the first two rebellions, they killed all animals in the zoo. We have a zoo of 14 Okapis, and one of them was pregnant. And during the war, after a week of heavy war, fighting in the area, we succeeded: we had the first Okapi. This is the only trouser and shirt remind me of this. This is not local population, this is rebels. They are now happy sending the news that they have protected the Okapi with the war, because we sent the news that they are killing and poaching everywhere. After a week, we celebrated the birthday of that Okapi, they killed an elephant, just 50 meters to the area where the zoo, where Okapi was born. And I was mad. I oppose it -- that they are now going to dissect it, until I do my report and then I see the Chief Commander. And I succeeded. The elephant just decayed and they just got the tusks.
Suốt hai cuộc bạo loạn đầu tiên, chúng đã giết tất cả động vật ở sở thú. Chúng tôi có một sở thú gồm 14 con hươu đùi vằn, và một trong số đó đang có mang. Và suốt cuộc chiến, sau một tuần chiến tranh khốc liệt, chiến đấu trong vùng, chúng tôi đã chiến thắng: chúng tôi giành lại vườn thú Okapi đầu tiên. Đây là bộ quần áo gợi nhắc tôi nhớ về nó. Đây không phải là dân địa phương, đây là quân phiến loạn. Chúng giờ đây nhởn nhơ gửi đi thông tin rằng chúng đã bảo vệ Okapi bằng chiến tranh bởi chúng tôi đã truyền tin rằng chúng đang giết chóc và săn trộm khắp nơi. Sau một tuần, chúng tôi tổ chức sinh nhật cho vườn thú Okapi, bọn chúng đã giết một con voi, chỉ cách khu vực 50 mét nơi sở thú, nơi Okapi ra đời. Và tôi đã điên lên. Tôi phản đối -- rằng giờ chúng định chia nhỏ sở thú, cho đến khi tôi làm tường trình và lên gặp vị Tổng chỉ huy. Và tôi đã thành công. Con voi chỉ mới phân hủy và chúng chỉ mới lấy đi cặp ngà.
What we are doing after that -- that was the situation of the war -- we have to rebuild. I had some money. I was paid 150 dollars. I devoted half of it to rebuild the herbarium, because we didn't have good infrastructure to start plants. Wildlife Conservation Society more dealing with plants. I started this with 70 dollars, and start fundraising money to where I've been going. I had opportunity to go all over, where herbarium for my African material is. And they supported me a bit, and I built this. Now, it's doing work to train young Congolese.
Những gì chúng tôi làm sau đó -- trong thời chiến -- chúng tôi phải tái kiến thiết. Tôi có một số tiền. Tôi đã được trả 150 đô. Tôi đã hiến phân nửa để xây lại phòng mẫu cây, bởi vì chúng tôi không có cơ sở hạ tầng tốt để gieo giống. Hội Bảo tồn Động vật Hoang dã xoay xở tốt hơn với những cái cây. Tôi bắt đầu với 70 đô, và bắt đầu gây quỹ tại những nơi tôi đã tới. Tôi có cơ hội đi khắp, nơi có nhà mẫu cây cho tư liệu châu Phi của tôi. Và họ phần nào ủng hộ tôi, và tôi đã xây nơi này. Giờ, đến lúc làm công việc huấn luyện những công dân Congo trẻ tuổi.
And also, what one of the speciality we are doing, my design is tracking the global warming effect on biodiversity, and what the impacts of the Ituri Forest is playing to uptake carbon. This is one of the studies we are doing on a 40-hectare plot, where we have tagged trees and lianas from one centimeters, and we are tracking them. We have now data of about 15 years, to see how that forest is contributing to the carbon reductions. And that is -- I think it's difficult for me. This is a very embarrassing talk, I know. I don't know where to start, where to finish it.
Và hơn nữa, một trong số điều đặc biệt chúng tôi đang thực hiện, dự án của tôi đang theo dấu tác động nóng lên toàn cầu tới đa dạng sinh học, và những tác động của rừng Ituri đối với sự trao đổi các-bon. Đây là một trong số nghiên cứu chúng tôi đang làm trên một mảnh đất 40 hecta, nơi chúng tôi đã đánh dấu cây và dây leo từ lúc chúng 1 centimet, và chúng tôi đang theo dấu chúng. Giờ chúng tôi có dữ liệu của khoảng 15 năm, để thấy được khu rừng này đang đóng góp thế nào vào việc giảm thiểu khí các-bon. Và điều đó -- tôi nghĩ thật khó với tôi. Tôi biết, đây là cuộc nói chuyện đầy bỡ ngỡ. Tôi không biết bắt đầu từ đâu, kết thúc ở đâu.
When I was thinking to come here, what best title I wanted to say to my talk, I didn't find this. But now I think that I would have titled it, "The Language of Guns." Where are you people? Now we are talking about reconstitution, rebuild Africa. But is gun industries a tool to rebuild, or is it a game? I think we see the war like a game -- like soccer, football. Everybody is happy, but see what it's doing, see what is going in Darfur. Now we say, oh, my God. See what the wars in Rwanda. That's because of the language of guns. I don't think that someone may blame Google, because it's doing the right things, even if people like Al-Qaeda are using Google to connect between them. But it's serving millions for the best. But what is doing with gun industries? Thank you. (Applause)
Khi tôi chuẩn bị tâm lý để đến đây, tựa đề tốt nhất cho cuộc nói chuyện của mình, tôi đã không tìm ra. Nhưng giờ đây tôi nghĩ là tôi sẽ đặt tên nó, ''Ngôn ngữ của Súng đạn.'' Các bạn ở đâu? Bây giờ chúng ta đang nói về sự tái xây dựng, tái kiến thiết châu Phi. Nhưng công nghiệp súng đạn có là công cụ để tái kiến thiết, hay một cuộc chơi? Tôi nghĩ chúng ta coi chiến tranh như một cuộc chơi -- như bóng đá, túc cầu. Ai cũng vui vẻ, nhưng nhìn mà xem việc gì đang xảy ra, xem điều gì đang diễn ra ở Darfur. Giờ thử nói, oh, Chúa ơi. Nhìn xem chiến tranh ở Rwanda. Đều là vì ngôn ngữ của súng đạn. Tôi không nghĩ ai đó có thể buộc tội Google, bởi vì nó đang làm những điều đúng đắn, thậm chí những tổ chức như Al-Qaeda đang dùng Google để kết nối giữa chúng. Nhưng nó đang mang lại những gì tốt nhất cho hàng triệu người. Nhưng điều gì đang diễn ra với nền công nghiệp súng đạn? Cảm ơn. (Vỗ tay)
Chris Anderson: Thank you, thank you. Just wait over there. It's an amazing story. I suspect a lot of people here have the same question I have. How can we help you?
Chris Anderson: Cảm ơn, cảm ơn. Hãy chờ ở đó. Đó là một câu chuyện đáng kinh ngạc. Tôi đoán nhiều người ở đây có cùng câu hỏi với tôi. Chúng tôi có thể giúp anh thế nào đây?
Corneille Ewango: That's really embarrassing questions. I think that now I feel nervous. And I think, helping us, people are acting sometimes by ignorance. I did it myself. If I know when I was young, that [by] killing an elephant, I'm destroying biodiversity, I would not have done it. Many, many of you have seen the talents of Africans, but there are few who are going to school. Many are dying because of all those kind of pandemics, HIV, malaria, poverty, not going to school. What you can assist us, it's by building capacities. How many have got opportunity like me to go to U.S., do a master's? And go -- now, I'm in the Netherlands to do a Ph.D. But many of them are just here, because they don't have money. And they can't go even to university. They can't even attain the bachelor's degree. Building capacities for the young generation is going to make a better generation and a better future tomorrow for Africa.
Corneille Ewango: Đó là những câu hỏi thật sự làm tôi bối rối. Tôi nghĩ lúc này mình cảm thấy lo lắng. và tôi nghĩ, khi giúp chúng tôi, người ta đôi lúc hành động trong thiếu hiểu biết. Chính tôi đã ở trong tình huống đó. Nếu tôi ý thức được khi còn trẻ, rằng [bằng] việc giết một con voi, tôi đang hủy hoại sự đa dạng sinh học, tôi đã sẽ không làm việc đó. Rất nhiều trong số các bạn đã chứng kiến các nhân tài của châu Phi, nhưng chỉ ít người được đến trường. Nhiều người đang chết dần chết mòn vì tất cả những loại đại dịch này, HIV, sốt rét, thất học. Những gì bạn có thể giúp chúng tôi, đó là bằng việc tạo dựng những tiềm lực. Bao nhiêu người nhận được cơ hội giống tôi tới Mỹ, học cử nhân? Và hãy đi đi -- ngay bây giờ, tôi đang ở Hà Lan để học thạc sỹ. Nhưng nhiều người trong số họ chỉ ở đây, vì họ không có tiền. Và họ thậm chí không thể vào đại học. Họ thậm chí không thể lấy bằng tú tài. Tạo dựng tiềm lực cho thế hệ trẻ là khiến một thế hệ tốt đẹp hơn và một tương lai ngày mai tươi sáng hơn cho châu Phi.
CA: Thank you, thank you. (Applause)
CA: Cảm ơn, cảm ơn. (Vỗ tay)