У летапісах Старажытнага Егіпту часоў фараона Тутмаса ІІІ апісваецца чароўная іншаземная птушка, якая «штодзень дае жыццё». Зараастрыйцы лічылі іх духамі, чые спевы расказваюць пра сусветную барацьбу паміж цемрай і святлом. Рымляне бралі іх у ваенныя паходы, каб прадказваць перамогі ў будучых бітвах. І зараз гэтая птушка займае важнае, але трохі меней пачэснае месца... ў нас на стале.
The annals of Ancient Egyptian king Thutmose III described a marvelous foreign bird that “gives birth daily.” Zoroastrians viewed them as spirits whose cries told of the cosmic struggle between darkness and light. Romans brought them on their military campaigns to foretell the success of future battles. And today, this bird still occupies an important, though much less honorable position – on our dinner plates.
Сучасныя куры спрадвечна вядуць свой род ад банкіўскага джунглевага пеўня і часткова яшчэ ад трох цесна роднасных відаў, што паходзяць з Індыі і Паўднёва-Усходняй Азіі. У гэтых рэгіёнах буйна расце бамбук, які дае вялізарную колькасць пладоў кожныя некалькі дзесяцігоддзяў. Здольнасць джунглевых курэй штодзённа несці яйкі хутчэй за ўсё развілася праз гэтыя рэдкія раскошы, і іх папуляцыя павялічвалася, калі ежы было ў дастатку. Менавіта гэтым на пастаянай аснове і скарысталіся людзі, а слабае ўменне лятаць і непатрабавальнасць у прасторы дазволілі лёгка лавіць і трымаць курэй.
The modern chicken is descended primarily from the Red Junglefowl, and partially from three other closely related species, all native to India and Southeast Asia. The region’s bamboo plants produce massive amounts of fruit just once every few decades. Junglefowls’ ability to lay eggs daily may have evolved to take advantage of these rare feasts, increasing their population when food was abundant. This was something humans could exploit on a consistent basis, and the birds’ weak flight capabilities and limited need for space made them easy to capture and contain.
Маюцца звесткі пра тое, што першыя куры былі прыручаны не менш як 7 000 год таму, і тады іх трымалі не для ежы, а з мэтай, якая сёння здаецца не такой прывабнай. У шлюбны перыяд пеўні паводзяць сябе вельмі агрэсіўна, да таго ж яны ўзброеныя шпорамі на нагах, таму пеўневыя баі былі вельмі папулярнай забаваю.
The earliest domesticated chickens, dating at least back to 7,000 years ago, weren’t bred for food, but for something considered less savory today. The aggressiveness of breeding males, armed with natural leg spurs, made cockfighting a popular entertainment.
Да II тысячагоддзя да нашай эры куры распаўсюдзіліся з рэгіёну ракі Інд да Кітая і Блізкага Усходу, дзе іх трымалі ў звярынцах правіцеляў і выкарыстоўвалі ў рэлігійных рытуалах. Але новая глава ў гісторыі птушак пачалася ў Старажытным Егіпце.
By the second millennium BCE, chickens had spread from the Indus Valley to China and the Middle East to occupy royal menageries and to be used in religious rituals. But it was in Egypt where the next chapter in the bird’s history began.
Калі курыца выседжвае яйкі, яна больш не нясе новых, а дваццаць адзін дзень сядзіць на нясенні з шасці ці болей яек. Да сярэдзіны першага тысячагоддзя да нашай эры егіпцяне навучыліся штучна выводзіць куранят у кошыках з яйкамі, якія яны ставілі каля гарачага вуголля. Гэта дазваляла курам надалей несціся штодзень, і хутка ранейшыя прысмакі з царскіх сталоў або рэлігійныя ахвяры сталі вельмі распаўсюджанай ежай. Прыкладна ў тыя ж часы, калі егіпцяне навучыліся выводзіць курэй, гандляры-фінікійцы ўпершыню завезлі іх у Еўропу, дзе «шчабятуры» хутка далучыліся да іншых гаспадарчых жывёл.
When a hen naturally incubates eggs, she will stop laying new ones and sit on a “clutch” of 6 or more eggs for 21 days. By the middle of the 1st millennium BCE, the Egyptians had learned to artificially incubate chicken eggs by placing them in baskets over hot ashes. That freed up hens to continue laying daily, and what had been a royal delicacy or religious offering became a common meal. Around the same time as Egyptians were incubating eggs, Phoenician merchants introduced chickens to Europe, where they quickly became an essential part of European livestock.
Але ячшэ вельмі доўга куры захоўвалі высокапаважаны статус, што існаваў поруч з кулінарнымі вартасцямі. У старажытных грэкаў з дапамогай байцовых пеўняў натхнялі маладых жаўнераў. Рымляне звярталіся да іх як да аракулаў. А напрыканцы VII стагоддзя нашай эры курэй пачалі лічыць адным з сімвалаў хрысціянства.
However, for a long time, the chicken’s revered status continued to exist alongside its culinary one. The Ancient Greeks used fighting roosters as inspirational examples for young soldiers. The Romans consulted chickens as oracles. And as late as the 7th Century, the chicken was considered a symbol for Christianity.
У наступныя некалькі стагоддзяў куры паўсюды былі разам з людзьмі, куды б тыя ні йшлі, распаўсюджваючыся па свеце праз гандаль, войны і каланізацыю. Пасля Опіўмных войн кітайскія пароды завезлі ў Англію і скрыжавалі з мясцовымі. Гэта паклала пачатак з'яве, што атрымала ў гісторыі назву «Курыная ліхаманка», калі фермеры па ўсёй Еўропе пачалі выводзіць усё новыя пароды кур з нейкімі адметнымі рысамі. Такое захапленне не магло не зацікавіць аднаго вучонага, імя якому Чарльз Дарвін, які задаўся пытаннем, а ці не такі самы адбор дзейнічае і ў дзікай прыродзе. Дарвін прасачыў за развіццём сотняў курэй, калі працаваў над гістарычнай працай, у якой упершыню ўзгадваецца Эвалюцыйная тэорыя.
Over the next few centuries, chickens accompanied humans wherever they went, spreading throughout the world through trade, conquest, and colonization. After the Opium Wars, Chinese breeds were brought to England and crossed with local chickens. This gave rise to a phenomenon called “Hen Fever” or “The Fancy”, with farmers all over Europe striving to breed new varieties with particular combinations of traits. This trend also caught the attention of a certain Charles Darwin, who wondered if a similar selective breeding process occurred in nature. Darwin would observe hundreds of chickens while finalizing his historic work introducing the theory of Evolution.
Але найвялікшы ўнёсак курэй у навуку яшчэ толькі меўся быць. У пачатку XX стагоддзя тры брытанскія навукоўцы зрабілі шмат срыжаванняў курэй, засноўваючыся на вучэнні Грэгара Мендэля пра генетычную спадчыннасць. Высокая генетычная разнастайнасць, шмат выразных знешніх рыс і ўсяго толькі 7 месяцаў паміж пакаленнямі — куры ідэальна падыходзілі. У выніку гэтай працы была распрацавана славутая рашотка Пеннета, з якой можна даведацца, якія генатыпы з'явяцца пры скрыжаванні пэўнай пары.
But the chicken’s greatest contribution to science was yet to come. In the early 20th century, a trio of British scientists conducted extensive crossbreeding of chickens, building on Gregor Mendel’s studies of genetic inheritance. With their high genetic diversity, many distinct traits, and only 7 months between generations, chickens were the perfect subject. This work resulted in the famous Punnett Square, used to show the genotypes that would result from breeding a given pairing.
З тых часоў, у выніку шматлікіх селектыўных спробаў, куры сталі буйнейшымі і больш важкімі, а таксама сталі несці больш яек. А між тым развядзенне курэй набыло прамысловыя маштабы ў птушкафабрыках, дзе птушак трымаюць ў прасторы, па памерах меншай за ліст паперы. І хаця адбыліся змены да развядзення курэй на вольным выгуле ў сувязі з заклапочанасцю правамі жывёл і экалогіяй, большасць з 22-міліярднага сусветнага пагалоў'я кур па-ранейшаму трымаюць на птушкафабрыках.
Since then, numerous breeding initiatives have made chickens bigger and meatier, and allowed them to lay more eggs than ever. Meanwhile, chicken production has shifted to an industrial, factory-like model, with birds raised in spaces with a footprint no larger than a sheet of paper. And while there’s been a shift towards free-range farming due to animal rights and environmental concerns, most of the world’s more than 22 billion chickens today are factory farmed.
Ад птушыных гладыятараў да ахвяраў багам, ад спадарожнікаў да аб'ектаў эксперыментаў за шмат стагоддзяў куры адыгралі шмат роляў. І хаця яны, магчыма, не ўзніклі раней за яйка са знакамітай спрэчкі, неверагодная гісторыя курэй кажа нам шмат, у тым ліку і пра нас, людзей.
From gladiators and gifts to the gods, to traveling companions and research subjects, chickens have played many roles over the centuries. And though they may not have come before the proverbial egg, chickens’ fascinating history tells us a great deal about our own.