I thought in getting up to my TED wish I would try to begin by putting in perspective what I try to do and how it fits with what they try to do. We live in a world that everyone knows is interdependent, but insufficient in three major ways. It is, first of all, profoundly unequal: half the world's people still living on less than two dollars a day; a billion people with no access to clean water; two and a half billion no access to sanitation; a billion going to bed hungry every night; one in four deaths every year from AIDS, TB, malaria and the variety of infections associated with dirty water -- 80 percent of them under five years of age.
Unë mendova në ardhëjen e një dëshire për TED-in tim Unë do dëshiroja të filloj duke e vënë në prespektivë atë që unë po provoj të bejë dhe se lidhet ajo me atë që unë po provojë të bejë. Ne jetojmë në një botë që secili e din se është e ndërlidhur, mirpo është e paqendrueshme në tri menyra. Është së pari e pabarabartë: gjysma e njerëzve të botës akoma jetojnë në më pak se dy dollarë në ditë; një miljardë njerëz pa qasje në ujin e pastërt; dy e gjysm miljardi njerëz pa qasje në sanitari; një miljard shkojnë në gjum me uri; një në katër vdekje gjdo vitë nga HIVI,TB, malaria dhe shumëllojëshmeria e infeksioneve që marruar nga uji i pa pastërt -- 80 përqind e tyre janë përfundi pesë vjeq.
Even in wealthy countries it is common now to see inequality growing. In the United States, since 2001 we've had five years of economic growth, five years of productivity growth in the workplace, but median wages are stagnant and the percentage of working families dropping below the poverty line is up by four percent. The percentage of working families without health care up by four percent. So this interdependent world which has been pretty good to most of us -- which is why we're all here in Northern California doing what we do for a living, enjoying this evening -- is profoundly unequal. It is also unstable. Unstable because of the threats of terror, weapons of mass destruction, the spread of global disease and a sense that we are vulnerable to it in a way that we weren't not so many years ago. And perhaps most important of all, it is unsustainable because of climate change, resource depletion and species destruction.
Madje edhe një shtetë i pasur shpeshë herë po shef rritje të pa barabartë. Në Shtetet e Bashkuara, që nga viti 2001 ne kemi pasur pesë vite të rritjes ekonomike, pesë vite të produktivitetit në rritjen e vendeve të punës, mirpo pagat mesatare janë zvogluar dhe përqindje e familjeve që punojnë po bie përfundit linjës se varfëris me katër përqind. Përqindja e familjeve që punojnë pa sigurim shëndetësor është rritur me katër përqind. Pra një botë e ndërlidhur e cila ka qenë shumë e mirë për shumicen e neve -- ja përse ne jemi këtu në Northern Carlifonia duke e berë atë që po e bejmë për jetesë, duke u knaqur këtë mbremje -- është e pabarabartë. Është gjithashtu jo-stabile. Jo-stabile për arësyje të teroritë, armët e shkatërrimit në masë, shprendarja e sëmundjeve globale dhe një sensë që ne jemi të vullënetshmen në një menyr që nuk kemi qen vite më parë. Dhe ndoshta më e rendësishmja e të gjithave është jo paqëndrueshmeria për arësyje të ndryshimit të klimes, zvoglimit të resurseve dhe shkatërrimi i specjeve.
When I think about the world I would like to leave to my daughter and the grandchildren I hope to have, it is a world that moves away from unequal, unstable, unsustainable interdependence to integrated communities -- locally, nationally and globally -- that share the characteristics of all successful communities: a broadly shared, accessible set of opportunities, a shared sense of responsibility for the success of the common enterprise and a genuine sense of belonging. All easier said than done. When the terrorist incidents occurred in the United Kingdom a couple of years ago, I think even though they didn't claim as many lives as we lost in the United States on 9/11, I think the thing that troubled the British most was that the perpetrators were not invaders, but homegrown citizens whose religious and political identities were more important to them than the people they grew up with, went to school with, worked with, shared weekends with, shared meals with. In other words, they thought their differences were more important than their common humanity. It is the central psychological plague of humankind in the 21st century.
Kur unë mendojë për botën që do dëshiroja t'ja lë vajzës sime dhe fëmijeve të saj që shpresoj ti kem, është një botë e cila lëviz nga e pabarabarta,jo-stabilja,e paqëndrueshme e ndërlidhura me komunitetin e integruarë -- lokalishtë, nacjonalishtë dhe globalishtë -- e cila ndanë karakteristikat e një komunitetit të sukësesëshem: një ndarje e përgjithëshme, e qasëshme e vegëlave të mundësive, një senë i ndarë i përgjgjësive për sukësesin e përgjithëshem dhe një sensë gjenial i përkatësis. Të gjitha lehët të thëna mirpo më vështir të bëra. Kur një incidentë teroristë ndodhi në Angli disa vite më parë, Unë mendoj se nuk kërkonin aq jetra njerëzish siq humbëm në Shtetet e BAshkuara në 9/11, Unë mendoj se gjëja që i shqetëso Britanezët më së shumti ishte që para ardhësit ishin jo largët, mirpo qytetarë të rritur që religjionin i tyre dhe identiteti politik ishte më i rendësishme për ta sesa njerëzit që u rriten me ta, shkuan në shkollë, punuan, ndanë vikende, ndan ushqime me ta. Me fjalë tjera, ata menduan se ndryshimi ishte me i rendësishem sesa humaniteti i përbashkët. Është centralisht një plug psikologjik i njerëzimit në shekullin 21.
Into this mix, people like us, who are not in public office, have more power to do good than at any time in history, because more than half the world's people live under governments they voted in and can vote out. And even non-democratic governments are more sensitive to public opinion. Because primarily of the power of the Internet, people of modest means can band together and amass vast sums of money that can change the world for some public good if they all agree. When the tsunami hit South Asia, the United States contributed 1.2 billion dollars. 30 percent of our households gave. Half of them gave over the Internet. The median contribution was somewhere around 57 dollars. And thirdly, because of the rise of non-governmental organizations. They, businesses, other citizens' groups, have enormous power to affect the lives of our fellow human beings. When I became president in 1993, there were none of these organizations in Russia. There are now a couple of hundred thousand. None in India. There are now at least a half a million active. None in China. There are now 250,000 registered with the government, probably twice again that many who are not registered for political reasons.
Në këtë përzirje, njerëz sikurse ne, të cilat nuk janë në zyre publike, kanë shumë fuqi për të berë mirë në gjdo kohë në histori, sepse më shumë se gjysma e popullësis botërore jetojnë përfundi qeveris që ata kanë votuar dhe mund të mos e votojnë. Dhe madje edhe qeveritë jo-demokratika janë më senzitiv ndaj opinionit publikë. Sepse fuqia e internetit, njerëzit të mendimeve modeste mund të ndalojnë së bashku dhe një shumë maramendëse parash e cila mund të ndryshoj boten për të mirë të publikut nese ata të gjithë pajtohen. Kur tsunaim goditi Afrikën e Jugut, Shtetet e Bashkurara kontribuan me 1.2 miljardë dollarë. 30 përqind e shtëpiakve dhanë. Gjysma e tyre dhanë në internet. Kontributi mesatarë ishte dikur rreth 57 dollarë. Dhe së treti, si pasojë e rritëjes së organizatave jo-qeveritare. Ata, bizneset, grupet tjera të qytetarve, kanë fuqi të pakrahasueshme për të ndikuar në jetrat e njerëzve rreth nesh. Kur unë u bera president në vitin 1993, nuk ishte asnjë nga këto organizata në Rusi. Tani janë me qindra e mijera. Asnjë në Indi. Tani janë të pakten gjysmë miljoni aktivë. Asnjë në Kinë. Tani janë 250,000 të regjistruar në qeveri, ndoshta edhe dy herë më shumë nga ato që nuk janë të regjistruar për arësyje politike.
When I organized my foundation, and I thought about the world as it is and the world that I hope to leave to the next generation, and I tried to be realistic about what I had cared about all my life that I could still have an impact on. I wanted to focus on activities that would help to alleviate poverty, fight disease, combat climate change, bridge the religious, racial and other divides that torment the world, but to do it in a way that would either use whatever particular skills we could put together in our group to change the way some public good function was performed so that it would sweep across the world more.
Kur unë e organizova fondacjonin timë, mendova që botë është siq është dhe botën që unë dua të lë për gjeneratat e ardhëshme, dhe unë u përpiqa të jem realistë rreth asaj që unë u kujdesa për terë jeten që akoma mund të kisha një vendim në të. Unë dëshiroja të fokusohesha në aktivitete që do të ndihmonin ta zbusim papunësin, të luftojmë sëmundjet, të lujftojmë ndryshimet klimaterike të lidhim religjëjonet, ti ribashkojmë ata të ndarët nepër botë, mirpo për të berë në një menyr që të ose të përdorim qfardo aftësi që ne mund të kemi ti vendosin në grupë për të ndryshuar menyren që disa shërbime publike ishin përformuar pra kjo do të ndryshonte botën më teper.
You saw one reference to that in what we were able to do with AIDS drugs. And I want to say that the head of our AIDS effort, and the person who also is primarily active in the wish I'll make tonight, Ira Magaziner, is here with me and I want to thank him for everything he's done. He's over there. (Applause) When I got out of office and was asked to work, first in the Caribbean, to try to help deal with the AIDS crisis, generic drugs were available for about 500 dollars a person a year. If you bought them in vast bulks, you could get them at a little under 400 dollars. The first country we went to work in, the Bahamas, was paying 3,500 dollars for these drugs. The market was so terribly disorganized that they were buying this medicine through two agents who were gigging them sevenfold. So the very first week we were working, we got the price down to 500 dollars. And all of a sudden, they could save seven times as many lives for the same amount of money.
Ju e keni parë një referncë të asaj që ne ishim në gjendje të bënim më barnat e HIV-it. Dhe unë dëshiroj të them se kryesuesi i përkrahjes sonë të HIVI-it, dhe përsoni i cili është kryesisht aktivë në dëshiren për të bërë sonte, Ira Magaziner, është këtu me mua dhe unë dëshiroj ta falenderoj për gjdogjë që ka bërë. Ai është këtu. (Duartrokitje) Unë unë u largova nga zyra më ishte kërkuar të punoj, së pari në Caribbean, për të provuar të mirrem më krizat e HIVI-it, barnat gjenerike ishin të disponueshme rreth 500 në vitë për një përson. Nese i keni blerë ato në sasira të mëdha, ju mund ti merrni ato pak më pakë se 400 dollarë. Shteti i parë që ne shkuam për të punuar ishte Bahamas, ishte duke i paguar 3,500 dollarë për këto barna. Tregu ishte shumë i dis-organizuarë që ishtin duke i blerë këto medicina nepërmjet dy agjentëve që po loznin si po donin. Pra menjëherë javen e parë që ne filluam të punojmë, ne zbritem qmimin në 500 dollarë. Dhe përnjëherazi, ata mund të kurësenin shtatë herë më tepër jetra njerëzish për të njejtën shumë të parave.
Then we went to work with the manufacturers of AIDS medicines, one of whom was cited in the film, and negotiated a whole different change in business strategy, because even at 500 dollars, these drugs were being sold on a high-margin, low-volume, uncertain-payment basis. So we worked on improving the productivity of the operations and the supply chain, and went to a low-margin, high-volume, absolutely certain-payment business. I joked that the main contribution we made to the battle against AIDS was to get the manufacturers to change from a jewelry store to a grocery store strategy. But the price went to 140 dollars from 500. And pretty soon, the average price was 192 dollars. Now we can get it for about 100 dollars. Children's medicine was 600 dollars, because nobody could afford to buy any of it. We negotiated it down to 190. Then, the French imposed their brilliantly conceived airline tax to create a something called UNITAID, got a bunch of other countries to help. That children's medicine is now 60 dollars a person a year.
Pastaj ne shkuam të punojmë me fabrikuesit e medicinave për HIV, njëri i cili ishte cituar në firmë, dhe negocjuam një strategji krejt ndryshe biznesi, sepse edhe në 500 dollarë, këto barna ishin shitur në një marzh shumë të lartë vitimi, me volum të vogel, siguri të pakët të pagesave. Pra ne filluam të punojmë në përmisimin e produktiviteti të këtyre operacjoneve dhe menyra e furnizimit, dhe shkoi në marzha të vogëla dhe volume të mëdha, dhe pagesa apsulutishtë të sigurta. Unë bëra shaka tek ky kontributë kryesore qe ne ndërtuam tek beteja kundër HIV-it që ishte për të filluam fabrikimin për të ndryshuar nga një dyqan bizhuteria tek një shitës me pakic ushqimesh. Mirpo qmimi u ulë deri në 140 dollarë nga sa ishte 500. Dhe shumë shpejt, qmimi mesatarë ishte rreth 192 dollarë. Tani ne mund ta marrim pothuajse për 100 dollarë. Medicina e fëmijeve ishte 600 dollarë, sepse askush nuk mund ta përballonte ndonjë nga ai. Ne e negocjuam deri në 190. Pastaj, Franca i shtojë takësen e linëjes ajërore për të krijuar diqka të quajtur UNITAID, mori disa shtete për ta ndihmuarë. Ajo medicina për fëmije tani është 60 dollarë në vitë për një përson.
The only thing that is keeping us from basically saving the lives of everybody who needs the medicine to stay alive are the absence of systems necessary to diagnose, treat and care for people and deliver this medicine. We started a childhood obesity initiative with the Heart Association in America. We tried to do the same thing by negotiating industry-right deals with the soft drink and the snack food industry to cut the caloric and other dangerous content of food going to our children in the schools. We just reorganized the markets. And it occurred to me that in this whole non-governmental world, somebody needs to be thinking about organizing public goods markets. And that is now what we're trying to do, and working with this large cities group to fight climate change, to negotiate huge, big, volume deals that will enable cities which generate 75 percent of the world's greenhouse gases, to drastically and quickly reduce greenhouse gas emissions in a way that is good economics. And this whole discussion as if it's some sort of economic burden, is a mystery to me. I think it's a bird's nest on the ground.
Pra gjëja e vetëme që po nga mban neve prej shpëtimit të jetrave të gjdokujt që dëshiron medicinen për të qendëruar gjallë është mungesa e sistemeve të nevojëshme për të diagnostifikuar, trajtuar dhe kujdesur për njerëzit dhe dergesen e kësaj medicine. Ne filluam një inicjative të mbërojtjes të lagjave më Asosacjonin e Zemrës në Amerikë. Ne provuam të gjëjmë të njejtën gjë duke negocjuar marrëveshjet industriale me pijet dhe me industrin e ushqimeve për të zvogluar kalorinë dhe përmbajtëjeve tjera të dëmshmeve nga ushqimi për fëmijet tanë në shkolla. Ne vetem ri-organizuam tregjet. Dhe mu dukë mua se në këtë botën jo-qeveritare, që dikush duhet të mendoj për të organizuar tregjet e gjërave publike. Dhe kjo është ajo që tani ne po e bejmë, dhe jemi duke punuar me groupet më të mëdha të qyteteve për të luftuar kundër ndryshimeve klimaterike, për të negocjuar, volume të mëdha marrëveshje të cilat do ti mundësojnë qyteteve të cilat gjenerojnë 75 përqind e gazrave të gjelbërta të botës, për të reduktuar dramatikisht dhe shpejtësisht emetiminë e gazrave ne një menyr që është ekonomikisht e pranueshme. Dhe e gjithë ky diskutimi sikurse një lloje barre ekonomike, është një mister për mua. Unë mendoj se është një fole zogjësh në tokë.
When Al Gore won his well-deserved Oscar for the "Inconvenient Truth" movie, I was thrilled, but I had urged him to make a second movie quickly. For those of you who saw "An Inconvenient Truth," the most important slide in the Gore lecture is the last one, which shows here's where greenhouse gases are going if we don't do anything, here's where they could go. And then there are six different categories of things we can do to change the trajectory. We need a movie on those six categories. And all of you need to have it embedded in your brains and to organize yourselves around it. So we're trying to do that.
Kur Al Gora fitoi Oskarin e merituar për "të vërteten e papranueshme" filmi, isha i mallengjyer, mirpo e kam sygjeruar shpejt që ta bejë filmin e dytë. Për juve që e keni parë "E vërteta e papranueshme," faqja më interesante në ligjeraten e Al Gores ishte ajo e fundit, e cila tregon se ku janë duke shkuar emetimi i gazrave nese ne nuk bejmë asgjë, këtë është ajo se ku do të shkojë. Dhe pastaj janë gjashtë kategori të ndryshme të gjërave që ne mund ta ndryshojmë atë trajektore. Na duhet një filëm për këto gjashtë kategori. Dhe të gjithë juve ju duhet ta ngulitni në trurin tuaj dhe të organizoni vetveten tuaj rreth tij. Pra ne po provojmë te bejmë atë.
So organizing these markets is one thing we try to do. Now we have taken on a second thing, and this gets to my wish. It has been my experience in working in developing countries that while the headlines may all be -- the pessimistic headlines may say, well, we can't do this, that or the other thing because of corruption -- I think incapacity is a far bigger problem in poor countries than corruption, and feeds corruption. We now have the money, given these low prices, to distribute AIDS drugs all over the world to people we cannot presently reach. Today these low prices are available in the 25 countries where we work, and in a total of 62 countries, and about 550,000 people are getting the benefits of them. But the money is there to reach others. The systems are not there to reach the people.
Pra organizimi i këtyre tregjeve është njëra nga këto gjërat që ne po përpiqemi ta bejmë. Tani ne kemi filluar në gjëjen e dyt, dhe kjo po na ndihmon të arrijmë dëshiren time të dytë. Ka qenë eksperienca ime në punimin me shtetet në zhvillimë që gjithë titujt kryesore mund të jenë -- titulli kryesore mund të thot, mirë, ne nuk mund ta bejmë këtë apo atë gjën për shkakë të korrupsionit -- Unë mendoj se jo-kapaciteti është problem më i madhë në shtetet e varfëra sesa korrupsjoni, dhe ky e ushëqen korrupsjonin. Tani ne kemi paratë, qmimet e ulëta janë të dhëna, për ta shprendarë HIVI barnat e gjithë botës njerëzit nuk mund ti arrijnë. Sotë këto qmime të ulëta janë të disponueshme në 25 shtetet që ne veprojmë, dhe në totalë prej 62 shteteve, dhe rrethë 550,000 njerëz po përfitojnë nga ta. Mirpo paraja është atje për të takuar të tjerët. Sistemi nuk është atje për të arritur te njerëzit.
So what we have been trying to do, working first in Rwanda and then in Malawi and other places -- but I want to talk about Rwanda tonight -- is to develop a model for rural health care in a very poor area that can be used to deal with AIDS, TB, malaria, other infectious diseases, maternal and child health, and a whole range of health issues poor people are grappling with in the developing world, that can first be scaled for the whole nation of Rwanda, and then will be a model that could literally be implemented in any other poor country in the world.
Pra atë që ne kemi provuar për ta berë, të punojmë së pari në Ruanda dhe pastaj në Malawia dhe në vende tjera -- mirpo unë dëshiroj të flasë rreth Ruandës sonte -- për të zhvilluar një model për kujdesin shëndetësor në vende të varfëra të cilat mund të përdoren për të punuar me HIV,TB,malaria, dhe sëmundje tjera infektive, maternale dhe kujdesi i fëmive, edhe një pjesë tjetër e problemeve shëndetësore njerëz të varfër po e përfitojnë në boten në zhvillim, e cila në fillim mund të zvoglohet për të gjithë vendin e Ruandës, dhe pastaj mund të jetë model i cili mund të implementohet në ndonjë vend tjetër të varfër në botë.
And the test is: one, will it do the job? Will it provide high quality care? And two, will it do it at a price that will enable the country to sustain a health care system without foreign donors after five to 10 years? Because the longer I deal with these problems, the more convinced I am that we have to -- whether it's economics, health, education, whatever -- we have to build systems. And the absence of systems that function break the connection which got you all in this seat tonight. You think about whatever your life has been, however many obstacles you have faced in your life, at critical junctures you always knew there was a predictable connection between the effort you exerted and the result you achieved. In a world with no systems, with chaos, everything becomes a guerilla struggle, and this predictability is not there. And it becomes almost impossible to save lives, educate kids, develop economies, whatever.
Dhe testi është: një, a do të kryej punë? A do të ofrojë shërbime kualitative? Dhe e dyta, a do të funksionoi në atë qmim që do ta lejojë shtetin të funksionin në shërbimin e kujdesit shëndetësore pa ndihëmen e donatorve të huaj pas 10 viteve? Sepse sa më gjatë që unë punoj më këto probleme, edhe më i bindur jamë që ne duhet ta -- se a është ekonomike, shëndetësore, edukative, qfardoqoftë -- ne duhet ta ndërtojmë sistemin. Dhe mungesa e funksjonimit të sistemit e thyen lidhëjen të cilen ju përfituat të ulur sonte. Ju mendoni se qfardo që jeta juaj ka qen, sidoqoft shumë mungesa që keni takuar në jeten tuaj, tek momentet kritike qe ju i kujtoni ishte një lidhje e pritëshme në mesë të forcës dhe pritëshmeris dhe rezultetit që ju keni arritur. Me fjalë tjera pa sistem, me kaosë, gjdogjë bëhet një penges guerile, dhe kjo pritëshmeri nuk ëshë atje. Dhe bëhet pothuajse e pa mundëshme për të shpetuar jetra, edukimi i fëmijeve, zhvillimi i ekonomisë, qardoqoftë.
The person, in my view, who has done the best job of this in the health care area, of building a system in a very poor area, is Dr. Paul Farmer, who, many of you know, has worked for now 20 years with his group, Partners in Health, primarily in Haiti where he started, but they've also worked in Russia, in Peru and other places around the world. As poor as Haiti is, in the area where Farmer's clinic is active -- and they serve a catchment area far greater than the medical professionals they have would indicate they could serve -- since 1988, they have not lost one person to tuberculosis, not one. And they've achieved a lot of other amazing health results. So when we decided to work in Rwanda on trying to dramatically increase the income of the country and fight the AIDS problem, we wanted to build a healthcare network, because it had been totally destroyed during the genocide in 1994, and the per capita income was still under a dollar a day. So I rang up, asked Paul Farmer if he would help. Because it seemed to me if we could prove there was a model in Haiti and a model in Rwanda that we could then take all over the country, number one, it would be a wonderful thing for a country that has suffered as much as any on Earth in the last 15 years, and number two, we would have something that could then be adapted to any other poor country anywhere in the world. And so we have set about doing that.
Përsoni, në pikëpamjen time, i cili ka berë punn më të mirë në zonen e sistemit shëndetësor, ndërtimin e një sistemi në një zonë të varfër, është Dr. Paul Farmer, i cili, shumica prej jush e njihni, ka punuar tashme 20 vite me këtë grupë, Partëneret në Shëndetësi, kryesisht në Haiti aty ku ai filloi, mirpo ata gjithashtu kanë punuar edhe në Rusi, në Peru dhe në vende tjera rreth botës. Aq i varfër si Haiti që është, në zonen ku klinika farmere është aktive -- dhe ata shërbejnë një zonë më të madhe sesa zona profesjonale e medicines ata kanë dhe mund të indikon që ata mund ti shërbejnë -- që nga viti 1988, ata nuk kanë humbur asnjë përson nga tuberkulozi, madje as një. Dhe ata kanë arritur edhe shumë rezultate të mira shëndetësore. Pra kur ne vendosem të punojmë në Ruanda në përpjekje dramatike për ti rritur të ardhurat e shteti dhe luftuar problemin me HIV, ne dëshironim të ndërtonim një rrjet të kujdesit shendëtsor, sepse ishte totalisht i shkatërruar gjat gjenocidit të vitit 1994, dhe të hyrat për kapita ishin akom përfundi një dollari në ditë. Pra e rrita, i kërkova Paul Farmer nese ai mund të ndihmonte. Sepse mu është dukur mu se nese mund ta vertetoi se ishte një model në Haiti dhe një model në Ruanda të cilin mund ta merrnim për bazë në të gjithë shtetin, numër një, do të ishte një gjë e bukur për një shtet që ka vuajtur aq shumë sa asnjë tjetër në tokë në 15 vitet e fundit, dhe numër dy, ne do të kishim diqka që mund të ishte adaptuar tek ndonjë shtet tjetër ndonjë vend në botë. Dhe ne duhet të vendosemi për ta berë atë.
Now, we started working together 18 months ago. And we're working in an area called Southern Kayonza, which is one of the poorest areas in Rwanda, with a group that originally includes about 400,000 people. We're essentially implementing what Paul Farmer did in Haiti: he develops and trains paid community health workers who are able to identify health problems, ensure that people who have AIDS or TB are properly diagnosed and take their medicine regularly, who work on bringing about health education, clean water and sanitation, providing nutritional supplements and moving people up the chain of health care if they have problems of the severity that require it. The procedures that make this work have been perfected, as I said, by Paul Farmer and his team in their work in rural Haiti over the last 20 years. Recently we did an evaluation of the first 18 months of our efforts in Rwanda. And the results were so good that the Rwandan government has now agreed to adopt the model for the entire country, and has strongly supported and put the full resources of the government behind it.
Tani, ne kemi filluar të punojmë së bashku 18 muajë më parë. Dhe ne jemi duke punuar në zonen e quajtur Southern Kayonza, e cila është zona më e varfër në Ruandë, me një grup i cili përfshinë pothuajse 400,000 njerëz. Ne faktikisht po e implementojmë atë që Paul Farmer e bëri në Haiti: ai zhvillon dhe trajnon komunitetin e paguar të punëtorve të shendetësis të cilet janë në gjendje të identifikojnë problemet shendëtsore, të sigurohemi që njerëzit që kanë HIV apo TB janë të mirë diagnostifikuar dhe të marrin medicinen e tyre rregullishtë, cilet punojnë në sjellëjen e rreth edukimit të shëndetit, ujit të pastër dhe sanitarisë, furnizimin me përkrahet të elementeve dhe lëvizjen e njerëzve deri ne zingjirin e kujdesit shendetësor nese ata kanë probleme të sherbimit që ata kërkojnë. Procedurat që e bejnë këtë punë të jetë e përkryer, siq thash, nga Paul Farmer dhe ekipi i tij në punen e tyre në Haitin ruralë vetem 20 vitet e fundit. Kohëve të fundit ne kemi bërë një anketë të 18 muajve të parë të punës në Ruanda. dhe rezultati ishte aq i mirë sa që qeveria Ruandaneze është pajtuar të adaptoj këtë model për të gjithë shtetin e tyre, dhe ka përkrahur fuqishem dhe vendosur të gjitha resurset e qeverisë mbrapa saj.
I'll tell you a little bit about our team because it's indicative of what we do. We have about 500 people around the world working in our AIDS program, some of them for nothing -- just for transportation, room and board. And then we have others working in these other related programs. Our business plan in Rwanda was put together under the leadership of Diana Noble, who is an unusually gifted woman, but not unusual in the type of people who have been willing to do this kind of work. She was the youngest partner at Schroder Ventures in London in her 20s. She was CEO of a successful e-venture -- she started and built Reed Elsevier Ventures -- and at 45 she decided she wanted to do something different with her life. So she now works full-time on this for very little pay. She and her team of former business people have created a business plan that will enable us to scale this health system up for the whole country. And it would be worthy of the kind of private equity work she used to do when she was making a lot more money for it.
Unë do t'ju tregoj pak më shumë për ekipin timë sepse është indikuese e asaj që ne bejmë. Ne kemi rreth 500 njerëz rreth botës duke punuar me programin e HIV, disa prej tyre për asgjë -- vetem për transportim. Dhe pastaj kemi të tjerët që punojnë me këto programet e tjera ndërlidhëse. Biznes palni ynë në Ruanda ishte që ti vendosim së bashkur përfundi lidershipit të Diana Noble, e cila është një grua me fat të pazakontë, mirpo jo e pazakontë në llojin e njerëzve që kanë dëshirë të punojnë këtë llojë pune. Ajo ishte partnerja jonë me e re në Schorder Venture në Londër në vitet e 20-ta të saj. Ajo ishte shefe egzektive për një kompani interneti -- ajo fillojë dhe e ndërtoj Reed Elsevier Ventures -- dhe në vitet 45 t saj ajo vendosi të punojë diqka tjetër me jeten e saj. Pra tani ajo punon me orarë të plotë për një pages shumë të vegel. Ajo dhe ekipi i saj i ishë njerëzve biznismen të cilat kanë krijuar një biznes planë i cili do të na lejonë neve të zvoglojmë sistemin për të gjithë shtetin. Dhe do të jetë me vlerë për këtë lloje pune private ajo është mësuar ta bejë atë kur ajo ishte duke bërë shumë para.
When we came to this rural area, 45 percent of the children under the age of five had stunted growth due to malnutrition. 23 percent of them died before they reached the age of five. Mortality at birth was over two-and-a-half percent. Over 15 percent of the deaths among adults and children occurred because of intestinal parasites and diarrhea from dirty water and inadequate sanitation -- all entirely preventable and treatable. Over 13 percent of the deaths were from respiratory illnesses -- again, all preventable and treatable. And not a single soul in this area was being treated for AIDS or tuberculosis.
Kur ajo erdhi në këtë zonë rurale, 45 përqind e fëmive ishin përfundi moshës pesë ishin ndalur së rrituri për shkak të malunutrimit. 23 përqind e tyre vdiqen përpara se të mbushin moshen pesë. Mortaliteti në lindje ishte mbi dy e gjysmë përqind. Mbi 15 përqind e vdekjeve të adoleshenteve dhe fëmijeve ndodhin për arësyje të diarehes dhe papastertinave tjera të ujit dhe sanitarimit -- të gjitha të ndalushme dhe të trajtueshme. Mbi 13 përqind të vdekjeve ishtin nga sëmundjet respiratorike -- prap, të gjitha të ndalueshme dhe të trajtueshme. Dhe jo një shpirtë i vetem ishte trajtuar nga Hivi ose turberkulozi.
Within the first 18 months, the following things happened: we went from zero to about 2,000 people being treated for AIDS. That's 80 percent of the people who need treatment in this area. Listen to this: less than four-tenths of one percent of those being treated stopped taking their medicine or otherwise defaulted on treatment. That's lower than the figure in the United States. Less than three-tenths of one percent had to transfer to the more expensive second-line drugs. 400,000 pregnant women were brought into counseling and will give birth for the first time within an organized healthcare system. That's about 43 percent of all the pregnancies. About 40 percent of all the people -- I said 400,000. I meant 40,000. About 40 percent of all the people who need TB treatment are now getting it -- in just 18 months, up from zero when we started. 43 percent of the children in need of an infant feeding program to prevent malnutrition and early death are now getting the food supplements they need to stay alive and to grow.
Brenda 18 muajve të ardhëshem ne i bem këto gjëra: ne kaluam nga zero në 2,000 njerëz të trajtuar për Hivë. Ajo është 80 përqind e njerëzve që kanë nevojë për trajtim në këtë zonë. Ndëgjoni këtë: Më pak se katër të dhjetat e një përqindëshit të ketyre trajtimeve ndaluan të marrin medicinen apo tjetër ata ndaluan trajtimet e tyre. Kjo është më e vogël sesa shifrat në Shtetet e Bashkuara. Më pak se tre të dhjetat e një përqindshi është dashur të transferohen në barnat e dorës së dytë. 400.000 gra shtatëzana ishin sjellur në lindore dhe do të lindin për herë të parë me një sistem shëndetësor të organizuar. Kjo është rreth 43 përqind e të gjithë shtatëzanisë. Rreth 40 përqind e të gjithë njerëzve -- Unë thash 400,000. mendova 40,00. Rreth 40 përqind e njerëzve që i duhet të marrin trajtime tuberkulozi janë duke e marrur atë -- në vetem 18 muaj, nga zero kur ne filluamë. 43 përqind e fëmijeve në nevoj për programin e ushqimeve për të parandalur vdekjen e herëshme dhe tani po marrin usdhqimet e nevojshme për të qendruar të gjallë dhe të rriten.
We've started the first malaria treatment programs they've ever had there. Patients admitted to a hospital that was destroyed during the genocide that we have renovated along with four other clinics, complete with solar power generators, good lab technology. We now are treating 325 people a month, despite the fact that almost 100 percent of the AIDS patients are now treated at home. And the most important thing is because we've implemented Paul Farmer's model, using community health workers, we estimate that this system could be put into place for all of Rwanda for between five and six percent of GDP, and that the government could sustain that without depending on foreign aid after five or six years. And for those of you who understand healthcare economics you know that all wealthy countries spend between nine and 11 percent of GDP on health care, except for the United States, we spend 16 -- but that's a story for another day. (Laughter)
Ne kemi filluar programin për trajtimin e malaria që ata nuk e kishin. Pacjentet e thanë që një spital ishte shkatërruar gjatë gjenocidit që ne është dashur ta rinovojmë së bashku me katër klinika tjera, i kompletuar më gjenerator solarë, me një laburator të mirë të teknologjisë. Ne tani po trajtojmë 325 njerëz në muaj, përveq faktit se pothuajse 100 përqind e pacjentëve të Hivit po trajtohen në shtëpi. Dhe gjëja më e rendësishme është sepse ne po implementojmë modelin e Paul Farmer, duke përdorur punëtoret e komunitetit shendetësor, ne parallogartem që ky sistem mund të jetë vendosur për të gjithë Ruandën në mesë të pesë dhe gjashtë përqind të GDP-së, dhe ky program mund të qëndroj pa u varur nga të donacjonet e jashtëve pasë pesë apo gjashtë viteve. Dhe për juve që e kuptoni ekonomin shendetësore ju e dini që shtetet e pasura shpenzojnë në mesë të nëntë dhe 11 përqind e GDP-së së tyre në kujdesin shendetësor, përveq Shteteve të Bashkura , që ne shpenzojmë 16 përqind -- mirpo ky është një tregim për një ditë tjetër. (Qeshen)
We're now working with Partners in Health and the Ministry of Health in Rwanda and our Foundation folks to scale this system up. We're also beginning to do this in Malawi and Lesotho. And we have similar projects in Tanzania, Mozambique, Kenya and Ethiopia with other partners trying to achieve the same thing: to save as many lives as quickly as we can, but to do it in a systematic way that can be implemented nationwide and then with a model that can be implemented in any country in the world. We need initial upfront investment to train doctors, nurses, health administration and community health workers throughout the country, to set up the information technology, the solar energy, the water and sanitation, the transportation infrastructure. But over a five- to 10-year period, we will take down the need for outside assistance and eventually it will be phased out.
Ne tani po punojmë me Partnerët në Shendetësi dhe Ministrin e shendetësis në Ruanda dha katër Fondacjone për ta zvogluar këtë sistem. Ne gjithashtu kemi filluar ta bejmë këtë në Maqlawi dhe Lesotho. Dhe ne kemi projekte të njejta në Tanzani, Mozambique, Kenya dhe Etipoi me partëner të tjera duke provuar të arrijmë të njejtat gjëra: për të kursyer jetra njerëzish sa më shpejt që mundemi, mirpo duke e berë këtë në mënyr sistematike që të jetë e implementuar pastaj në përmasa vendi dhe pastaj me një model që mund të jetë i impelmentueshum edhe në shtetet e tjera të botës. Neve na duhet investime fillestare për ti trajnuar dokëtorret, motrat, administraten shendetësore dhe punëtoret e komunitetit të shendëtsis, për të vën në funksion teknologjin informative, dhe energjinë solare, ujin dhe sanitarinë, infrastrukturen e transportit. Mirpo për një periudh pesë deri 10 vjeqare, ne do ta zbusin nevojen për asistencë të jashtme dhe eventualisht mund të ndalet kompletë.
My wish is that TED assist us in our work and help us to build a high-quality rural health system in a poor country, Rwanda, that can be a model for Africa, and indeed, for any poor country anywhere in the world. My belief is that this will help us to build a more integrated world with more partners and fewer terrorists, with more productive citizens and fewer haters, a place we'd all want our kids and our grandchildren to grow up in. It has been an honor for me, particularly, to work in Rwanda where we also have a major economic development project in partnership with Sir Tom Hunter, the Scottish philanthropist, where last year we, using the same thing with AIDS drugs, cut the cost of fertilizer and the interest rates on microcredit loans by 30 percent and achieved three- to four-hundred percent increases in crop yields with the farmers.
Dëshira ime është që TED të na asistojë neve në punën ton dhe të na ndihmoj të ndërtojmë një sistem të kualitetit të lartë në një vend të varfër, Ruanda, i cili mund të jetë një model për Afrikën, dhe në veqanti për secilin shtetë të varfër gjdokund të botë. Besimi im është se kjo do të na ndihmon neve të ndërtojmë një botë më të integruarë me më shumë partëner dhe më pak teroristë, me më shumë qytetarë produktive dhe më pakë urrejtës, një vend që të gjithë ne do ta dëshironim për fëmijet tan dhe fëmijet e tyre. Ka qen një knaqësi për mua, veqanarisht të punojë në Ruanda ku ne kemi një projekt të rendësishem ekonomikë në partneritet me Sir tom Hunder, the Scottish philanthropist, ku edhe vitin e kaluar, ne kemi përdorur të njejten gjë me HIV-in, zvoglimin e kostove të prodhimit dhe rritjen e interesit në kredit e vogla me 30 përqind dhe arritur tre deri katërqind përqind rritje në ara me farmerë.
These people have been through a lot and none of us, most of all me, helped them when they were on the verge of destroying each other. We're undoing that now, and they are so over it and so into their future. We're doing this in an environmentally responsible way. I'm doing my best to convince them not to run the electric grid to the 35 percent of the people that have no access, but to do it with clean energy. To have responsible reforestation projects, the Rwandans, interestingly enough, have been quite good, Mr. Wilson, in preserving their topsoil. There's a couple of guys from southern farming families -- the first thing I did when I went out to this place was to get down on my hands and knees and dig in the dirt and see what they'd done with it.
Kta njerëz kanë menduar shumë dhe asnjë nga ne, shumica prej nesh, i ndihmuam atyre kur ata kishin nevoj për njerin tjetërin. Ne e po zhbejmë atë tani,dhe në të ardhmen. Ne po e bejmë këtë ne menyrë përgjegjëshme ndaj ambientit. Unë jam duke e berë me të miren për ti bindur ata të ndërtojnë një rrjet elektrike për 25 përqind e njerëzve të cilet nuk kan qasje, mirpo ta bejmë këtë me energji të pastërt. Për të pasur projekte përgjegjëse, Ruanda, mjaftë interesant,ka qen shumë e mirë, Zt. Wilson, në prezervimin e top listes së tyre. Janë disa djema familjet farmere -- gjëja e parë që kam bërë kur unë e lash këtë vend ishte të ulem në duart dhe në gjunjë dhe të gropojë në të keq dhe të shof se qfar kanë berë me këtë.
We have a chance here to prove that a country that almost slaughtered itself out of existence can practice reconciliation, reorganize itself, focus on tomorrow and provide comprehensive, quality health care with minimal outside help. I am grateful for this prize, and I will use it to that end. We could use some more help to do this, but think of what it would mean if we could have a world-class health system in Rwanda -- in a country with a less-than-one-dollar-a-day-per-capita income, one that could save hundreds of millions of lives over the next decade if applied to every similarly situated country on Earth. It's worth a try and I believe it would succeed. Thank you and God bless you. (Applause)
Ne kemi një shanc për ta provuar se një shtet më e vështira ne egzistencen s saj mund të praktojë rekonsolidimin,riorganizimin, fokusimin në të ardhmen dhe të ofronë kualitetit të krahasueshme në industrin e kujdesit shëndetsor. Unë mirënjohës për këtë qmim, dhe do ta përdori për këtë fund. Ne mund të përdorim disa ndihma për ta berë këtë, mirpo mendo se qfar kuptimi do të kishte po të kishim një sistem të klasit botëror në Ruanda -- në një shtetë me më pak se një dollarë në ditë për kapita, një i cili do të kursente qindra miljona jetra njerëzish në dekaden e ardhëshme nese aplikohet në gjdo situat të njejët në botë. I'a vlen të ipet një mundësi dhe unë besoj që do të ketë suksesë. Faliminderit dhe Zoti ju bekoft juve. (Duartrokitje)