(Music)
(hudba)
[music by Moby]
text: Jetman - Yves Rossy
[Grand Canyon]
Grand Canyon
Narrator: Many of the tests are conducted while Yves is strapped onto the wing, because Yves' body is an integral part of the aircraft.
(Video) Rozprávač: Veľa testov prebieha, keď má Yves krídlo pripevnené, pretože jeho telo je neodlučiteľnou súčasťou lietadla.
[Wind tunnel tests]
Text: Testy v aerodynamickom tuneli
Narrator: The wing has no steering controls, no flaps, no rudder. Yves uses his body to steer the wing.
Rozprávač: Krídlo nemá žiadne riadenie, žiadne klapky, žiadne kormidlo.
Stefan Von Bergen: Well, he turns by just putting his head on one or the other side. And sometimes he assists that with his hands, sometimes even with the leg. He's acting as a human fuselage, so to say. And that's quite unique.
Yves ho riadi svojím telom. Stefan von Bergen: No, zabáča pohnutím hlavy na jednu alebo druhú stranu. A niekedy si pomôže rukami, a niekedy dokonca aj nohou. Funguje takpovediac ako ľudský trup. A to je dosť unikátne.
Narrator: When he arches his back, he gains altitude. When he pushes his shoulders forward, he goes into a dive.
Rozprávač: Keď zakloní chrbát, získa výšku. Keď nahrbí chrbát, letí strmhlav dole.
[Swiss Alps]
Text: Švajčiarske Alpy
[Strait of Gibraltar crossing]
Gibraltársky prieliv
[English Channel crossing]
Lamanšský prieliv
Commentator One: There he goes. There is Yves Rossy. And I think the wing is open. So our first critical moment, it's open. He is down. Is he flying?
Komentátor: Tam ide. Tam je Yves Rossy. A myslím, že krídlo je odopnuté. Takže naša prvá kritická chvíľa, krídlo je odopnuté. Padá. Letí?
Commentator Two: It looks like he's stabilized. He's starting to make his climb.
Druhý komentátor: Vyzerá, že je stabilizovaný. Začína stúpať.
Commentator One: There's that 90 degree turn. He's out over the channel. There is Yves Rossy. There is no turning back now. He is over the English Channel and under way. Ladies and gentlemen, a historic flight has begun.
Komentátor: To je tá 90-stupňová obrátka, o ktorej hovoríš. Berie ho nad prieliv. Tam je Yves Rossy. Teraz už neexistuje cesta späť. Už je nad Lamanšským prielivom. Dámy a páni, začal sa historický let.
[Images: National Geographic]
Commentator Two: And as he approaches the ground, he's going to pull down on those toggles to flare, slow himself down just a little bit, and then come in for a nice landing.
Druhý komentátor: A keď sa priblíži k zemi, zatiahne pútka na padáku, aby sa trošku spomalil, a potom hladko pristane.
Commentator One: There he is. Yves Rossy has landed in England.
Komentátor: Je tam. Yves Rossy pristál v Anglicku.
Bruno Giussani: And now he's in Edinburgh. Yves Rossy!
Bruno Giussani: A teraz je v Edinburghu. Yves Rossy.
(Applause)
(Aplauz)
(Applause ends)
Aj s výstrojom.
And his equipment as well. Yves, welcome. It is quite amazing. Those sequences were shot over the last three years in various moments of your activities. And there were many, many others. So it's possible to fly almost like a bird. What is it like to be up there?
Yves, vitaj. Je to dosť úžasné. Tie úryvky boli natočené počas posledných troch rokov v rôznych momentoch tvojich aktivít. A boli mnohé ďalšie. Takže je možné letieť takmer ako vták. Aké to je, byť tam hore?
Yves Rossy: It's fun. It's fun.
Yves Rossy: Je to sranda. Je to sranda.
(Laughter)
(Smiech)
I don't have feathers. But I feel like a bird sometimes. It's really an unreal feeling, because normally you have a big thing, a plane, around you. And when I strap just this little harness, this little wing, I really have the feeling of being a bird.
Nemám perie. Ale niekedy sa cítim ako vták. Je to vážne neskutočný pocit, pretože normálne máte okolo seba veľkú vec, lietadlo. Keď si upevním iba tieto malé popruhy, toto malé krídlo, mám naozaj pocit, že som vták.
BG: How did you start to become Jetman?
BG: Ako si sa stal Jetmanom?
YR: It was about 20 years ago, when I discovered free falling. When you go out of an airplane, you are almost naked. You take a position like that. And especially when you take a tracking position, you have the feeling that you are flying. And that's the nearest thing to the dream. You have no machine around you. You are just in the element. It's very short and only in one direction.
YR: Bolo to asi pred 20 rokmi, keď som objavil voľný pád. Keď zoskočíte z lietadla, ste takmer bezmocní. Zaujmete takúto pozíciu. A hlavne keď zaujmete stopovú pozíciu, máte pocit, že letíte. A to je najbližšie k nášmu snu. Nemáte okolo seba žiaden stroj. Ste vo svojom živle. Je to veľmi krátke a iba jedným smerom.
(Laughter)
Takže plán bol
So the idea was, okay, keep that feeling of freedom, but change the vector and increase the time.
zachovať ten pocit slobody, ale zmeniť smer a predĺžiť čas. BG: Takže som tak trochu zvedavý, aká je tvoja najväčšia rýchlosť?
BG: So I'm kind of curious, what's your top speed?
YR: Okolo 300km/h pred obrátkou.
YR: It's about 300 km per hour before looping. That means about 190 miles per hour.
To je približne 190mph.
BG: What's the weight of the equipment you're carrying?
BG: A koľko váži výstroj, ktorú nosíš?
YR: When I exit full of kerosene, I'm about 55 kilos. I have 55 kilos on my back.
YR: Keď odchádzam plný kerozínu, mám asi 55 kíl. Mám 55 kíl na chrbte.
BG: And you're not piloting? There is no handle, no steering, nothing? It is purely your body, and the wings become part of the body and vice versa?
BG: A nepilotuješ? Nie je tam žiadna páčka, žiadne riadenie, nič? Len tvoje telo a krídla, ktoré sa stanú súčasťou tvojho tela a naopak?
YR: That's really the goal, because if you put in steering, then you reinvent the airplane. And I wanted to keep this freedom of movement. And it's really like the kid playing the airplane. I want to go down like that. And up I climb, I turn. It's really pure flying. It's not steering, it's flight.
YR: To je naozaj cieľ, pretože ak sa zahrnie riadenie, tak ide o prerobenie lietadla. A ja som chcel zachovať tú slobodu pohybu. Je to skutočne ako dieťa hrajúce sa na lietadlo. Chcem tak letieť strmhlav. A stúpať a zabáčať. Je to čisté lietanie. Nie je to riadenie, je to let.
BG: What kind of training do you do, you personally, for that?
BG: Aký tréning na to ty osobne podstupuješ?
YR: Actually, I try to stay just fit. I don't do special physical training. I just try to keep my mobility through new activities. For example, last winter I began with kite surfing. So, new things. So you have to adapt. I'm quite an experienced manager of systems as a pilot, but this is, really -- You need fluidity, you need to be agile and also to adapt really fast.
YR: Vlastne sa len snažím byť fit. Nepodstupujem žiaden špeciálny fyzický tréning. Iba sa snažím udržovať si novými aktivitami pohyblivosť. Minulú zimu som napríklad začal s kite surfing - takže nové veci. Musíte sa prispôsobovať. Pretože toto je - ako pilot som dosť skúsený manažér systémov - ale toto je v skutočnosti... potrebujete premenlivosť, potrebujete byť svižný a taktiež sa potrebujete veľmi rýchlo prispôsobiť.
BG: Somebody in the audience asked me, "How does he breathe up there?" Because you're going fast and you're up at 3,000 meters or so.
BG: Niekto z hľadiska sa ma spýtal, "Ako tam hore dýcha?" pretože ideš rýchlo a si vo výške 3000 metrov alebo tak nejak.
YR: Okay, up to 3,000 meters, it's not such a big problem with oxygen. But for example, bikers, they have the same speed. Just with the helmet, integral helmet, it's really no problem to breathe.
YR: O.K. do 3000 metrov nie je s kyslíkom až taký problém. Napríklad motorkári idú rovnakou rýchlosťou. Len s prilbou, celistvou prilbou, nie je vážne žiaden problém dýchať.
BG: Describe for me the equipment, since you have it here. So Breitling's four engines.
BG: Opíš mi výstroj, keďže ju tu máš. Takže štyri Breitling motory.
YR: Yeah, two-meter span. Ultra-stable profile. Four little engines, 22 kilos thrust each, turbines, working with kerosene. Harness, parachute. My only instruments are an altimeter and time. I know I have about eight minutes fuel. So I just check before it's finished.
YR: Áno, dvojmetrový rozsah. Ultrastabilný profil. Štyri malé motory, každý s 22-kilovým ťahom, turbíny na kerozín. Popruh, padák. Moje jediné zariadenia sú výškomer a časomer. Viem, že mám palivo na asi 8 minút. Takže skontroluj predtým, ako sa minie.
(Laughter)
(Smiech)
And yeah, that's all. Two parachutes. That means, if I have a problem with the first one I pull, I still have the possibility to open the second one. And this is my life. That's the real important thing about safety. I did use that during these last 15 years about 20 times. Never with that type of wing, but at the beginning. I can release my wing when I am in a spin or unstable.
No a to je všetko. Dva padáky. To znamená, že ak mám problém s prvým, ktorý potiahnem, stále mám možnosť otvoriť ten druhý. Toto je môj život. Toto je tá naozaj dôležitá vec ohľadom bezpečnosti. Za posledných 15 rokov som to použil zo 20-krát, nikdy s týmto typom krídla, ale zo začiatku áno. Krídlo môžem uvoľniť, keď sa dostanem do vývrtky alebo keď stratím stabilitu.
BG: We saw the 2009 crossing of the Gibraltar Strait where you lost control and then you dived down into the clouds and in the ocean. So that was one of those cases where you let the wings go, right?
BG: Videli sme prelet nad Gibraltárskym prielivom z roku 2009, kde si stratil kontrolu a potom si letel strmhlav do oblakov a do mora. Takže to bol jeden z tých prípadov, kedy si krídla uvoľnil, je tak?
YR: Yeah. I did try in the clouds, but you lose orientation completely. So I did try to take, again, a climb altitude. I thought, okay, I will go out. But most probably, I did something like that.
YR: Áno. Pokúsil som sa v oblakoch, ale úplne stratíte orientáciu. Tak som sa znovu pokúsil získať výšku. Myslel som si, že to vyjde. Ale pravdepodobne som spravil niečo takéto.
(Laughter)
BG: Niečo, čo nevyzeralo veľmi bezpečne.
BG: Something that is not very safe, the image.
YR: You feel great, but --
YR: Ale cítil som sa skvele,
(Laughter)
len som nemal správnu výšku.
But you have not the right altitude. So the next thing I saw was just blue. It was the sea. I have also an audible altimeter. So I was at my minimum altitude in that vector -- fast -- so I pulled that. And then I did open my chute.
Takže ďalšia vec, ktorú som videl, bola iba modrá. Bolo to more. Mám aj počuteľný výškomer. Keďže som bol v mojej minimálnej výške, v takomto smere, rýchly, uvoľnil som ich. A potom som si otvoril padák.
BG: So the wings have their own parachute, and you have your two parachutes.
BG: Takže krídla majú vlastný padák a ty máš dva svoje padáky.
YR: Exactly. There is a rescue parachute for the wing for two reasons: so I can repair it afterward and especially so nobody takes that, just on his head.
YR: Presne tak. Záchranný padák pre krídlo je tam z dvoch dôvodov: aby som ho potom mohol opraviť a hlavne, aby nikomu nespadlo na hlavu.
BG: I see. Maybe come back here. This is risky stuff indeed. People have died trying to do this kind of thing. And you don't look like a crazy guy; you're a Swiss airline pilot, so you're rather a checklist kind of guy. I assume you have standards.
BG: Chápem. Možno poď späť sem. Sú to fakt riskantné veci. Ľudia zomreli pri podobných pokusoch. A ty nevyzeráš ako šialený chlapík; si pilot švajčiarskej aerolinky, takže si skôr chlapík s kontrolným zoznamom. Predpokladám, že máš normy.
YR: Yeah. I have no checklist for that.
YR: Áno. Na toto ale nemám žiaden kontrolný zoznam.
(Laughter)
BG: Nepovedzme to tvojmu zamestnávateľovi.
BG: Let's not tell your employer.
(Laughter)
YR: Nie, sú to skutočne dva svety.
YR: No, that's really two worlds. Civil aviation is something that we know very well. We have a hundred years of experience. And you can adapt really precisely. With that, I have to adapt to something new. That means improvise. So it's really a play between these two approaches. Something that I know very well, these principles. For example, we have two engines on an Airbus; with only one engine, you can fly it. So plan B, always a plan B. In a fighter, you have an ejection seat. That's my ejection seat. So I have the approach of a professional pilot with the respect of a pioneer in front of Mother Nature.
Civilné letectvo je niečo, čo veľmi dobre poznáme. Máme storočné skúsenosti. A môžeme sa naozaj presne prispôsobiť. S týmto sa musím prispôsobiť niečomu novému. To znamená improvizovať. Takže je to ozaj hra medzi týmito dvomi prístupmi. Niečo, čo veľmi dobre poznám - tieto princípy ako napríklad to, že na Airbuse máme dva motory; s jediným môžeme letieť. Takže plán B, vždy nejaký plán B. V stíhačke je katapult. Toto je môj katapult. Takže mám prístup profesionálneho pilota s rešpektom priekopníka pred matkou prírodou.
BG: It's well said. What happens if one of the engines stops?
BG: Pekne povedané. Pekne povedané. Čo sa stane, ak jeden z motorov vypadne?
YR: I do a roll. And then I stabilize, and according to my altitude, I continue on two or three engines. It's sometimes possible. It's quite complicated to explain, but according to which regime I was, I can continue on two and try to get a nice place to land, and then I open my parachute.
YR: Spravím obrátku. A potom sa stabilizujem a podľa mojej výšky pokračujem s dvomi alebo tromi motormi. Niekedy sa dá - je dosť zložité vysvetliť to - ale podľa toho v akom stave som, môžem pokračovať s dvomi a pokúsiť sa nájsť si pekné miesto na pristátie a potom si otvorím padák.
BG: So the beginning of the flight is actually you jump off a plane or a helicopter, and you go on a dive and accelerate the engines, and then you basically take off mid-air somewhere. And then the landing, as we have seen, arriving on this side of the Channel, is through a parachute. So just as a curiosity, where did you land when you flew over the Grand Canyon? Did you land on the rim, down at the bottom?
BG: Takže začiatok letu vlastne je, že zoskočíš z lietadla alebo helikoptéry, letíš strmhlav a spustíš motory, a potom v podstate niekde nad zemou vzlietneš. A potom pristátie, ako sme videli pri prílete na túto stranu prielivu, je prostredníctvom padáku. Takže len zo zvedavosti, kde si pristál, keď si lietal nad Grand Canyonom? Pristál si na okraji alebo dole na dne?
YR: It was down on the bottom. And I came back afterward on the sled of the helicopter back. But it was too stony and full of cactus on top.
YR: Dole na dne. A potom som sa vrátil helikoptérou. Totiž vrch bol príliš kamenistý a plný kaktusov.
(Laughter)
BG: Presne preto som položil túto otázku.
BG: That's exactly why I asked the question.
YR: Taktiež sú tam dosť zvláštne prúdy.
YR: And also, the currents are quite funny there. There is big thermal activity, big difference in altitude also. So it was much safer for me to land at the bottom.
Je tam veľa termálnej aktivity, aj veľký rozdiel nadmorských výšok. Takže bolo pre mňa omnoho bezpečnejšie pristáť na dne. BG: Myslím si, že momentálne sa veľa ľudí v hľadisku pýta:
BG: I think that right now, many people are asking, "When are you developing a double-seater so they can fly with you?"
"O.K., kedy vyvinieš druhé sedadlo, aby mohli letieť s tebou?"
YR: I have a standard answer. Have you ever seen tandem birds?
YR: Mám klasickú odpoveď. Videli ste už niekedy tandem vtákov?
(Laughter)
BG: Perfektná odpoveď.
BG: Perfect answer.
(Aplauz)
(Applause)
(Applause ends)
BG: Yves, one last question. What's next for you? What's next for Jetman?
Yves, posledná otázka. Čo ťa čaká? Čo čaká Jetmana?
YR: First, to instruct a younger guy. I want to share it, to do formation flights. And I plan to start from a cliff, like catapulted from a cliff.
YR: Najprv vyškoliť niekoho mladšieho. Chcem to zdieľať, absolvovať skupinové lety. Plánujem začať z útesu, akože katapultovaný z útesu.
BG: So instead of jumping off a plane, yes?
BG: Čiže namiesto zoskoku z lietadla, je tak?
YR: Yes, with the final goal to take off, but with initial speed. Really, I go step by step. It seems a little bit crazy, but it's not. It's possible to start already now, it's just too dangerous.
YR: Áno, s konečným cieľom vzlietnuť, ale so začiatočnou rýchlosťou. Vážne, postupujem krok za krokom. Zdá sa to trochu šialené, ale nie je to tak. Dá sa začať už teraz, len je to príliš nebezpečné.
(Laughter) Thanks to the increasing technology, better technology, it will be safe. And I hope it will be for everybody.
(Smiech) Bude to bezpečné vďaka pribúdajúcej, lepšej technológií. A dúfam, že to bude pre každého.
BG: Yves, thank you very much. Yves Rossy.
BG: Yves, ďakujem ti veľmi pekne. Yves Rossy.
(Applause)
(Aplauz)