Travel with me to some of the most beautiful spots in cities around the world: Rome's Spanish steps; the historic neighborhoods of Paris and Shanghai; the rolling landscape of Central Park; the tight-knit blocks of Tokyo or Fez; the wildly sloping streets of the favelas of Rio de Janeiro; the dizzying step wells of Jaipur; the arched pedestrian bridges of Venice.
Udhëto me mua në disa nga vendet më të bukura nëpër botë: Shkallët spanjolle të Romës; lagjet historike të Parisit dhe Shanghait; peisazhi kodrinor i Central Park; ndërtesat me thurje metalike në Tokyo ose Fez; rrugët e pjerrëta në lagjet e Rio de Janeiro-s; shkallët marramendëse të Jaipur; urat e harkuara të këmbësorëve në Venezia.
Now let's go to some newer cities. Six downtowns built across six continents in the 20th century. Why do none of these places have any of the charming characteristics of our older cities? Or let's go to six suburbs built on six continents in the 20th century. Why do none of them have any of the lyrical qualities that we associate with the places that we cherish the most?
Tani kalojmë te disa qytete më të reja. 6 qëndra qytetesh të ndërtuar përgjatë 6 kontinenteve në shekullin e 20-të. Pse nuk ka asnjë nga këto vende karakteristikat magjepsëse të qyteteve tona më të vjetra? Ose të shkojmë te 6 periferitë e ndërtuara në 6 kontinentet në shekullin e 20-të. Pse asnjëra prej tyre nuk ka ndonjë tipar lirik që ne ta lidhim me vendet që na emocionojnë më shumë?
Now, maybe you think I'm just being nostalgic -- why does it matter? Who cares if there is this creeping sameness besetting our planet? Well, it matters because most people around the world are gravitating to urban areas globally. And how we design those urban areas could well determine whether we thrive or not as a species. So, we already know that people who live in transit-rich areas, live in apartment buildings, have a far lower carbon footprint than their suburban counterparts. So maybe one lesson from that is if you love nature, you shouldn't live in it.
Ndoshta tani ju mendoni se unë jam thjesht nostalgjik -- pse ka kjo rëndësi? Kujt i intereson nëse kjo ngjashmëri po pllakos planetin tonë? Ajo ka rëndësi sepse shumë njerëz kudo në botë po tërhiqen nga zonat urbane, globalisht. Mënyra se si ne i projektojmë ato zona urbane do të mirë përcaktojë nëse ne do të zhvillohemi ose jo si specie. Ne tashmë e dimë se njerëzit që jetojnë në zonat në zhvillim, jetojnë në pallate, lenë një gjurmë karboni shumë më të ulët sesa bashkëqytetarët e tyre në periferi. Ndoshta një mesazh nga kjo është se nëse ti e do natyrën, ti nuk duhet të jetosh në të.
(Laughter)
(Të qeshura)
But I think the dry statistics of what's known as transit-oriented development only tells part of the story. Because cities, if they're going to attract people, have to be great. They have to be powerful magnets with distinctive appeal to bring in all those new green urbanites.
Por unë mendoj se statistikat e pakta të asaj që njihet si zhvillim tranzitor tregon pjesë të kësaj historie. Sepse nëse qytetet do të tërheqin njerëz, duhet të jenë shumë te mira. Ata duhet të kenë tërheqje të fuqishme me tiparet e tyre dalluese për të sjellë të gjithë qytetarët e rinj.
And this is not just an aesthetic issue, mind you. This is an issue of international consequence. Because today, every day, literally hundreds of thousands of people are moving into a city somewhere, mainly in the Global South. And when you think about that, ask yourself: Are they condemned to live in the same bland cities we built in the 20th century, or can we offer them something better? And to answer that question, you have to unpack how we got here in the first place.
Dhe kjo nuk është vetëm një çështje estetike, siç e dini. Kjo është një çështje me pasoja ndërkombëtare. Sepse sot, çdo ditë, qindra mijëra njerëz po lëvizin diku drejt një qyteti, kryesisht në Jug të globit. Dhe kur ju mendoni për atë, pyesni veten: A janë ata të dënuar të jetojnë në këto qytete të zymta që ne ndërtuam në shekullin e 20-të, apo mund t'i ofrojmë atyre diçka më të mirë? Për t'iu përgjigjur pyetjes, duhet së pari të mendosh se si arritëm deri këtu.
First: mass production. Just like consumer goods and chain stores, we mass-produce glass and steel and concrete and asphalt and drywall, and we deploy them in mind-numbingly similar ways across the planet.
Së pari: Prodhimi në masë. Ashtu si mallrat e konsumit dhe rrjetet e dyqaneve, ne prodhojmë në masë qelq dhe çelik dhe beton dhe asfalt dhe stuko, dhe i vendosim ato në të njëjtën mënyrë të mërzitshme kudo në planet.
Second: regulation. So, take cars, for instance. Cars travel at very high speeds. They're susceptible to human error. So when we're asked, as architects, to design a new street, we have to look at drawings like this, that tell us how high a curb needs to be, that pedestrians need to be over here and vehicles over there, a loading zone here, a drop-off there. What the car really did in the 20th century is it created this carved-up, segregated landscape. Or take the ladder fire truck -- you know, those big ladder trucks that are used to rescue people from burning buildings? Those have such a wide turning radius, that we have to deploy an enormous amount of pavement, of asphalt, to accommodate them. Or take the critically important wheelchair. A wheelchair necessitates a landscape of minimal slopes and redundant vertical circulation. So wherever there's a stair, there has to be an elevator or a ramp.
Së dyti: Rregullat. Kështu, le të marrim makinat, për shembull. Makinat ecin me shpejtësi të madhe. Ato preken nga gabimet njerëzore. Kështu kur na kërkohet, si arkitekt, të projektojmë një rrugë të re, ne duhet të shohim në vizatime si kjo, që na tregojnë sa i lartë duhet një trotuar që kalimtarët duhet të kalojnë këtu dhe makinat atje, një zonë ngjitjeje këtu, një zonë zbritëse atje. Ajo që makina e bëri me të vërtetë në shekullin e 20-të është krijimi këtij peizazhi të copezuar. Ose marrim makinat e zjarrëfikses -- i njihni, me ato shkallët e larta që përdoren për të shpëtuar njerëzit kur digjen ndërtesat? Ato kanë një rreze të gjerë kthimi, prandaj duhet të shtrojmë një rrugë më të gjerë asfalti, për t'i përshtatur ato. Ose marrim më të rëndësishmen karrigen me rrota. Një karrige me rrota kërkon një peisazh me pjerrësi minimale jo shumë vertikale në zbritje. Pra kudo ku ka shkallë, duhet një ashensor ose një e tatëpjetë.
Now, don't get me wrong, please -- I am all for pedestrian safety, firefighting and certainly, wheelchair access. Both of my parents were in wheelchairs at the end of their lives, so I understand very much that struggle. But we also have to acknowledge that all of these well-intentioned rules, they had the tremendous unintended consequence of making illegal the ways in which we used to build cities.
Ju lutem mos më keqkuptoni -- unë jam për sigurinë e këmbësorit, zjarrëfikësit e sigurisht të karriges me rrota. Të dy prindërit e mi ishin në karrige me rrota në fund të jetës, prandaj unë e kuptoj mirë atë vështirësi. Por duhet gjithashtu të pranojmë që të gjitha këto rregulla me qëllim të mirë, kishin pasoja të jashtëzakonshme të padëshiruara që i bënin të paligjshme mënyrat me të cilat kemi ndërtuar qytetet.
Similarly illegal: at the end of the 19th century, right after the elevator was invented, we built these charming urban buildings, these lovely buildings, all over the world, from Italy to India. And they had maybe 10 or 12 apartments in them. They had one small elevator and a staircase that wrapped them and a light well. And not only were they charming buildings that were cost-effective, they were communal -- you ran into your neighbor on that stairwell.
Gjithashtu të paligjshme: në fund të shekullit të 19-të, menjëherë pasi u shpik ashensori, ne ndërtuam këto ndërtesa joshëse urbane, këto ndërtesa të bukura, kudo nëpër botë, nga Italia në Indi. Dhe ato kishin ndoshta 10 ose 12 apartamente. Ato kishin një ashensor të vogël, shkallë të mbyllura dhe të ndriçuara mirë. Ato ishin jo vetëm ndërtesa joshëse, kosto-efektive ato ishin të përbashkëta ku ti ndesh komshiun në atë kat.
Well, you can't build this, either. By contrast, today, when we have to build a major new apartment building somewhere, we have to build lots and lots of elevators and lots of fire stairs, and we have to connect them with these long, anonymous, dreary corridors. Now, developers -- when they're confronted with the cost of all of that common infrastructure, they have to spread that cost over more apartments, so they want to build bigger buildings. What that results in is the thud, the dull thud of the same apartment building being built in every city across the world. And this is not only creating physical sameness, it's creating social sameness, because these buildings are more expensive to build, and it helped to create an affordability crisis in cities all over the world, including places like Vancouver.
Po ashtu s'e ndërtoni dot këtë. Në kontrast, sot, kur ne duhet të ndërtojmë një ndërtesë të madhe diku, duhet të ndërtojmë disa ashensorë, shkallë për raste zjarri dhe duhet ti lidhim ato me këto korridore të gjatë, anonimë dhe të zymtë. Sipërmarrësit -- kur përballen me koston e gjithë kësaj infrastrukture të zakonshme, duhet ta ndajnë atë kosto në më shumë aparatamente, prandaj ata ndërtojnë ndërtesa më të mëdha. Kjo rezulton në një zhurmë të mbytur, zhurma e shurdhët e të njëjtave ndërtesa të ngritura në çdo qytet nëpër botë. Dhe kjo nuk është vetëm krijim i ngjashmërive fizike, është krijimi i ngjashmërisë sociale, sepse këto ndërtesa janë më të shtrenjta për t'u ndërtuar, dhe ajo ndikon në krijimin e një krize përballueshmërie në qytete kudo në botë, duke përfshirë dhe vende si Vancouver.
Now, I said there was a third reason for all this sameness, and that's really a psychological one. It's a fear of difference, and architects hear this all the time from their clients: "If I try that new idea, will I be sued? Will I be mocked? Better safe than sorry." And all of these things have conspired together to blanket our planet with a homogeneity that I think is deeply problematic.
Siç e thashë ka një arsye të tretë për këtë ngjashmëri, dhe ajo është psikologjike. Është frika e ndryshimit, dhe arkitektët e dëgjojnë vazhdimisht nga klientët e tyre: "Nëse unë e provoj atë ide të re, do të paditem? Do të më tallin? Më mirë i sigurtë se sa në rrezik." Dhe të gjitha këto janë ndërlidhur së bashku duke mbuluar planetin me një homogjenitet që unë mendoj se është shumë problematik.
So how can we do the opposite? How can we go back to building cities that are physically and culturally varied again? How can we build cities of difference? I would argue that we should start by injecting into the global the local.
Por si mund të bëjmë të kundërtën? Si mund të kthehemi te ndërtimi i qyteteve që janë të ndryshëm nga ana fizike dhe kulturore? Si mund të ndërtojmë qytetet e ndryshimit? Unë do të pohoja se ne duhet ta fillojmë duke përfshirë vendasen te globalja.
This is already happening with food, for instance. You just look at the way in which craft beer has taken on corporate beer. Or, how many of you still eat Wonder Bread? I'd bet most of you don't. And I bet you don't because you don't want processed food in your life. So if you don't want processed food, why would you want processed cities? Why would you want these mass-produced, bleached places where all of us have to live and work every day?
Kjo për shembull po ndodh me ushqimin. Thjesht shikoni se si birra tradicionale ka marrë nga birra zakonshme. Ose, sa nga ju hanë akoma Wonder Bread? Vë bast që shumë nga ju jo. Dhe e them këtë sepse ju nuk e doni ushqimin e përpunuar. E nëse nuk doni ushqime të përpunuara, pse do të donit qytete të përpunuara? Pse do të donit këto produkte në masë, vende pa ngjyra ku shumë nga ne duhet të jetojnë dhe punojnë çdo ditë?
(Applause)
(Duartrokitje)
So, technology was a big part of the problem in the 20th century. When we invented the automobile, what happened is, the world all bent towards the invention. And we recreated our landscape around it. In the 21st century, technology can be part of the solution -- if it bends to the needs of the world.
Teknologjia ishte një problem i madh në shekullin e 20-të. Kur ne shpikëm automobilin, ndodhi që, e gjithë bota u drejtua drejt shpikjes. Dhe ne rikrijuam peisazhin tonë rreth tij. Në shekullin e 21, teknologjia mund të jetë pjesë e zgjidhjes nëse ajo i përshtatet nevojave të botës.
So what do I mean by that? Take the autonomous vehicle. I don't think the autonomous vehicle is exciting because it's a driverless car. That, to me, only implies that there's even more congestion on the roads, frankly. I think what's exciting about the autonomous vehicle is the promise -- and I want to stress the word "promise," given the recent accident in Arizona -- the promise that we could have these small, urban vehicles that could safely comingle with pedestrians and bicycles. That would enable us to design humane streets again, streets without curbs, maybe streets like the wooden walkways on Fire Island.
Çfarë dua të them me këtë? Marrim makinat vetngarëse. Nuk mendoj se makina vetngarëse është e kënaqshme sepse s'kërkon shofer. Ajo, për mua, thjesht nënkupton që tani ka akoma më shumë trafik në rrugë, në të vërtetë. Mendoj se ajo që është e kënaqshme rreth automjeteve vetngarëse është premtimi -- dhe dua ta theksoj fjalën "premtim," referuar aksidentit të fundit në Arizona, premtimi që ne mund të kishim këto makina të vogla, urbane që mund të përzihen në mënyrë të sigurtë me këmbësorët dhe biçikletat. Kjo do na mundësojë ne të projektojmë sërish rrugë njerëzore, rrugë pa pengesa, ndoshta rrugë si vendkalimet prej druri në Ishullin e Zjarrit.
Or maybe we could design streets with the cobblestone of the 21st century, something that captures kinetic energy, melts snow, helps you with your fitness when you walk. Or remember those big ladder fire trucks? What if we could replace them and all the asphalt that comes with them with drones and robots that could rescue people from burning buildings? And if you think that's outlandish, you'd be amazed to know how much of that technology is already being used today in rescue activity.
Ose ndoshta mund të projektonim rrugë me gur kalldrëmi të shekullit 21, diçka që mbërthen energjinë kinetike, shkrin borën, ju ndihmon me fitness-in ndërsa ecni. Ose ju kujtohen ato shkallët e zjarrëfikëseve? Po sikur t'i zëvëndësonim ato dhe të gjithë asfaltin që vjen me to me drone dhe robotë që mund të shpëtojnë njerëzit në ndërtesat që digjen? Dhe nëse mendoni që kjo është e çuditshme, ju do të mahniteshit po të dinit se sa shumë ajo teknologji po përdoret sot në aksione shpëtimi.
But now I'd like you to really imagine with me. Imagine if we could design the hovercraft wheelchair. Right? An invention that would not only allow equal access, but would enable us to build the Italian hill town of the 21st century. I think you'd be amazed to know that just a few of these inventions, responsive to human need, would completely transform the way we could build our cities.
Por tani do të doja të imagjinojmë së bashku. Imagjinoni sikur të projektonim karrige me rrota që ngrihet në ajër. E qartë? Një shpikje që do ofrojë jo vetëm akses të barabartë, por do na lejojë të ndërtojmë qytetin kodrinor italian të shekullit 21. Mendoj se do të mahniteshit po të dinit që vetëm disa nga këto shpikje, përgjegjëse për nevojat njerëzore, mund të transformojnë krejtësisht mënyrën që ne do ndertojmë qytetet tona.
Now, I bet you're also thinking: "We don't have kinetic cobblestones or flying wheelchairs yet, so what can we do about this problem with today's technology?" And my inspiration for that question comes from a very different city, the city of Ulaanbaatar, Mongolia. I have clients there who have asked us to design a 21st-century open-air village that's sustainably heated using today's technology, in the heart of their downtown. And that's to cope with their frigid winters.
"Ne ende nuk kemi gurë kalldrëmi kinetikë ose karrige me rrota fluturuese, pra çfarë mund të bëjmë rreth këtij problemi me teknologjinë e sotme?" Dhe frymëzimi im për këtë pyetje vjen nga një qytet shumë ndryshe, qyteti i Ulaanbaatar, Mongoli. Unë kam klientë atje që na kanë kerkuar të projektojme fshatra të hapur të shekullit 21 që ngrohen në mënyrë të qëndrueshme duke përdorur teknologjinë e sotme, në zemër të qëndrës së qytetit të tyre. Dhe ajo bëhet për të përballuar dimrin e tyre të akullt.
And the project is both poetry and prose. The poetry is really about evoking the local: the mountainous terrain, using colors to pick up the spectacular light, understanding how to interpret the nomadic traditions that animate the nation of Mongolia. The prose has been the development of a catalogue of buildings, of small buildings that are fairly affordable, using local construction materials and technology that can still provide new forms of housing, new workspace, new shops and cultural buildings, like a theater or a museum -- even a haunted house.
Dhe projekti është njëkohësisht poezi dhe prozë. Poezia është më shumë për të ngjallur elementet lokale: terrenin malor, duke përdorur ngjyrat për të rritur ndriçimin e mahnitshëm, duke kuptuar si të shfaqim traditat nomade që gjallërojnë kombin e Mongolisë. Proza ka qenë zhvillimi i një katalogu ndërtesash, ndërtesash të vogla që janë mjaft të përballueshme, duke përdorur materiale ndërtimi dhe teknologji lokale që ende munden të sigurojnë forma të reja strehimi, hapësira të reja pune, dyqane të reja dhe ndërtesa kulturore, si një teatër ose një muzeum ose një shtëpi fantazmash.
While working on this in our office, we've realized that we're building upon the work of our colleagues, including architect Tatiana Bilbao, working in Mexico City; Pritzker laureate Alejandro Aravena, working in Chile; and recent Pritzker winner Balkrishna Doshi, working in India. And all of them are building spectacular new forms of affordable housing, but they're also building cities of difference, because they're building cities that respond to local communities, local climates and local construction methods.
Duke punuar për këtë ne kemi kuptuar se ne po ndërtojmë me punën e kolegëve, duke përfshirë arkitekten Tatiana Bilbao, që punon në Meksikë; laureatin e Pritzker, Alejandro Aravena, që punon në Kili; dhe fituesin e fundit të Pritzker, Balkrishna Doshi, që punon në Indi. Të gjithë ata po bëjnë ndërtime të reja, magjepsëse për strehim të përballueshëm, por ata gjithashtu po ndërtojnë qytetet e ndryshimit, sepse ata po ndërtojnë qytete që i përgjigjen komuniteteve vendase, klimës vendase dhe metodave të ndërtimit vendas.
We're doubling down on that idea, we're researching a new model for our growing cities with gentrification pressures, that could build upon that late-19th-century model with that center core, but a prototype that could shape-shift in response to local needs and local building materials. All of these ideas, to me, are nostalgia-free. They all tell me that we can build cities that can grow, but grow in a way that reflects the diverse residents that live in those cities; grow in a way that can accommodate all income groups, all colors, creeds, genders.
Ne po i mëshojmë asaj ideje, ne po rikërkojmë një model të ri për qytetet tona që po ndërtohen me trysni rinovimi, për t'i ndërtuar mbi modelin e fundit të shekullit 19, me atë pikë qëndrore, por një model që mund të përshtatet sipas nevojave vendase dhe materialeve vendase të ndërtimit. Të gjitha këto ide, për mua, janë një nostalgji e lirë. Të gjitha ato më tregojnë mua që ne mund të ndrërtojmë qytete që mund të zhvillohen, por të zhvillohen duke reflektuar banorët e ndryshëm që jetojnë në ato qytete; të zhvillohen në një mënyrë që të përshtaten të gjithë grupet që vijnë, të gjitha ngjyrat, besimet, gjinitë.
We could build such spectacular cities that we could disincentivize sprawl and actually protect nature. We can grow cities that are high-tech, but also respond to the timeless cultural needs of the human spirit. I'm convinced that we can build cities of difference that help to create the global mosaic to which so many of us aspire.
Ne mund të ndërtojmë të tilla qytete mahnitëse dhe mund të shuajmë këto qytete të zymta dhe të mbrojmë natyrën. Ne mund të zhvillojmë qytete me teknologji të lartë, por gjithashtu t'i përgjigjemi nevojave kulturore të përjetshme të njeriut. Unë jam i bindur se ne mund të ndërtojmë qytetet e ndryshimit që ndihmojnë në krijimin e mozaikut global tek i cili shumë nga ne frymëzohen.
Thank you.
Ju Falemnderit.
(Applause)
(Duartrokitje)