I have the answer to a question that we've all asked. The question is, Why is it that the letter X represents the unknown? Now I know we learned that in math class, but now it's everywhere in the culture -- The X prize, the X-Files, Project X, TEDx. Where'd that come from?
Tôi đã có câu trả lời cho câu hỏi mà tất cả chúng ta đều thắc mắc. Câu hỏi chính là, Tại sao chữ X lại biểu thị cho ẩn số ? Tôi biết chúng ta đã được học điều đó trong lớp học Toán, nhưng hiện tại nó hiện diện khắp nơi trong đời sống văn hóa-- Giải thưởng X, Hồ sơ X, Dự án X,TED X Nó có thể xuất phát từ đâu?
About six years ago I decided that I would learn Arabic, which turns out to be a supremely logical language. To write a word or a phrase or a sentence in Arabic is like crafting an equation, because every part is extremely precise and carries a lot of information. That's one of the reasons so much of what we've come to think of as Western science and mathematics and engineering was really worked out in the first few centuries of the Common Era by the Persians and the Arabs and the Turks.
Khoảng sáu năm về trước Tôi đã quyết định sẽ học tiếng Ả-rập, đó hóa ra lại một ngôn ngữ vô cùng lôgic. Để viết một từ hoặc một cụm từ hoặc một câu bằng tiếng Ả-rập cũng giống như là tạo ra một phương trình toán học, bởi vì từng phần đều cực kỳ chính xác và chứa đựng rất nhiều thông tin. Đó là một trong những lý do mà chúng ta thường nghĩ đến rất nhiều bởi vì khoa học , toán học và cả kỹ thuật Phương Tây thực sự được phát triển trong những thế kỉ đầu tiên của Công nguyên bởi những người Ba Tư và Ả-rập và Thổ Nhĩ Kỳ.
This includes the little system in Arabic called al-jebra. And al-jebr roughly translates to "the system for reconciling disparate parts." Al-jebr finally came into English as algebra. One example among many.
Điều này bao gồm một hệ thống nho nhỏ trong tiếng Ả-rập được gọi là Al-jebra. Và al-jebr dịch gần chính xác là "hệ thống làm tương thích những phần khác nhau." Al-jebr cuối cùng dịch thành tiếng Anh có nghĩa là đại số học. Một trong số nhiều ví dụ.
The Arabic texts containing this mathematical wisdom finally made their way to Europe -- which is to say Spain -- in the 11th and 12th centuries. And when they arrived there was tremendous interest in translating this wisdom into a European language.
Những đoạn văn tiếng Ả-rập mà chứa đựng trí tuệ về toán học cuối cùng cũng tìm đường đến được với châu Âu-- cụ thể là Tây Ban Nha -- vào thế kỉ 11 và 12. và khi chúng du nhập đến đây đã có được sự quan tâm to lớn trong việc dịch trí tuệ này thành một ngôn ngữ châu Âu.
But there were problems. One problem is there are some sounds in Arabic that just don't make it through a European voice box without lots of practice. Trust me on that one. Also, those very sounds tend not to be represented by the characters that are available in European languages.
Tuy nhiên lại phát sinh những vấn đề. Một vấn đề đó là có những âm trong tiếng Ả-rập mà không thể nói trong âm giọng châu Âu nếu không có nhiều sự tập luyện. Hãy tin tôi ở điểm này. Cũng vì vậy,những âm đó có khuynh hướng không thể được đại diên bởi những ký tự sẵn có trong ngôn ngữ châu Âu.
Here's one of the culprits. This is the letter sheen, and it makes the sound we think of as SH -- "sh." It's also the very first letter of the word shayun, which means "something" just like the the English word "something" -- some undefined, unknown thing.
Sau đây là một trong những "thủ phạm". Đây là từ SHeen, và nó tạo nên âm làm chúng ta nghĩ như SH--"sh" Nó cũng là ký tự đầu tiên của từ shalan, với nghĩa là "something(một thứ gì đó)" giống như từ "something" trong tiếng Anh-- một thứ gì đó chưa được định nghĩa, chưa được biết đến.
Now in Arabic, we can make this definite by adding the definite article "al." So this is al-shayun -- the unknown thing. And this is a word that appears throughout early mathematics, such as this 10th-century derivation of roots.
Hiện nay trong tiếng Ả-rập, chúng ta có thể khiến nó trở nên xác định bằng cách thêm vào mạo từ xác định "al". Vì vậy trở thành al-shalan -- nghĩa là thứ chưa được biết đến. Và đây là từ xuất hiện xuyên suốt trong toán học thời kỳ đầu, ví dụ như những bằng chứng có nguồn gốc từ thế kỷ 10 này.
The problem for the Medieval Spanish scholars who were tasked with translating this material is that the letter sheen and the word shayun can't be rendered into Spanish because Spanish doesn't have that SH, that "sh" sound. So by convention, they created a rule in which they borrowed the CK sound, "ck" sound, from the classical Greek in the form of the letter Kai.
Vấn đề đối với những học giả Tây Ban Nha thời Trung cổ những người mà đã được giao trọng trách dịch tài liệu này đó là từ SHeen và từ shalan không thể được diễn tả trong tiếng Tây Ban Nha bởi vì tiếng Tây Ban Nha không có SH, âm "sh" đó. Vì vậy theo quy ước, họ tạo ra 1 luật lệ mà ở đó họ mượn âm CK, âm "ck", từ tiếng Hy Lạp cổ với hình thức của ký tự Kai.
Later when this material was translated into a common European language, which is to say Latin, they simply replaced the Greek Kai with the Latin X. And once that happened, once this material was in Latin, it formed the basis for mathematics textbooks for almost 600 years.
Sau đó khi tài liệu này được dịch thành ngôn ngữ châu Âu phổ biến, ví dụ như tiếng La-tinh, họ đơn giản chỉ cần thay thế ký tự Kai của Hy Lạp bằng ký tự La-tinh X. Và một khi điều đó xảy ra, một khi tài liệu này bằng tiếng La-tinh nó đã tạo nên nền tảng cho sách giáo khoa toán học trong suốt 600 năm.
But now we have the answer to our question. Why is it that X is the unknown? X is the unknown because you can't say "sh" in Spanish. (Laughter) And I thought that was worth sharing.
Tuy nhiên bây giờ chúng ta có câu trả lời cho câu hỏi. Tại sao X lại biểu thị cho ẩn số? X là điều chưa biết bởi vì quý vị không thể nói âm "sh" trong tiếng Tây Ban Nha (Cười) Và tôi nghĩ điều đó rất đáng để chia sẻ
(Applause)
(Vỗ tay)