I have the answer to a question that we've all asked. The question is, Why is it that the letter X represents the unknown? Now I know we learned that in math class, but now it's everywhere in the culture -- The X prize, the X-Files, Project X, TEDx. Where'd that come from?
Имам одговор на прашање кое сите сме си го поставиле. Прашањето е: Зошто буквата „X“ (икс) го претставува непознатото? Е сега, знам дека тоа го учевме на час по математика, но сега веќе ја има насекаде во културата — Х-награда, Досиејата Х, Проект Х, TEDx (?) Од каде дошло до ова?
About six years ago I decided that I would learn Arabic, which turns out to be a supremely logical language. To write a word or a phrase or a sentence in Arabic is like crafting an equation, because every part is extremely precise and carries a lot of information. That's one of the reasons so much of what we've come to think of as Western science and mathematics and engineering was really worked out in the first few centuries of the Common Era by the Persians and the Arabs and the Turks.
Пред околу 6 години одлучив дека би учел арапски којшто испадна дека е извонредно логички јазик. Да се напише збор, фраза или реченица на арапски е како да се ваја равенство, бидејќи секој дел е екстремно прецизен и носи куп информации. Тоа и е една од причините поради која сме почнале да мислиме дека западната наука, математиката и инженерството навистина биле разработени во првите неколку векови од наша ера од страна на Персијците Арапите и Турците.
This includes the little system in Arabic called al-jebra. And al-jebr roughly translates to "the system for reconciling disparate parts." Al-jebr finally came into English as algebra. One example among many.
Ова го вклучува и малиот систем на арапски, наречен „ал-џебра“. А „ал-џебр“ грубо се преведува како „систем за помирување на фундаментално различни делови“. Конечно, „Ал-џебр“ влегол во анлискиот како „Алгебра“. Еден пример меѓу многуте.
The Arabic texts containing this mathematical wisdom finally made their way to Europe -- which is to say Spain -- in the 11th and 12th centuries. And when they arrived there was tremendous interest in translating this wisdom into a European language.
Арапските текстови кои ја содржат оваа математичка мудрост конечно си го најшле патот до Европа, поточно во Шпанија во 11-от и во 12-от век. И... кога пристигнале постоел енормен интерес за преведување на оваа мудрост на европски јазик.
But there were problems. One problem is there are some sounds in Arabic that just don't make it through a European voice box without lots of practice. Trust me on that one. Also, those very sounds tend not to be represented by the characters that are available in European languages.
Но, имало проблеми. Еден проблем е што постојат одредени звуци на арапски кои, едноставно, не поминуваат низ европската „гласовна кутија“ без многу вежбање. Верувајте ми за ова. Исто така, баш тие звуци тежнеат кон тоа да не можат да се претстават преку знаците кои се достапни во европските јазици.
Here's one of the culprits. This is the letter sheen, and it makes the sound we think of as SH -- "sh." It's also the very first letter of the word shayun, which means "something" just like the the English word "something" -- some undefined, unknown thing.
Еве еден од виновниците. Ова е буквата „Шин“ (SHeen) и таа го прави звукот кој ние го знаеме како „Ш“ - шшш... Тоа е и првата буква од зборот „шалан“ (shalan), што значи „нешто“ (исто како анлискиот збор „нешто“), нешто недефинирано, непозната работа.
Now in Arabic, we can make this definite by adding the definite article "al." So this is al-shayun -- the unknown thing. And this is a word that appears throughout early mathematics, such as this 10th-century derivation of roots.
Е сега... на арапски ова можеме да го определиме преку додавање на членот „ал“. Така, имаме „ал-шалан“ ― непознатата ствар. И ова е збор којшто во раната математика од 10 век се појавува кај изведувањето докази.
The problem for the Medieval Spanish scholars who were tasked with translating this material is that the letter sheen and the word shayun can't be rendered into Spanish because Spanish doesn't have that SH, that "sh" sound. So by convention, they created a rule in which they borrowed the CK sound, "ck" sound, from the classical Greek in the form of the letter Kai.
Во средновековна Шпанија проблем за учените, кои биле задолжени со преведување на овој материјал, бил што буквата „Шин“ и зборот „шалан“ не можат да се претстават на шпански, бидејќи шпанскиот го нема „Ш“-то, тој шшш... звук. Па, договорно, си креирале правило со кое го позајмиле звукот „К“ од класичниот грчки, во форма на буквата „Каи“ (Kai).
Later when this material was translated into a common European language, which is to say Latin, they simply replaced the Greek Kai with the Latin X. And once that happened, once this material was in Latin, it formed the basis for mathematics textbooks for almost 600 years.
Подоцна, кога овој материјал бил преведен на заеднички европски јазик, поточно, на латински, тие едноставно го замениле грчкото „Каи“ со латинското „X“ (икс). И штом тоа се случило, кога веќе материјалот бил на латински, тоа ја формирало основата за прирачниците по математика, на речиси 600 години.
But now we have the answer to our question. Why is it that X is the unknown? X is the unknown because you can't say "sh" in Spanish. (Laughter) And I thought that was worth sharing.
Но, ете, сега го имаме одговорот на нашето прашање. Зашто „X“ е непознатото? „X“ е непознатото зашто не можеш на шпански да кажеш „Ш“ - шшш.... (смеа) А мислев дека ова е вредно за споделување.
(Applause)
(аплауз)