The year is 1656. Your body is wracked by violent chills. Your head pounds, your muscles are too weak to sit up, and you feel like rancid, hard-boiled eggs are squeezing out of your neck and armpits. In your feverish state, you see a strange-looking man approach, his face obscured by a beak-like mask, his body covered from head to toe. He examines you and even without seeing his face, you know the diagnosis: you have the plague.
Năm 1656. Bạn quằn quại vì những cơn ớn lạnh dữ dội. Đầu bạn đau như búa bổ, bạn không có tí sức lực nào để ngồi dậy và bạn thấy như thể có nhiều quả trứng luộc ôi thiu đang mọc ra từ vùng cổ và nách mình. Trong cơn sốt, bạn thấy một người đàn ông có vẻ ngoài kỳ lạ tiến đến gần, anh ấy đeo chiếc mặt nạ mỏ chim, toàn thân được phủ kín từ đầu đến chân. Anh ấy khám bệnh cho bạn và dù không thấy khuôn mặt anh ta, bạn vẫn biết chắc kết quả: bạn mắc bệnh dịch hạch.
The plague stands out as one of the most terrifying and destructive diseases in human history. It swept across large parts of Afro- Eurasia in three separate pandemics starting in the 6th, 14th, and 19th centuries; killed tens of millions of people, and had— in the best of cases— about a 40% survival rate.
Dịch hạch là một trong những căn bệnh nguy hiểm và có sức diệt vong cao nhất trong lịch sử nhân loại. Nó càn quét phần lớn lục địa Á-Âu-Phi trong ba đợt đại dịch vào thế kỷ thứ 6, 14 và 19; cướp đi hàng chục triệu mạng người, và tỷ lệ sống sót là khoảng 40% đối với các ca bệnh khả quan nhất.
The European plague doctor, with his beaked mask and wizard-like robes,
Bác sĩ chữa dịch hạch ở châu Âu
is one of the images most popularly associated with plague today. He’s often found in books and films about the 14th century pandemic known as the Black Death. The only problem is that’s about as accurate as placing a modern surgeon at the court of Louis the 14th in Versailles. The confusion is understandable though— the Black Death had several aftershocks, including a series of devastating outbreaks in Western Europe during the 17th century. This is when the iconic plague doctor actually emerged on the scene.
mang mặt nạ mỏ chim và áo choàng giống phù thủy, hiện là một trong những hình ảnh phổ biến nhất gắn liền với dịch hạch. Hình ảnh này thường xuất hiện trong sách và phim về đại dịch thế kỷ 14 tên là Cái chết Đen. Vấn đề duy nhất là tính chính xác của điều này giống như thể một bác sĩ phẫu thuật hiện đại có mặt tại tòa án của Louis XIV ở Versailles. Nhầm lẫn này cũng dễ hiểu thôi. Cái chết Đen để lại nhiều dư chấn, bao gồm một loạt đợt bùng dịch tàn khốc ở Tây Âu suốt thế kỷ 17. Đây là lúc hình ảnh bác sĩ dịch hạch đặc trưng thực sự xuất hiện.
First described in the early 17th century, the outfit consisted of a hood with crystal eyepieces and a beak filled with a pungent combination of herbs and compounds. This could include cinnamon, pepper, turpentine, roast copper, and powdered viper flesh. This recipe was inspired by the famed 2nd century Greco-Roman physician Galen, and was thought to ward off poisoned air known as miasma. People believed this bad air spread plague after emanating from swamps and sources of decay, such as dead plants or animal carcasses. In earlier centuries, doctors across Europe carried metal pomanders filled with similar mixtures, and it’s possible that the beak evolved as a hands-free alternative.
Được mô tả lần đầu tiên vào đầu thế kỷ 17, trang phục gồm mũ trùm đầu có kính pha lê và một cái mỏ chim chứa các loại thảo mộc và hợp chất, có thể gồm quế, hạt tiêu, nhựa thông, đồng nóng và bột thịt rắn. Công thức này được lấy cảm hứng từ Galen, bác sĩ người Hy Lạp-La Mã ở TK II, và được cho là có tác dụng xua khí độc, hay còn gọi là chướng khí. Người ta tin rằng chướng khí này tỏa ra từ đầm lầy, làm lây lan dịch hạch và là nguyên nhân gây thối rửa ở thực vật chết hoặc xác động vật. Vào các thế kỷ trước, bác sĩ khắp Châu Âu mang tráp hương liệu bằng kim loại chứa các hỗn hợp tương tự. Có thể nói, mỏ chim kia là một giải pháp cải tiến giúp bác sĩ rảnh tay.
The rest of the costume, which included an oiled leather robe, boots and gloves, acted as kind of an early hazmat suit, likely designed to block miasma from entering through the skin’s pores. While this shows some basic understanding that plague spread from one place to another, these doctors couldn’t know that, in most cases, the true culprit was a tiny flea transmitting the bacteria, Yersinia pestis, from one person or animal to another. It’s possible that the plague doctor’s outfit may have provided some unintentional protection from flea bites. However, not enough information survives to know whether the costumed doctors fared any better than their ordinarily robed counterparts.
Phần còn lại của trang phục, bao gồm áo choàng, ủng và găng tay phủ dầu, đóng vai trò như một bộ đồ bảo hộ, được thiết kể để ngăn chướng khí xâm nhập qua lỗ chân lông. Qua đây, ta hiểu được vài điều cơ bản là dịch hạch lan từ nơi này sang nơi khác, nhưng bác sĩ thời này không biết là, trong hầu hết các ca bệnh, thủ phạm thực sự là một loại bọ chét nhỏ lan truyền vi khuẩn Yersinia pestis từ người/con vật này sang người/con vật khác. Có thể nói rằng trang phục của bác sĩ dịch hạch vô tình là một khiên chắn giúp họ không bị bọ chét cắn. Tuy nhiên, hiện không có đủ dữ liệu để xác minh tính hiệu quả của trang phục này so với áo choàng bác sĩ thông thường.
It's no surprise that this bizarre getup has captured popular imagination, despite the fact that its use was limited to a few places in Italy and France during the 17th and early 18th centuries. Even at the time, it was viewed with macabre fascination and occasionally used to mock the ineffective and corrupt practices of some physicians.
Chẳng mấy ngạc nhiên khi công chúng rất chú ý đến trang phục kỳ lạ này, dù thực tế, nó chỉ được sử dụng tại một vài nơi ở Ý và Pháp trong thế kỷ 17 và đầu thế kỷ 18. Ngay cả vào thời đó, trang phục này luôn nhận ánh nhìn kinh hãi của người đời và đôi khi được sử dụng để chế nhạo các bác sĩ không lành nghề và sự suy đồi của họ.
Until the 20th century, there was no effective treatment for the plague, but that didn’t stop doctors— costumed or not— from trying. They consulted the works of earlier physicians for guidance, did what they could to fend off miasma, and prescribed a variety of concoctions and antidotes. They also relied on pre-modern medical mainstays. These could include bloodletting, which involved draining (sometimes concerningly large amounts of) blood in an attempt to remove poison or restore the body’s natural balance. Or cupping, where the rim of a heated glass was placed over swollen lymph nodes in hopes of making them burst sooner— a sign, when it occurred naturally, that a plague patient was on the mend. Or— perhaps most painfully— cautery, which involved lancing the lymph nodes with a red-hot poker to release the blackened pus within.
Đến tận thế kỷ 20, vẫn không có phương pháp điều trị dịch hạch hiệu quả, nhưng điều đó không cản bước các bác sĩ, dù có đồ bảo hộ hay không. Họ đã tham khảo các nghiên cứu của các bác sĩ thời trước, nỗ lực hết sức để chống lại chướng khí và kê đơn hàng loạt hỗn hợp và thuốc giải. Họ cũng tận dụng các trụ cột y tế tiền hiện đại, bao gồm trích máu, còn gọi là lấy máu (đôi khi là một lượng máu lớn) nhằm loại bỏ chất độc hoặc khôi phục sự cân bằng tự nhiên của cơ thể. Họ cũng giác hơi, dùng miệng của một cốc nóng đặt lên các hạch bạch huyết bị sưng để làm chúng vỡ sớm hơn— dấu hiệu, nếu xảy ra tự nhiên, cho thấy bệnh nhân đang hồi phục. Đốt mô da là biện pháp đau đớn nhất. Họ chích các hạch bạch huyết bằng một que nung nóng để giải phóng mủ đen bên trong.
A lot has changed since their times. Modern medicine has given us the means to quickly identify bacterial as well as viral threats and to effectively mobilize against them. We also have access to technologies like test kits, masks to deter the spread of respiratory viruses, and vaccines; and we conduct robust trials to make sure they’re safe and effective. But some things don’t change: we still depend on the courage and compassion of medical professionals who voluntarily risk their lives against an invisible attacker to help and comfort those who need it most.
Rất nhiều điều đã thay đổi kể từ thời đó. Y học hiện đại đã cho ta phương tiện để nhanh chóng xác định vi khuẩn cũng như các mối đe dọa từ vi rút và chiến đấu với chúng một cách hiệu quả. Ta cũng được tiếp cận các công nghệ như bộ dụng cụ xét nghiệm, mặt nạ ngăn chặn vi rút lây lan qua đường hô hấp, và vắc-xin; và ta tiến hành thử nghiệm để đảm bảo tính an toàn và hiệu quả của vắc-xin. Nhưng một số điều không thay đổi: ta vẫn phụ thuộc vào lòng can đảm và lòng trắc ẩn của các chuyên gia y tế, những người tự nguyện mạo hiểm cả tính mạng, chiến đấu với kẻ địch vô hình để giúp đỡ, an ủi những người cần nhất.