Je rok 1656. Vaše tělo je zničeno násilnými zimnicemi. Vaše hlava tluče, vaše svaly jsou příliš slabé, aby vstaly, a cítíte se jako, že zatuchlá vajíčka natvrdo se tlačí z vašeho krku a podpaží. Ve vašem chřipkovém stavu, vidíte divně vypadajícího muže se přibližovat, jeho obličej je zakryt zobákovou maskou, jeho tělo zakryté od hlavy až k patě. Vyšetří vás a aniž byste viděli jeho obličej, víte vaši diagnózu: máte mor.
The year is 1656. Your body is wracked by violent chills. Your head pounds, your muscles are too weak to sit up, and you feel like rancid, hard-boiled eggs are squeezing out of your neck and armpits. In your feverish state, you see a strange-looking man approach, his face obscured by a beak-like mask, his body covered from head to toe. He examines you and even without seeing his face, you know the diagnosis: you have the plague.
Mor vyčnívá jako jeden z nejděsivějších a nejdestruktivnějších nemocí v historii lidstva. Přehnal se přes velké části Afro-Euroasie ve třech různých pandemií, začínajících ve šestém, čtrnáctém a devatenáctém století; zabil desítky milionů lidí a měl - v nejlepších případech - kolem 40% míry přežití.
The plague stands out as one of the most terrifying and destructive diseases in human history. It swept across large parts of Afro- Eurasia in three separate pandemics starting in the 6th, 14th, and 19th centuries; killed tens of millions of people, and had— in the best of cases— about a 40% survival rate.
Evropský morový doktor, s jeho zobákovou maskou a čarodějnickým hábitem je jeden ze populárních vyobrazení dnes spojován s morem. Lze ho často najít v knížkách a filmech ohledně pandemie ve čtrnáctém století, známé jako Černá smrt. Jediný problém je, že to je tak přesné, jako kdyby jste dali moderního chirurga na dvůr Ludvíka XIV. ve Versailles. Zmatení je však pochopitelné - Černá smrt měla několik následných otřesů, včetně sérií devastujících vypuknutí v západní Evropě v sedmnáctém století. To je když ten ikonický morový doktor doopravdy vstoupil na scénu.
The European plague doctor, with his beaked mask and wizard-like robes, is one of the images most popularly associated with plague today. He’s often found in books and films about the 14th century pandemic known as the Black Death. The only problem is that’s about as accurate as placing a modern surgeon at the court of Louis the 14th in Versailles. The confusion is understandable though— the Black Death had several aftershocks, including a series of devastating outbreaks in Western Europe during the 17th century. This is when the iconic plague doctor actually emerged on the scene.
Poprvé popsán brzy v sedmnáctém století, jeho outfit se skládal z kapuce s krystalovými okuláry a zobákem naplněným pronikavou kombinací bylinek a sloučenin. Ten může obsahovat skořici, pepř, terpentýn, praženou měď a práškové maso zmije. Tento recept se inspiroval od známého řecko-římského fyzika z 2. století Galéna a byl zamýšlen, aby odrazil otrávený vzduch, znám jako miazma. Lidé věřili, že tento špatný vzduch šířil mor, potom, co se šířil z bažin a zdrojů hnití, jako např. mrtvých rostlin nebo mrtvol zvířat. V dřívějších stoletích, doktoři po celé Evropě nosili kovové pomandery, naplněny podobnou směsí a je možné, že zobák se vyvinul jako hands-free alternativa.
First described in the early 17th century, the outfit consisted of a hood with crystal eyepieces and a beak filled with a pungent combination of herbs and compounds. This could include cinnamon, pepper, turpentine, roast copper, and powdered viper flesh. This recipe was inspired by the famed 2nd century Greco-Roman physician Galen, and was thought to ward off poisoned air known as miasma. People believed this bad air spread plague after emanating from swamps and sources of decay, such as dead plants or animal carcasses. In earlier centuries, doctors across Europe carried metal pomanders filled with similar mixtures, and it’s possible that the beak evolved as a hands-free alternative.
Zbytek kostýmu, který obsahoval naolejovaný kožený župan, boty a rukavice, měl sloužit jako jakýsi druh ochranného obleku pravděpodobně zamýšlen, aby zabránil miazmě vstup skrz kožními póry. Zatímco toto ukazuje nějaké základní pochopení, že mor se šířil z jednoho místa na jiné, tito doktoři nemohli vědět, že, ve většině případů, pravý viník byla malá blecha přemisťující bakterii Yersinia pestis, z člověka nebo zvířete na další. Je možné, že výstroj morového doktora poskytovala neúmyslnou ochranu proti bleším kousnutím. Nicméně, málo informací přežilo, abychom věděli, zda vystrojení doktoři si vedli lépe než jejich normálně oblečení protějšci.
The rest of the costume, which included an oiled leather robe, boots and gloves, acted as kind of an early hazmat suit, likely designed to block miasma from entering through the skin’s pores. While this shows some basic understanding that plague spread from one place to another, these doctors couldn’t know that, in most cases, the true culprit was a tiny flea transmitting the bacteria, Yersinia pestis, from one person or animal to another. It’s possible that the plague doctor’s outfit may have provided some unintentional protection from flea bites. However, not enough information survives to know whether the costumed doctors fared any better than their ordinarily robed counterparts.
Není překvapující, že tento bizarní kostým se zachytil v populárním podvědomím, i když se pouze využíval v některých částech Itálie a Francie během sedmnáctého a na začátku osmnáctého století. I tehdy byl vnímán s děsivou fascinací a využit na posměch neefektivních a zkorumpovaných praktik některých lékařů.
It's no surprise that this bizarre getup has captured popular imagination, despite the fact that its use was limited to a few places in Italy and France during the 17th and early 18th centuries. Even at the time, it was viewed with macabre fascination and occasionally used to mock the ineffective and corrupt practices of some physicians.
Až do dvacátého století neexistovala efektivní léčba moru, ale to nezabraňovalo doktorům - ať už byli v kostýmu nebo ne - pokusit se. Využívali práce dřívějších lékařů jako podklad, dělali, co mohli, aby odvrátili miazmu, a předepisovali různé směsi a protijedy. Také spoléhali na předmoderních lékařských základech. Toto mohlo být např. pouštění žilou, což spočívalo v odebírání (někdy i znepokojivě velké množství) krve v pokušení se o odstranění jedu nebo obnovení přirozenou rovnováhu těla. Nebo baňkování, kdy okraj nahřátého skla je položena na oteklé lymfatické uzliny v naději, že prasknou dříve - znamení, když se to stalo samovolně, že se pacient s morem uzdravuje. Anebo - možná nejbolestivěji - kauterizace, která záleží na přikládání rozžhaveného železa na lymfatické uzliny, aby došlo k uvolnění zčernalého hnisu.
Until the 20th century, there was no effective treatment for the plague, but that didn’t stop doctors— costumed or not— from trying. They consulted the works of earlier physicians for guidance, did what they could to fend off miasma, and prescribed a variety of concoctions and antidotes. They also relied on pre-modern medical mainstays. These could include bloodletting, which involved draining (sometimes concerningly large amounts of) blood in an attempt to remove poison or restore the body’s natural balance. Or cupping, where the rim of a heated glass was placed over swollen lymph nodes in hopes of making them burst sooner— a sign, when it occurred naturally, that a plague patient was on the mend. Or— perhaps most painfully— cautery, which involved lancing the lymph nodes with a red-hot poker to release the blackened pus within.
Mnoho se změnilo od té doby. Moderní medicína nám dala způsoby, jak rychle identifikovat bakteriální, ale i virální hrozby a efektivně jim zabránit. Máme také přístup k technologiím, jako např. testy, roušky na zpomalení šíření respiračních virů, a očkování; a podnikáme robustní pokusy, abychom věděli, zda jsou bezpečné a efektivní. Ale některé věci se nemění: nadále záležíme na odvaze a soucitu lékařských profesionálu, kteří dobrovolně riskují svůj život proti neviditelnému útočníku, aby pomáhali a utěšili ty, kteří to potřebují.
A lot has changed since their times. Modern medicine has given us the means to quickly identify bacterial as well as viral threats and to effectively mobilize against them. We also have access to technologies like test kits, masks to deter the spread of respiratory viruses, and vaccines; and we conduct robust trials to make sure they’re safe and effective. But some things don’t change: we still depend on the courage and compassion of medical professionals who voluntarily risk their lives against an invisible attacker to help and comfort those who need it most.