What’s the best country in the world to live in? Is it the one with the best food? The longest life expectancy? The best weather? For the past 70 years, most governments have relied heavily on a single number to answer that question. This number influences elections, the stock market, and government policy. But it was never intended for its current purpose; and some would argue that the world is addicted to making it grow... forever. This number is called the Gross Domestic Product, or GDP, and it was invented by the economist Simon Kuznets in the 1930s, to try and gauge the size of an economy in a single, easy to understand number.
Амьдрахад хамгийн таатай нь аль улс вэ? Хамгийн гоё хоолтой нь уу? Хамгийн урт насжилттай нь уу? Гоё цаг агаартай нь уу? Сүүлийн 70 жилийн турш улсууд ганцхан тоон дээр үндэслэж үүнд хариулж ирсэн. Энэ тоо сонгууль, хөрөнгийн зах зээл, улс төрийн бодлогод ч нөлөөлдөг. Гэвч энэ тоо хэзээ ч зориулалтынхаа дагуу ашигладаггүй ба байнга өсөж байх ёстой мэт болж хувирсан. Энэ тоо бол Дотоодын Нийт Бүтээгдэхүүн буюу ДНБ Уг тоог 1930-аад онд эдийн засагч Саймон Кузнец гаргаж ирсэн ба эдийн засгийн хэмжээг амар хялбар ганц тоонд багтаахыг хичээсэн нь энэ юм.
GDP is the total monetary value of everything a country produces and sells on the market. To this day, GDP per capita, which is just the total GDP divided by the number of people living in that country, is widely seen as a measure of well-being.
ДНБ нь тухайн улсын зах зээлд үйлдвэрлэгдэн зарагдаж байгаа бүх зүйлд ханш тогтоон мөнгөн дүнгээр илэрхийлдэг. Өдийг хүртэл нэг хүнд ноогдох ДНБ буюу нийт ДНБ-ийг нийт хүн амын тоонд хуваасан тоо нь амьдралын чанарын хэмжүүр гэж өргөнөөр тооцогддог.
But GDP doesn’t actually say anything direct about well-being, because it doesn't take into account what a country produces or who has access to it. A million dollars of weapons contributes the exact same amount to a country’s GDP as a million dollars of vaccines or food. The value society derives from things like public school or firefighters isn’t counted in GDP at all, because those services aren’t sold on the market. And if a country has a lot of wealth, but most of it is controlled by relatively few people, GDP per capita gives a distorted picture of how much money a typical person has.
Гэтэл ДНБ амьдралын чанарыг яг хэмждэг зүйл бол биш. Учир нь ДНБ тухайн улсын юу үйлдвэрлэж, хэн тэрийг нь ашиглаж байгааг тооцож үздэггүй. Сая долларын үнэ бүхий зэр зэвсэг сая долларын үнэ бүхий хоол ба вакцинтай ижил гэж ДНБ-д тооцогддог. Зах зээл дээр зарагддаггүй учраас улсын сургууль эсвэл гал сөнөөгчийн нийгэмд оруулж буй үнэ цэнэ ДНБ-д огт тооцогддоггүй. Хэдийгээр зарим улс баян хэдий ч эдгээр нь цөөн тооны хүмүүст л хамааралтай байдаг. Нэг хүнд ноогдох ДНБ нь жирийн нэг хүнд хэр их мөнгө ноогдохыг буруу харуулдаг.
Despite all that, for a long time, higher GDP did correlate closely to a higher quality of life for people in many countries. From 1945 to 1970, as GDP doubled, tripled or even quadrupled in some western economies, people’s wages often grew proportionally. By the 1980s, this changed. Countries continued to grow richer, but wages stopped keeping pace with GDP growth, or in some cases, even declined, and most of the benefits went to an ever-smaller percentage of the population.
Гэсэн хэдий ч урт хугацааны туршид олон тооны улсад өндөр ДНБ нь сайн амьдралын чанартай хамааралтай байсан нь харагдсан юм. 1945-аас 1970 оны хооронд зарим барууны эдийн засгийн ДНБ 2,3 бүүр 4 дахин өссөн ба энэ нь хүмүүсийн цалинг ч тэр хэмжээгээр өсгөж байсан. 1980 он гэхэд энэ байдал өөрчлөгдсөн. Эдийн засаг зогсолтгүй тэлж байсан ч цалин ДНБ-ийн адил хурдаар өсөхөө больж, зарим тохиолдолд бүүр буурсан ба ихэнхдээ үр ашиг нь хүн амын маш бага хувьд л нөлөөлж байсан.
Still, the idea of capturing a nation’s well-being in a single number had powerful appeal. In 1972, King Jigme Singye Wangchuk of Bhutan came up with the idea of Gross National Happiness as an alternative to Gross Domestic Product. Gross National Happiness is a metric that factors in matters like health, education, strong communities, and living standards, having citizens answer questions like, “How happy do you think your family members are at the moment?” “What is your knowledge of names of plants and wild animals in your area?” and “What type of day was yesterday?” The United Nations’ Human Development Index is a more widely used metric; it takes into account health and education, as well as income per capita to estimate overall well-being.
Гэвч улсын амжилтыг ганц тоогоор үнэлэх нь хүмүүст таалагдсан хэвээр л байлаа. 1972 онд Бутаны хаан Жигмэ Сингэ Ванчук Үндэсний Нийт Аз жаргалын индексийн ДНБ-ий оронд орлуулах санааг бодож олсон юм. Үндэсний Нийт Аз жаргалын индекс нь эрүүл мэнд, боловсрол, нийгэм, амьдралын түвшин зэргийг тооцож үздэг ба ард иргэдээсээ дараах асуултуудыг асуудаг. “Таны бодлоор гэр бүлийн тань гишүүд хэр аз жаргалтай байна вэ?” “Таны ойр байгаа амьтан болон ургамлын нэрийг та хэр сайн мэдэх вэ?” “Өчигдөр танд ямар өдөр байсан вэ?” гэх мэт. Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүний Хөгжлийн Индекс нь илүү өргөн хэрэглэгддэг ба эрүүл мэнд, боловсрол, нэг хүнд ноогдох орлого зэргийг тооцож амьдралын чанарыг хэмждэг.
Meanwhile, a metric called the Sustainable Development Index factors in both well-being and the environmental burdens of economic growth, again, boiling all this down to a single number. Though no country has been able to meet the basic needs of its people while also using resources fully sustainably, Costa Rica currently comes the closest. Over the past few decades, it’s managed to grow its economy and improve living standards substantially without drastically increasing its emissions. Other countries, like Colombia and Jordan, have made notable progress. Costa Rica now has better well-being outcomes like life expectancy than some of the world’s richest countries.
Харин Тогтвортой Хөгжлийн индекс нь эдийн засгийн өсөлтөөс үүдэлтэй хүрээлэн буй орчны асуудлуудыг хамтад нь нэг тоонд багтаан тооцдог. Одоогоор ямар ч улс хүн амынхаа хэрэгцээг бүрэн дүүрэн хангаж нөөцөө тогтвортой ашиглаж чадсан явдал байхгүй ч Коста Рика улс хамгийн ойртож ирсэн нь юм. Сүүлийн олон жилийн турш тэд СО2 ялгарлыг хэт их нэмэгдүүлэлгүйгээр эдийн засгаа өсгөн тогтвортой амьдралын түвшинг сайжруулж чадсан юм. Колумб, Жордан гэх улсууд ч бас мэдэгдэхүйц ахиц гаргасан. Коста Рика зарим дэлхийн баян орнуудаас ч урт наслалт гэх зэрэг амьдралын чанарын илүү сайн үзүүлэлттэй байгаа юм.
Ultimately, there are limits to any approach that boils the quality of life in a country down to a single number. Increasingly, experts favor a dashboard approach that lays out all the factors a single number obscures. This approach makes even more sense given that people have different priorities, and the answer to which country is best to live in depends on who’s asking the question.
Эцсийн эцэст хүн амын амьдралын чанарыг ганцхан тоонд багтаасан аль ч арга барил дутагдалтай юм. Бүдэг бадаг нэг тооны оронд бүх хүчин зүйлийг харуулсан хяналтын самбарыг мэргэжилтнүүд илүүд үзэх болсон. Хүн бүр өөр өөр үнэ цэнийг эрхэмлэдэг учир энэ арга илүү тохиромжтой ба аль улсад амьдрах тохиромжтойг хэн асууж байгаагаас шалтгаалж өөр өөр хариулттай байна.
So what if that were you designing your countries well-being metric? What do you value, and what would you measure?
Хэрвээ та улсынхаа ийм индексийг гаргаж байгаа бол ямар хэмжигдэхүүнийг оруулах байсан вэ?