دوو بۆق سەرقاڵی کاری خۆیان بوون لە زۆگاوەکەدا لە وهام- ڕفێندران.
Two frogs are minding their own business in the swamp when WHAM— they’re kidnapped.
وەکو دیلێک لە لایەن چێشت لێنەرەکە، هێنرانە ناو چێشتخانەکە. مەنجەڵەکی ئاو گەرم کرد و بۆقەکەی خستە ناوی. بەڵام بێجگە لەوەش. لەو کاتەی بۆقەکە هەستی بەگەرمی ئاوەکە کرد یەکسەر هاتە دەرەوە ز لە پەنجەرە چووە دەرەوە.
They come to in a kitchen, captives of a menacing chef. He boils up a pot of water and lobs one of the frogs in. But it’s having none of this. The second its toes hit the scalding water it jumps right out the window.
بەڵام چێشت لێنەرەکە ئەو جارە مەنجەڵەکەی پڕ کردەوە بەڵام ئاگرەکەی دانەگیرساند. بۆقی دووەمی خستە ناو مەنجەڵەکە، بەڵام باش بوو هیچ کێشەیەکی نەبوو. چێشت لێنەرەکە بە هێواشی ئاگرەکەی پێکرد، و پلەی گەرمی ئاوەکە وردە وردە بەرز بووە. ئینجا بە هێواشی بۆقەکە هیچ هەستی پێنەکرد. لە ڕاستیدا، بۆقەکە لە ناو ئاوەکە مەلەی دەکرد. و تەنها کاتەک ئاوەکە دەستی بە بڵقە بڵق کرد بۆقە پێزانی کە ئەو دەبرژێ.
The chef refills the pot, but this time he doesn’t turn on the heat. He plops the second frog in, and this frog’s okay with that. The chef turns the heat on, very low, and the temperature of water slowly rises. So slowly that the frog doesn’t notice. In fact, it basks in the balmy water. Only when the surface begins to bubble does the frog realize: it’s toast.
پێکەناویی دەربارەی ئەو چیرۆکە ئەوەیە لە ڕووی زانستییەوە دەربارەی بۆقەکان ڕاست نییە لەڕاستیدا، بۆقەکان هەست بە نزمترین پلەی گەرمی ئاو دەکەن و خێرا خۆیان ڕزگار دەکەن. دەربارەی مرۆڤەکانیش چیرۆکی جیاوازتر بوونیان هەیە. ئێمە هیچ کێشەیەکمان نییە لە ناو مەنجەڵەک ئاو دانیشین و بە هێواشی پلەی گەرمی بەرز بێ لەو کاتەی ئێمە سوورین کە ئەو شتە لە ژێر دەسەڵاتی ئێمەدا نییە، و مشومڕکردن لە سەرئەوەی ئێمە دەتوانین متمانە بە گەرمی پێوەرەکان بکەین، و پرسیارکردن- ئەگەر ئەوانە ڕاستیش بن، هیچ کێشەیەکی تێدا هەیە؟
What’s funny about this parable is that it’s not scientifically true... for frogs. In reality, a frog will detect slowly heating water and leap to safety. Humans, on the other hand, are a different story. We’re perfectly happy to sit in the pot and slowly turn up the heat, all the while insisting it isn’t our hand on the dial, arguing about whether we can trust thermometers, and questioning— even if they’re right, does it matter?
بەڵێ تێیدا هەیە.
It does.
پلەی گەرمی جیهانی بەرز بووەوە بۆ ١ پلەی سلیزی لە ساڵی ١٨٥٠. ڕەنگە ئەوە زۆر نەبێت بەلاتەوە، بەڵام زۆرە.
Since 1850, global average temperatures have risen by 1 degree Celsius. That may not sound like a lot, but it is.
بۆچی؟ ١ پلەی سیلیزی زۆرە. هەندێک لە شوێنەکان زۆر لەوە زیاتر توشی گەرم بوون. هەندێک شوێن لە ناوچەی جەمسەری باکوور گەرمیان بە ڕێژەی ٤ پلەی سلیزی بەرزبۆتەوە. ئەگەر پلەی گەرمی زەوی ١ پلەی تر بەرز بێتتەوە، ئەو ناوچە ساردەکانی جەمسەری باکوور بە بڕی ١٠ پلە پلەی گەرمیان بەرز دەبێتەوە. ڕەنگە لە مۆمبایی بە بڕی ٥ پلە پلەی گەرمی بەرز بێتەوە.
Why? 1 degree is an average. Many places have already gotten much warmer than that. Some places in the Arctic have already warmed 4 degrees. If global average temperatures increase 1 more degree, the coldest nights in the Arctic might get 10 degrees warmer. The warmest days in Mumbai might get 5 degrees hotter.
ئینجا چۆن ئێمە دەتوانین بەرگەی ئەوە بگرین؟
So how did we get here?
زۆربەی ئەو شتانەی کە ژیانی ئێستایان بۆ ئاسان کردووین بە سوتەمەنی بەردین کاردەکەن: وەک خەڵوز، نەوت، بەنزین ئەو ماددە سروشتیانەش پڕن لە کاربۆن. کاتێک سەرچاوە سروشتییەکان بەکاردەهێنین، دوانە ئۆکسیدی کاربۆن دەردەدرێت کە ئەمەش دەبێتە هۆی زیادبوونی بڕەکەی لە هەوادا، کە بۆ سەدەها یان، تەنانەت هەزاران ساڵ دەمێنێتەوە، کە دەبێتە هۆی بەرزبونەوەی پلەی گەرمی، بەڵام نابێتە هۆی نزم بوونەوەی.
Almost everything that makes modern life possible relies on fossil fuels: coal, oil, and gas full of carbon from ancient organic matter. When we burn fossil fuels, we release carbon dioxide that builds up in our atmosphere, where it remains for hundreds or even thousands of years, letting heat in, but not out.
کە ئەو گەرمییەی لە خۆرەوە دێت بە بەرگە هەوای هەسارەکەمان تێپەڕ دەبێت، کاتێک لە لایەن بەرگە هەواوە هەڵدەمژرێ دەبێتە هۆی بەرزبونەوەی هەموو شتەکان. شتە گەرم داهاتووەکان تیشکی ژێر سوور دەداتە کە ڕەنگە دواتر بچێتە دەرەوەی زەوی، ئەوەش لەبەرئەوەی زۆرینەی گازەکانی بەرگە هەوا ئەوە هەڵنامژن. بەڵام گازی خانووە پلاستیکەکان وەکو دووانە ئۆکسیدی کاربۆن و میتان- کە دەتوانن ئەو شەپۆلەکانی تیشکی ژێر سوور هەڵبمژن. و کاتێک بڕێکی زۆر زیاتر لەو گازانە دەنێرینە بەرگە هەوا، و گەرمیەکی کەم وا دەکات ئەو تیشکانە بچنە دەرەوەی زەوی و هەسارەکەمان توشی گەرم دەکا.
The heat comes from sunlight, which passes through the atmosphere to Earth, where it gets absorbed and warms everything up. Warm objects emit infrared radiation, which should pass back out into space, because most atmospheric gases don’t absorb it. But greenhouse gases— carbon dioxide and methane— do absorb infrared wavelengths. So when we add more of those gases to the atmosphere, less heat makes it back out to space, and our planet warms up.
ئەگەر بەردەوام بین لە هەناردە کردنی گازەکانی خانووە پلاستیکەکان، ئەو کاتە زاناکان باوەڕیان وایە پلەی گەرمی بە بڕی ٤ پلە بەرز دەبێتەوە لە کاتی پیشەسازی بنەڕەتییەوە تا ساڵی ٢١٠٠. ئەوەیان زانیوە کە بە بڕی ١.٥ پلەی گەرمی- پلەی گەرمی گۆی زەوی بە نیوەی ئێستا گەرم بووە- هەروەکو خانوو تەختەیەکان سەرەکترین هۆکارە بووە بۆ گۆڕانکاری لە کەش و هەوادا کە بە شێوەیەکی بەردەوامیش لە خراپ بووندا دایە. بۆ کەم کردنەوەی زیانەکانی خانووە تەختەیەکان، و پێویستە ئەو گازانەی لە خانووە پلاستیکەکا نەوە دەردەدرێن کەمبکەینەوە بۆ بڕی سفر بە زووترین کاتدا.
If we keep emitting greenhouse gases at our current pace, scientists predict temperatures will rise 4 degrees from their pre-industrial levels by 2100. They’ve identified 1.5 degrees of warming— global averages half a degree warmer than today’s— as a threshold beyond which the negative impacts of climate change will become increasingly severe. To keep from crossing that threshold, we need to get our greenhouse gas emissions down to zero as fast as possible.
یاخود، پێویستە ڕێژەی دەردراوەکان لە نێوان خانووە پلاستیەکان و بەرگە هەوا یەکسان بن، واتە ئێمە هێشتاش پێویستە بڕێک لە گازەکانی خانووە پلاستیکەکان هەناردە بۆ بەرگە هەوا، بەڵام پێویستە ئەوەندەی هەناردەمان کردووە ئەوەندە خۆمان لێ ڕزگار بکەین.
Or rather, we have to get emissions down to what's called net zero, meaning we may still be putting some greenhouse gases into the atmosphere, but we take out as much as we put in.
ئەوەش مانای وا نییە کە ئێمە دەبێ لەو ئەو هەموو کاربۆنە خۆمان ڕزگار بکەین- ئێمە ناتوانین لە ڕێگەی ڕێبازە سروشتیە کانەوە خۆمان لەو دەردراوانە دەرباز بکەین، چارەسەری زانستی لەوانەیە زۆر قورس و دژوار بێ و پێویستی بە داهاتێکی زۆر بێت. لە جیاتی بەکارهێنانی خەڵوز، نەوت و گازە سروشتییەکان پێویستە دەست بکەین بە بەکارهێنانی وزە و سەرچاوەی خاوێنکراو، و کاتێکی زۆر دەخایەنێ، دەتوانین ئەو لایەنە خراپەش بە کەمکردنەوەی کاربۆن لە بەرگە هەواکەمان قەرەبوو بکەین.
This doesn’t mean we can just keep emitting and sequester all that carbon— we couldn’t keep up with our emissions through natural methods, and technological solutions would be prohibitively expensive and require huge amounts of permanent storage. Instead, while we switch from coal, oil, and natural gas to clean energy and fuels, which will take time, we can mitigate the damage by removing carbon from the atmosphere.
خۆ ڕزگار کردن لە مەنجەڵەکە کۆتا هەڵبژاردە نییە، بەڵام دەتوانین شتێک بکەین کە بۆقەکان ناتوانن بیکەن: ئەوانیش چارەسەرکردنی ، بریتییە لە کەم کردنەوەی بڕی گەرمی.
Jumping out of the proverbial pot isn’t an option, but we can do something the frogs can’t: reach over, and turn down the heat.