Each one of these machines represents the economic system of a country.
Każda z tych maszyn reprezentuje system gospodarczy jakiegoś kraju.
Every machine has three inputs:
Każda z nich ma na wejściu trzy nakłady.
labor, people’s work. Capital, all the stuff that a business might use, including intangibles, like ideas. And natural resources. The machine converts these inputs into goods and services, and because we’re willing to pay for the things the machine produces, what the machine is really creating here is value. Economies turn inputs into value.
Pracę. Kapitał, czyli wszystkie rzeczy, którymi obracają firmy, w tym niematerialne jak pomysły. I surowce naturalne. Maszyna przekształca te nakłady w dobra i usługi, a ponieważ jesteśmy skłonni za nie zapłacić, tym, co maszyna faktycznie tworzy, jest wartość. Gospodarka zmienia nakłady w wartość.
What determines whether the machine is capitalist, communist, socialist, or something else? Three dials.
Co czyni maszynę kapitalistyczną, komunistyczną, socjalistyczną albo jeszcze inną? Trzy tarcze.
The first dial controls who owns the capital. Over here, the government owns every bit of capital, down to the last office paperclip. North Korea is probably the closest economy to 0%. On the other end of the spectrum, at 100%, private citizens own all the capital. The US is about here, at roughly two-thirds private ownership.
Pierwsza tarcza kontroluje, w czyich rękach jest kapitał. Gdy strzałka wskazuje 0%, cały kapitał ma rząd, do ostatniego spinacza. Gospodarka Korei Północnej jest prawdopodobnie najbliższa 0%. Drugi koniec spektrum, 100%, to sytuacja, gdy cały kapitał jest w prywatnych rękach. USA jest gdzieś tu - dwie trzecie kapitału to własność prywatna.
The second dial dictates how much control the government has over what gets produced. In economies with high coordination, like the old USSR, the government dictated what the economy could— and would— produce. In economies with low coordination, the government might mandate a few things, but leaves most decision-making up to the private sector.
Druga tarcza decyduje, w jakim stopniu państwo kontroluje, co jest produkowane. W gospodarkach o wysokiej centralizacji, takich jak ZSRR, o produkcji decyduje państwo. W gospodarkach o niskiej centralizacji rząd może to i owo narzucić, ale większość decyzji leży w gestii sektora prywatnego.
The third dial controls how extensively markets are used to set prices. Over here at 0%, we have economies with no markets, where the government sets all prices, and consumers have no say. Over here at 100%, markets are used to set the price of everything, even things like basic life-saving health care. You can also think of this dial as controlling the number and extent of government regulations— from tariffs on foreign goods to antitrust laws to regulations on net neutrality.
Trzecia tarcza decyduje, w jakim zakresie wolny rynek reguluje ceny. 0% oznacza tu gospodarki bez wolnego rynku, gdzie państwo ustala wszystkie ceny, a konsumenci nie mają nic do powiedzenia. Z kolei 100% to sytuacja, w której wolny rynek kształtuje wszystkie ceny, nawet tak fundamentalnych usług jak opieka zdrowotna. Tarcza ta decyduje też o liczbie i zakresie regulacji państwowych, od ceł na towary zagraniczne przez prawo antymonopolowe aż po neutralność Internetu.
So, capitalism isn’t just one type of economy— it’s a wide range of possible economies, which makes answering the question of whether capitalism is broken, complicated. But we’re going to try.
Jak widać, nie ma jednego kapitalizmu. Ten system gospodarczy przybiera różne formy, co komplikuje odpowiedź na pytanie, czy kapitalizm jest zepsuty. Mimo to spróbujemy jej udzielić.
At the height of the Industrial Revolution, the dials were set pretty close to what we now call free market, or “laissez-faire” capitalism. There were very few regulations, and economists of the time believed that capitalism’s “invisible hand”— basically, individuals acting freely and in their own self-interest— would produce optimal outcomes, both for the economy and for society.
U szczytu rewolucji przemysłowej ustawienia tarcz dawały coś zbliżonego do kapitalizmu wolnorynkowego czy też leseferyzmu. Odgórnych regulacji było mało, a ówcześni ekonomiści wierzyli, że “niewidzialna ręka rynku”, czyli jednostki działające w sposób wolny, kierując się własnym interesem, przyniesie gospodarce i społeczeństwu optymalne rezultaty.
And that’s how we ended up with embalming fluid in milk. In the late 1800s in the United States, food manufacturers put all kinds of cheap (and sometimes dangerous) adulterants in food to maximize profits. What they were doing was legal, but of course, wrong. There was a public outcry, and in 1906, Congress passed the Pure Food and Drugs Act, setting the stage for the Food and Drug Administration, which watches over the US’s food supply to this day.
I tak skończyliśmy z formaliną w mleku. Pod koniec XIX wieku w USA producenci żywności dodawali do jedzenia różne, czasem groźne dla zdrowia, dodatki, żeby zmaksymalizować zyski. Było to zgodne z prawem, ale nieetyczne. Pod wpływem protestów w 1906 roku Kongres USA uchwalił Ustawę o czystości żywności i leków, kładąc podwaliny pod Agencję Żywności i Leków, która do dziś kontroluje jakość produktów spożywczych.
These days, no economy really practices pure “invisible hand” capitalism, but some people are increasingly worried that today’s threats, like climate change and rising inequality, can’t be solved by any capitalist system.
Współcześnie żadne państwo nie praktykuje leseferyzmu w czystej postaci, rosną jednak obawy, że rozwiązań dla obecnych wyzwań, jak zmiany klimatu czy wzrost nierówności, może nie przynieść żadna forma kapitalizmu.
Let’s look at climate change first.
Zacznijmy od zmian klimatu.
Capitalist economies incentivize growth. That’s created massive demand for the cheapest energy possible, which, for a long time, was fossil fuels. Burning all those fossil fuels unquestionably drove— and continues to drive— climate change.
Gospodarki kapitalistyczne stawiają na rozwój, co skutkuje wielkim zapotrzebowaniem na jak najtańszą energię. Przez długi czas były to paliwa kopalne. Jednak ich spalanie przyczyniło się - i nadal przyczynia - do zmian klimatu.
Not only that, but the desire to maximize profit usually gives corporations a powerful incentive to ignore inconvenient truths. Just like tobacco companies denied the link between cigarettes and cancer, oil and gas companies denied or downplayed climate science for decades.
Ponadto dążenie do maksymalizacji zysku często stanowi dla korporacji zachętę do ignorowania niewygodnych prawd. Firmy tytoniowe zaprzeczały istnieniu związku między paleniem a rakiem, a koncerny naftowe i gazowe podważały lub umniejszały doniesienia klimatologów.
Next, inequality.
Przejdźmy do nierówności.
Inequality is complicated enough that we made a whole video about it, but the simple story is: in many countries, inequality is rising. In the US, the UK, Canada, Ireland, and Australia, the top 1% of income earners have been eating up a larger and larger share of total income over the past 50 years. In the UK, the top 1% share doubled from 7% in 1980 to 14% in 2014.
To na tyle złożony problem, że poświęciliśmy mu całą lekcję, ale mówiąc w skrócie: w wielu krajach nierówności rosną. W USA, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Irlandii i Australii udział 1% najbogatszych w całkowitym dochodzie wzrastał w ostatnich 50 latach. W Wielkiej Brytanii udział ten się podwoił. W 1980 roku wynosił 7%, a w 2014 roku 14%.
But that's not the whole picture. In England, the country for which we have the best data before capitalism, the share of income going to the top 5% of income earners peaked at around 40% in 1801, and then, as capitalism took hold, it fell steadily to a low of about 17% in 1977. These days, it’s back up— hovering around 26%.
To jednak nie wszystko. W Anglii, na temat której dysponujemy najpełniejszymi danymi sprzed kapitalizmu, udział 5% najbogatszych osiągnął szczyt, wartość 40%, w 1801 roku. Gdy zapanował kapitalizm, udział spadał systematycznie, aż do 17% w 1977 roku. Obecnie oscyluje w okolicach 26%.
And here’s another data point: in many European countries and Japan, the top 1%’s share of income came down from 20 to 25% in the early 1900s to 7 to 12% today.
Z kolei w wielu krajach europejskich i w Japonii jeszcze na początku XX wieku górny jeden procent posiadał 20-25% bogactwa, a dzisiaj już tylko 7-12%.
So, is capitalism increasing inequality or not?
Jak więc jest: czy kapitalizm zwiększa nierówności, czy też nie?
It depends. Remember, there's a wide range of settings that all fall under capitalism, meaning that one country's version can look very different from another's. It’s totally possible that inequality could be increasing in China’s version of capitalism, while it decreases in France’s.
To zależy. Pamiętajmy, że pod kapitalizm podpada wiele różnych ustawień, co oznacza, że różne jego wersje mogą się bardzo różnić. Możliwe, że nierówności będą rosły w chińskiej, a malały we francuskiej wersji kapitalizmu.
Capitalism, it seems, is a double-edged sword. On the one hand, it generates a huge amount of value, which translates to almost everyone having more money than they otherwise would. On the other hand, it also funnels the biggest chunk of that money into the wallets of relatively few people.
To miecz obosieczny. Z jednej strony tworzy wartość w ogromnych ilościach, dzięki czemu prawie wszyscy zyskują. Z drugiej jednak strony znaczna część tych pieniędzy trafia do portfeli stosunkowo nielicznych.
Capitalism’s staunchest defenders say that with enough grit and determination, anyone can join the ranks of the wealthy.
Najzagorzalsi obrońcy kapitalizmu twierdzą, że hart ducha i determinacja wystarczą, żeby dołączyć do grona bogatych.
Is that really true?
Czy tak rzeczywiście jest?
In a free, capitalist market, the wealth generated by successful companies mostly flows to the owners. And along with that come other benefits: education, health, social standing, and power. If owners tinker with the machine so that it benefits them more than others, they create a feedback loop where power and everything that flows with it calcifies within their families. And then you’ve got, basically, an aristocracy.
W kapitalistycznej gospodarce wolnorynkowej bogactwo, które generują firmy, trafia w większości do rąk właścicieli. Wiąże się z nim też wiele innych korzyści, takich jak edukacja, opieka zdrowotna, status społeczny i władza. Jeśli właściciele majstrują przy maszynie, żeby zapewnić sobie specjalne traktowanie, tworzą sprzężenie zwrotne, które sprawia, że władza i jej pochodne krystalizuje się w obrębie ich rodzin. W ten sposób tworzy się nowa arystokracja.
So let’s break down the question we started with: is pure, “invisible hand” capitalism, with all the dials set to the extremes, broken? Yeah. But it’s also kind of irrelevant, since no country uses pure capitalism.
Wróćmy więc do naszego pytania. Czy czysty kapitalizm wolnorynkowy, ze wskazówkami w skrajnych położeniach, jest zepsuty? Owszem, ale nie ma to większego znaczenia, skoro kapitalizm nigdzie nie występuje w czystej postaci.
Is contemporary capitalism— as it’s practiced in much of the world today— broken? Well, it’s the major driver of climate change and in many places is contributing to rising inequality. And it may even be creating a de facto aristocracy in certain countries, so, not looking good.
Czy współczesny kapitalizm, obejmujący dużą część dzisiejszego świata, jest zepsuty? To główny motor zmian klimatu, w wielu częściach świata przyczynia się do wzrostu nierówności, a w pewnych krajach prowadzi do powstania swoistej arystokracji, więc... Nie wygląda to dobrze.
The critical question is: can we fix contemporary capitalism by fiddling with the dials or restricting who can turn them, or do we need to tear the machine down and build a new one from scratch?
Kluczowe jest, czy jesteśmy w stanie naprawić współczesny kapitalizm, zmieniając ustawienia maszyny lub decydując, kto może to robić, czy też lepiej oddać ją na złom i zbudować inną od nowa?