What does it mean for a country to have a healthy economy? What does a healthy economy even look like? Does it look like this? What about like this? Economist Kate Raworth shared a pretty interesting answer to this question on the TED Interview podcast. And it challenges an idea that most economists take for granted.
Một quốc gia có nền kinh tế khỏe mạnh nghĩa là sao? Thế một nền kinh tế khỏe mạnh trông như thế nào? Có phải như thế này không? Hay là như thế này? Nhà kinh tế học Kate Raworth giải đáp câu hỏi này khá thú vị trong một podcast phỏng vấn với TED và đã thách thức một ý tưởng hiển nhiên theo phần lớn các nhà kinh tế học.
We live— particularly in the West, particularly in the last 150 years— in a society that has a very strong belief that growth is the sign of progress. And to a certain extent, it’s true. We love to see our kids grow. We love to see nature growing in spring. Growth is a wonderful, healthy phase of life.
Chúng ta sống— nhất là ở phương Tây và trong 150 năm vừa qua— trong một xã hội có niềm tin mạnh mẽ rằng tăng trưởng là dấu hiệu của tiến triển. Điều này đúng ở mức độ nhất định. Ta thích nhìn thấy con trẻ lớn lên. Ta thích nhìn thấy thiên nhiên sinh sôi, nảy nở khi xuân về. Tăng trưởng là một giai đoạn tuyệt vời và khỏe mạnh của sự sống.
But in our economies, it’s like we’ve turned to Peter Pan economics— the economy that never wanted to grow up. It wanted to grow and grow and grow forever. And it becomes this permanent phase.
Nhưng nền kinh tế của ta dường như đang gặp hội chứng Peter Pan— vì chẳng muốn trưởng thành mà chỉ muốn tăng trưởng mãi không ngừng. Và giai đoạn này cứ lặp lại vô thời hạn.
But we already know, in our own bodies, in our own lives, that there’s another side to this metaphor of growth that we love so much. If I told you, my friend had gone to the doctor, and the doctor told her she had a growth, that already feels completely different. Because in the space of our own bodies, we know that when something tries to grow endlessly within this healthy, dynamic living whole, it is a threat to the health of the whole, and we do everything we can to stop it.
Nhưng ta biết rằng, trong cơ thể và cuộc sống của ta, chữ “phát triển” mà ta yêu kia cũng có một nét nghĩa khác. Nếu tôi nói với bạn rằng, bạn tôi đã đi khám và bác sĩ nói rằng có một khối u đang phát triển thì cảm giác sẽ khác hoàn toàn. Bởi khi bàn về cơ thể người, ta biết là khi một thứ gì đó tăng trưởng không ngừng bên trong cơ thể sống khỏe mạnh, năng động này, thì đó là một mối đe dọa đối với sức khỏe tổng thể và ta làm mọi cách có thể để ngăn chặn nó.
But when we step into our economies, for some reason, we think that endless growth is progress. And we are now running into severe problems because we are addicted to endless growth.
Nhưng khi nói đến nền kinh tế, vì một vài lý do, ta nghĩ rằng tăng trưởng không ngừng là tiến triển. Và giờ ta đang gặp phải những vấn đề nghiêm trọng bởi ta đã nghiện tăng trưởng không ngừng.
Simon Kuznets, he was asked in the 1930s by US Congress to come up, for the first time, with a single number to measure the output of the economy. America could say we produced so many tons of steel and so many bags of grain— but can we add it all together? So they commissioned him to do this and he said, “Yes, I can. I can add it all together in one number.” National income, what we now know as GDP— but he gave it with a caveat. He said the welfare of a nation can scarcely be known from this number, don’t mix it up with welfare, right? Because it tells us nothing about the unpaid caring work of parents, tells us nothing about the value that’s created in communities, because that’s not priced, and it’s a measure of the flow of economic value. It tells us nothing about the living world, the forests, the mines that get run down in order to create this value. But the convenience, the temptation, of this single number was so great that politicians sort of tucked it in their armpit and carried right on. And we ended up in a horse race of pursuing GDP growth.
Vào những năm 1930, Quốc hội Mỹ yêu cầu Simon Kuznets lần đầu phát minh ra một con số đo lường kết quả kinh tế. Có lẽ Mỹ đã nói rằng ta đã sản xuất rất nhiều thép và lúa gạo— nhưng ta tổng hợp lại được không? Họ bảo Simon làm thế và ông nói, “Được chứ. Tôi có thể tổng hợp chúng thành một con số.” Thu nhập quốc dân, hay GDP— nhưng ông cũng có lời cảnh báo. Ông nói con số này không phản ánh mức độ hạnh phúc của quốc gia đó nên đừng nhầm lẫn, nhé? Bởi GDP không hề phản ánh sự chăm lo không công của cha mẹ hay những giá trị trong cộng đồng vì điều đó không được định giá, và GDP là thước đo dòng chảy giá trị kinh tế. GDP không hề phản ánh thế giới tự nhiên, các cánh rừng, hầm mỏ đang bị vắt kiệt để tạo ra giá trị này. Nhưng sự tiện lợi, sự cám dỗ của con số này lớn đến nỗi các chính trị gia có vẻ vẫn ôm khư khư lầm tưởng này. Và rồi tất cả đều chạy đua theo tăng trưởng GDP.
The dream is that GDP can keep on increasing, we can have increasing financial returns, but that we can decouple from using Earth’s resources. We can use less carbon and less metals, and minerals and plastics, and we can use less of the Earth’s land surface, and separate these two: ever rising GDP and falling resource use. It’s a fabulous dream; would that it would be true.
Ta mơ là nếu GDP cứ tăng lên, lợi tức kinh tế cũng sẽ tăng dần nhưng ta cũng mơ là có thể giảm sử dụng tài nguyên của Trái Đất. Ta có thể sử dụng ít than, kim loại, khoáng sản và nhựa hơn, và có thể sử dụng ít diện tích bề mặt Trái Đất hơn, và phân biệt hai điều: GDP tăng liên tục và giảm sử dụng tài nguyên. Đó là một giấc mơ xa vời; Ta mong giấc mơ thành hiện thực.
We are at a time of climate emergency, of ecosystem collapse.
Ta đang sống ở thời đại mà khí hậu gặp tình trạng khẩn cấp
We need to radically reduce our use of Earth’s resources, and we're nowhere close to that.
và hệ sinh thái suy tàn. Ta cần giảm triệt để việc sử dụng tài nguyên của Trái Đất và ta chưa hề làm được.
So I offer it as a compass for 21st century prosperity. And this compass, silly though it sounds, it looks like a doughnut with the hole in the middle.
Tôi đề xuất dùng điều sau làm kim chỉ nam cho sự thịnh vượng của thế kỷ 21. Và chiếc kim chỉ nam này dù nghe hơi ngớ ngẩn nhưng trông giống một chiếc bánh vòng có lỗ ở giữa.
So imagine from the center of it, humanity’s use of Earth’s resources radiating out from the middle of that picture. So in the hole, in the middle of the doughnut, that is the place where people don’t have enough resources to meet the essentials of life. It’s where people don’t have enough food or health care, or education or housing or gender equality or political voice or access to energy. And we want to leave nobody in that hole. We want to get everybody over a social foundation of well-being, so all people on this planet can lead lives of dignity and opportunity and community. And in low income countries, it absolutely makes sense, yes, let’s see the economy grow in ways that invest in health and education and transport for all. That was a very 20th century project. We're in the 21st century.
Tưởng tượng từ tâm bánh, lượng tài nguyên Trái Đất mà ta dùng tỏa ra từ trung tâm của bức tranh. Trong lỗ trống, ở tâm của bánh vòng, đó là nơi mà con người không có đủ tài nguyên cho các nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Đó là nơi con người không có đủ thức ăn hay dịch vụ y tế hoặc giáo dục, nhà ở, bình đẳng giới, tiếng nói về chính trị hay tiếp cận năng lượng. Và ta không muốn bỏ mặc ai lại cái hố đó. Ta muốn mọi người có một nền tảng xã hội dựa trên hạnh phúc để ai ai trên hành tinh này cũng có thể sống có tự trọng, cơ hội và cộng đồng. Ở các nước thu nhập thấp, điều này thực sự có ý nghĩa, đúng vậy, cùng xem kinh tế phát triển theo cách đầu tư vào y tế, giáo dục và giao thông cho mọi người. Đó là một dự án của thế kỷ 20. Còn giờ là thế kỷ 21.
We have Earth system scientists who started looking at the impact we were having on the climate, and the loss of soils and acid rain, and the hole in the ozone layer, and the collapse of species. And they said, hang on. We’ve been ignoring our planet. In the growing to meet human needs, we have ignored the fact that we are deeply dependent on this delicately balanced living planet. It’s the only one we know of out there. And when we use Earth’s resources in such a way that we begin to push ourselves beyond the living capacities of this planet, we are literally undermining the life supporting systems on which we depend.
Ta có các nhà khoa học về Trái đất, đã và đang nghiên cứu về ảnh hưởng mà con người gây ra cho khí hậu, sự xói mòn đất và mưa axit, lỗ thủng tầng ozon và sự tuyệt chủng của các loài sinh vật. Họ nói rằng, khoan đã. Ta đã ngó lơ hành tinh của mình. Khi phát triển để đáp ứng nhu cầu của người, ta đã phớt lờ sự thật rằng ta lệ thuộc nhiều vào hành tinh sống có sự cân bằng khéo léo này. Hành tinh duy nhất mà ta biết trong cả vũ trụ kia. Và khi ta sử dụng tài nguyên Trái đất theo hướng bắt đầu ép bản thân vượt quá khả năng của hành tinh này, ta thực chất đang dần phá hủy hệ thống hỗ trợ sự sống mà ta lệ thuộc.
So, hang on, just as there’s an inner limit of resource use, and we call out poverty and deprivation, there’s an outer limit of humanity’s resource use. That’s ecological degradation. And we are breaking down this planet on which we depend. So there you get the doughnut, you get the inside, which is leave nobody behind in the hole. But don’t overshoot the outer ring either. And so the shape of progress is fundamentally changed. It’s no longer this ever rising line exponential growth, that we hear about in the financial news all the time. It’s balance.
Ta có giới hạn trong cho việc sử dụng tài nguyên, đó là đói nghèo và túng thiếu, và giới hạn ngoài cho việc con người dùng tài nguyên, Đó là sự suy giảm hệ sinh thái. Và ta đang phá hoại chính hành tinh mà ta lệ thuộc. Bạn có chiếc bánh vòng, có phần bên trong, nghĩa là không bỏ lại ai ở lỗ trống. Mà cũng đừng vượt quá vòng tròn bên ngoài. Có vậy thì hình dáng của sự tiến triển sẽ thay đổi về cơ bản. Đó sẽ không còn sự tăng trưởng không ngừng theo cấp số nhân mà ta vẫn hay nghe trong bản tin tài chính. Đó là sự cân bằng.
To me, a source of real hope is that we deeply understand this at the level of our body. You go to the doctor, the doctor will say, have enough food, but not too much, enough water, oxygen, exercise, sleep, anything you like— have enough, but not too much. Our health lies in balance. And if we can take that metaphor from the human body to the planetary body, we give ourselves a cracking chance of understanding the deep interdependence of our world.
Với tôi, tia hy vọng thật sự là ta hiểu tường tận vấn đề ở cấp độ cơ thể của ta. Bạn đi khám và bác sĩ nói, ăn đủ, nhưng đừng quá nhiều, uống đủ nước, hít đủ oxy, tập luyện đủ, ngủ đủ, bất cứ điều gì— làm vừa đủ, đừng quá mức. Ta khỏe mạnh là nhờ sự cân bằng. Và nếu ta có thể áp dụng phép ẩn dụ về cơ thể người cho hành tinh này, ta có thể tự trao cho mình cơ hội quý giá để hiểu sự tương thuộc sâu sắc của thế giới này.