Let’s say you discover a magical gold coin that doubles every 25 years. 75 years later, you’d only have eight coins. But 1,000 years later, you’d have over a trillion. And in just 4,600 years, your gold coins would outweigh the observable universe.
Le të themi se zbuluat një monedhë ari magjike që i dyfishohet vlera cdo 2 vjet. 75 vite më vonë, ju do të keni vetëm 8 monedha. Por 1000 vite më vonë ju do të keni mbi trilion monedha. Dhe në 4600 vitet e ardhshme vlera e monedhës tuaj do të tejkalonte universin.
This periodic doubling is an example of exponential growth, and while we’re not in any danger of discovering a real-life golden goose-coin, something almost as consequential has been growing like this for the past 200 or so years: the global economy.
Ky shembull i rritjes së vlerës së monedhës tregon për rritjen eksponenciale, edhe pse mundësia e gjetjes se monedhës se artë magjike në të vërtetë nuk ekziston por dicka me vlera të ngjashme është rritur në 200 vjetët e fundit: ekonomia globale.
Many economists think that an eternally growing economy is necessary to keep improving people’s lives, and that if the global economy stops growing, people would fight more over the fixed amount of value that exists, rather than working to generate new value.
Shumë ekonomistë mendojne se një rritje e përjetshme e ekonomisë është e domosdoshme për të përmirësuar jetën e njerëzve, dhe nëse rritja ekonomike globale ndërpritet, njerëzit do të luftonin për vlerën fikse që ekziston në vend që të punonin për të krijuar vlera të reja.
That raises the question: is infinite growth possible on a finite planet?
Kështu shtrohet pyetja: a është e mundur rritja e pafundme e ekonomisë në një planet të fundëm?
We measure economic growth by tracking the total financial value of everything a country (or the world) produces and sells on the market. These products can help us meet basic needs or improve our individual and collective quality of life. But they also, crucially, take resources to invent, build, or maintain.
Matja e rritjes ekonomike bëhet duke përcjellë vlerat financiare të cdo gjëje që prodhon dhe shet një vend (ose tërë bota) në treg. Këto produkte na ndihmojnë në përditshmërinë tonë ose në përmirësimin e jetës individuale dhe kolektive. Por atyre ju duhet edhe lënda e parë për tu zbuluar, ndërtuar ose mirëmbajtur.
For example, this smartphone. It’s valuable in part because it contains aluminum, gallium, and silicon, all of which took energy and resources to mine, purify, and turn into a phone. It’s also valuable because of all the effort that went into designing the hardware and writing the software. And it’s also valuable because a guy in a black turtleneck got up on stage and told you it was.
Për shembull, ky telefon. Ka njëfare vlere sepse përmban alumin, galium dhe silikon për të cilat duhet energji e burime per ti nxjerrë e pasuruar dhe kthyer ne telefon. Po ashtu ka vlerë për gjithë punën që është bërë në dizajnim të hardware dhe kodimin e software. Vlerën ja rrit edhe njeriu me golf të zi që doli në skenë dhe ju tregoi rëndesinë e tij.
So how do we grow the total financial value of all things? One way is to make more things. Another way is to invent new things. However you do it, growing the economy requires resources and energy. And eventually, won’t we just run out?
Si e rrisim vlerën financiare të gjërave? Një nga mënyrat është duke prodhuar më shumë. Mënyre tjetër është duke shpikur gjëra të reja. Sidoqoftë rritja ekonomike do burime dhe energji. A harxhohen ato ndonjëherë?
To answer this question, let's consider what goes into the economy and what comes out of it: its inputs are labor, capital— which you can think of as money— and natural resources, like water or energy. Its output is value. Over the past 200 years, economies have gotten exponentially more efficient at producing value.
Për tu përgjigjur duhet të shohim cka ndodh me ekonominë dhe cilat janë pasojat e saj: Për tu zhvilluar ekonomia duhet fuqi punëtore, kapital me të cilën nënkuptohet para dhe burime natyrorë si ujë dhe energji. Vlera rrit prodhimin. Në 200 vitet e funidt ekonomistët kanë dalë me efikas në prodhimin e vlerave.
If we, as a species, are able to keep upgrading our economies so that they get ever-more efficient, we could theoretically pump out more and more value using the same— or, let’s be really ambitious here— fewer resources.
Nëse ne si qenie, jemi në gjendje të rrisim ekonominë dhe te bëhemi më efikas, do të ishim në gjendje të prodhojmë më shume vlera duke përdorur burimet e njëjta ose me pak.
So, how do we do that? How do we increase efficiency? With new technologies.
Si do të ishte e mundur një gjë e tillë? Si të rrisim efikasitetin? Me teknologjinë e re.
This is where we hit a snag.
Kjo është sfiduese.
New tech, in addition to making things more efficient, can also generate new demand, which ends up using more resources.
Përdorimi i teknologjisë së re në rritjen e efikasitetit, mund të prodhojë kërkesa të reja për përdorim të burimeve
We’re actually not in imminent danger of running out of most resources. But we have a much bigger and more immediate problem: the global economy, and in particular those of rich countries, is driving climate change and destroying valuable natural environments on which all of us depend— soil, forests, fisheries, and countless other resources that help keep our civilization running.
të cilat për momentin nuk janë në rrezik të zhdukjes ose në harxhim komplet të burimeve të mbetura. Ne kemi një problem më urgjent: ekonomia globale, e sidomos në vendet e zhvilluara, po shkakton ngrohjen globale dhe shkatërron burimet natyrore nga të cilat varemi të gjithë- toka, pyjet, peshqit dhe shumë burime tjera nga të cilat varet njerëzimi.
So, what should we do?
Cfarë mund të bëjmë?
This is where economists disagree.
Këtu ekonomistët kanë mendime të ndryshme.
Most economists think that new ideas will be able to fix most of these problems. They argue that, in the same way that exponentially increasing resource and energy use have fueled exponential economic growth, human ingenuity has also increased exponentially, and will rise to meet these challenges in ways that we simply can't predict. For example, between 2000 and 2014, Germany grew their GDP by 16%, while cutting CO2 emissions by 12%.
Shumica e ekonomistëve mendojnë se mund të rregullojmë shumicën e këtyre problemeve. Ata mendojnë se, sic ka rezultuar rritja e vazhdueshme e burimeve dhe përdorimit të energjisë me rritjen ekonomike, vetëdija njerëzore është rritur gjithashtu, dhe do të vazhdojë të rritet në mënyrë që nuk mund të parashikojmë. Për shembull, mes viteve 2000 dhe 2014, Gjermania ka rritur GDP e saj me16%, duke zvogëluar lirimin e CO2 me 12%.
That’s impressive, but it’s not cutting emissions fast enough to limit warming to 1.5 degrees Celsius. For this reason and others, some economists think the solution is to reengineer our economies completely. They make the case that what we should really be doing is weaning ourselves from the addiction to growth and shifting to a post-growth economy.
Eshtë mbresëlënëse, por kjo nuk mjafton sepse ende po liron shumë CO2, që të jetë në gjendje të zvogelojë rritjen e temperatures me 1.5 °C. Për këtë arsye shumë ekonomistë mendojnë se zgjidhja është në riinxhinierimin e plotë të ekonomisë. Ata mendojnë se duhet të shkëputemi plotësisht nga ideja e rritjes ekonomike në idenë e rritjes ekonomike pa shkaktuar
What would that look like? A post-growth economy wouldn’t assume that the economy should grow; instead, it would require us to focus on improving what we really need— things like renewable energy, healthcare, and public transportation. To do that, post-growth economists suggest that rich countries should do things like guarantee living wages, reduce wealth and income inequality, and ensure universal access to public services, like healthcare. In such an economy, people would be theoretically less dependent on their jobs to earn their living or get healthcare, so it might be more feasible to scale down production of things deemed less necessary.
dëme tjera. Si do të dukej? Një rritje ekonomike pa shkaktuar dëme nuk parashikon të ketë rritje ekonomike; por do të kërkonte që ne të fokusohemi në përmirësismin e asaj cfarë na duhet në të vërtetë si energjia e ripërtrishme, kujdesi shëndetësor dhe transporti publik.Për të bërë këtë ekonomistët mendojnë se vendet e zhvilluara duhet të sigurojnë paga jetësore, zvogëlojnë pasurinë e individëve, rritjen e barazisë së të ardhurave, dhe të sigurojnë qasje në shërbimet publike si kujdesi shëndetësor. Në një ekonomi të tillë, njerëzit do të ishin më të pavarur nga një punë për të mbuluar shpenzimet jetësore, dhe do të bëhej më e realizueshme për të përcjellë gjërat që nuk do të na duheshin domosdoshmërisht.
But this raises other questions: who gets to define what’s necessary? How would we resolve the inevitable disagreements? Could we really do away with entire industries?
Por lind pyetja: kush do të përcaktojë se cfarë është vërtetë e domosdoshme? Si do të zgjidheshin mospajtimet? A mund të largonim industri të caktuara plotësisht?
The “we’ll come up with new ideas to solve these problems” approach can seem as realistic as, well, a magical gold coin. And the “we have to fundamentally change our economies” approach can seem politically daunting, particularly in rich countries. One way or another, we have to find a way to benefit everyone while also taking care of our planet.
Qasja e asaj se “do zhvillonim ide të reja për të zgjidhur këto probleme” që do rezultonin mund të duket aq reale sa një monedhë magjike. Qasja e idesë se “duhet të ndryshojmë tërësisht ekonominë” mund të duket politikisht e lodhshme, sidomos në vendet e zhvilluara. Në një mënyrë ose tjetër duhet të gjejmë një mënyrë ku secili përfiton njëkohësisht duke u kujdesur për planetin tonë.