با بڵێین تۆ دراوێکی ئاڵتونی دەدۆزیتەوە کە هەموو ٢٥ ساڵ جارێک دوو هێندە دەبێت لەپاش تێپەر بوونی ٧٥ سال دەبیتە خاوەنی ٨ دانە لەو دراوە بە تێپەربوونی ١٠٠٠ ساڵ تۆ دەبیتە خاوەنی تلیارێک لەودراوە وە تەنها لە ماوەی ٤٦٠٠ ساڵدا وای لێدێت کە لە هەمووئەو ئەو گەردوونەی بینراوە زیاتربێت
Let’s say you discover a magical gold coin that doubles every 25 years. 75 years later, you’d only have eight coins. But 1,000 years later, you’d have over a trillion. And in just 4,600 years, your gold coins would outweigh the observable universe.
ئەم دوو هێندە بوونەش نموونەیەکە لە گەشەپێدانێکی ڕیزبەندانە هەروەها کاتێک ئێمە هیچ مەترسیەکی وا لەسەر ژیانی ڕاستەقینەمان نییە شتێکی لەو جۆرە گەشەی سەندووە بۆ ماوەی ٢٠٠ سال و زیاتریش ئەویش: ئابووری جیهانییە
This periodic doubling is an example of exponential growth, and while we’re not in any danger of discovering a real-life golden goose-coin, something almost as consequential has been growing like this for the past 200 or so years: the global economy.
زۆرێک لە ئابووریناسان وا بیردەکەنەوە کە گەشەسەندنی ئابوری هەمیشەیی گرنگە بۆ ئەوەی بەردەوامبێت لە باشترکردنی ژیانی خەلکی گەر بێتو گەشەپێدانی ئابووری بوەستێ لە گەشەسەندن، ئەوا دانیشتوان دەبووە کێشەیان لەسەر ئەو بڕەی کە بوونی هەیە لەجیاتی ئەوەی دانیشن کار بۆ بەرهەمهێنانی بکەن
Many economists think that an eternally growing economy is necessary to keep improving people’s lives, and that if the global economy stops growing, people would fight more over the fixed amount of value that exists, rather than working to generate new value.
لێرەدا پرسیارێک دروست دەبێت: ئایا گەشەسەندنی بێکۆتا چاوەروان کراوە لە هەسارەیەکی کۆتایی هاتوو ؟
That raises the question: is infinite growth possible on a finite planet?
ئێمە ئەو گەشەپێدانی ئابووریە بە شوێنکەوتنی ئەو بەها داراییە دەپێوین کە داندراون بۆ هەموو شتێک لە جیهاندا کە بەرهەمدەهێنرێت و دەفرۆشرێت لە بازارەکاندا ئەم بەرهەمانە یارمەتیدەرن لە دابینکردنی پێداویستیە سەرەتایەکان یان باشکردنی ژیانی تاکە کەسی و بەکۆمەلمان بەڵام بەشێوازێکی گرنگ، سەرچاوەدەگرن بۆ بەرهەمهێنان،دروستکردن،پاراستن
We measure economic growth by tracking the total financial value of everything a country (or the world) produces and sells on the market. These products can help us meet basic needs or improve our individual and collective quality of life. But they also, crucially, take resources to invent, build, or maintain.
بۆ نموونە، ئەم مۆبایلە زیرەکە. بەشێکی بەنرخە چونکە لە پێکهاتەکەیدا ئەلەمنیۆم و گالیۆم و سلیکۆنی تێدایە هەموو ئەمانە پێکەوە وزە و سەرچاوەیان دەوێت بۆ ئەوەی پێکەوە ببێتە مۆبایلێک هەروەها بۆیە بەنرخەچونکە هەولی لەگەل دراوە لە نەخشە کێشانی ئەو پارچانەی لێی پێکهاتوە و ئەو بەرنامەنەی کراون وە بۆیەش بەنرخە چونکە کەسێک بە چاکەتێکی ڕەشەوە چۆتە سەر شانۆیەک و پێی وتوی کە بەنرخە
For example, this smartphone. It’s valuable in part because it contains aluminum, gallium, and silicon, all of which took energy and resources to mine, purify, and turn into a phone. It’s also valuable because of all the effort that went into designing the hardware and writing the software. And it’s also valuable because a guy in a black turtleneck got up on stage and told you it was.
باشە ئێمە چۆن گەشە بە بەهای شتەکانمان دەدەین؟ بە ڕێگەیەک کە شتی زیاتر دروست بکەین. یاخود بابەتی تازە بەرهەم بهێنین بەهەرحاڵ، گەشەسەندنی ئابووری پێویستی بە سەرچاوەو وزە هەیە وە لە کۆتاییدا،ئایا تەواو نابین؟
So how do we grow the total financial value of all things? One way is to make more things. Another way is to invent new things. However you do it, growing the economy requires resources and energy. And eventually, won’t we just run out?
بۆ وەلامی ئەم پرسیارە، با وادابنێین چ شتێک دەچێتە ئابووریەوە وە چی لێ دەردەچێت: ئەو شتانەی دەچنە ئابووریەوە وەکو کارکردن، سەرمایە،کە تۆ وەک پارە بیری لێدەکەیتەوە وە سەرچاوە سروشتییەکان وەک ئاو یان وزە کە ئەنجامەکەی نرخەکەیەتی لە ماوەی ٢٠٠ ساڵی رابردودا، ئابووری بەشێوەیەکی بەرچاو بەرچاو کاراتربوو لە پێدانی نرخ
To answer this question, let's consider what goes into the economy and what comes out of it: its inputs are labor, capital— which you can think of as money— and natural resources, like water or energy. Its output is value. Over the past 200 years, economies have gotten exponentially more efficient at producing value.
ئەگەر ئێمە بەهەرجۆرێک بتوانین بەردەوامی بدەین بە باشکردنی ئابووریمان کە وابێت لەهەموو کات گەشەسەندوو تربێت، ئەوا دەتوانین بە تیۆری نرخەکان بەرزتر بکەینەوە بە بەکارهێنانی هەمان شت یاخود، بابەراستی لێرەدا بلێین سەرچاوەکان کەمترن.
If we, as a species, are able to keep upgrading our economies so that they get ever-more efficient, we could theoretically pump out more and more value using the same— or, let’s be really ambitious here— fewer resources.
کەواتە چۆن ئەمە بکەین ؟ چۆن ئەم کارامەییە زیاد بکەین؟ لە تەکنەلۆژیای نوێدا.
So, how do we do that? How do we increase efficiency? With new technologies.
لێرەدا ئێمە توشت گرفتێک دەبین.
This is where we hit a snag.
تەکنەلۆژیای نوێ، لەگەڵ ئەوەی شتەکان کاراتر ئەکەن هەروەها دەتوانێت خواستێکی نوێ دروستبکات، لەکۆتاییدا وایلێدێت سەرچاوەی زیاتر بەکاربێ
New tech, in addition to making things more efficient, can also generate new demand, which ends up using more resources.
لە راستیدا ئێمە لەومەترسیە نزیک نین کە سەرچاوەمان لەبەردەست نەمێنێت. بەڵام ئێمە کێشەی زۆر لەوە گەورەترمان هەیە: وەک ئابووری جیهانی و بەتایبەت ئابووری وڵاتانی دەولەمەند کە دەبنە هۆی گۆڕانی کەش و هەواو لەناوبردنی بەنرخییەکانی بابەتە سرووشتیەکان لە کۆمەلگا کە هەموومان پشتی پێ دەبەستین: خاک،دارستان،ماسی گرتن و چەندەها سەرچاوەی تر کە تەواو نابن گەر باسیکەین کە یارمەتی دانیشتوان دەدات لە بەردەوام بون
We’re actually not in imminent danger of running out of most resources. But we have a much bigger and more immediate problem: the global economy, and in particular those of rich countries, is driving climate change and destroying valuable natural environments on which all of us depend— soil, forests, fisheries, and countless other resources that help keep our civilization running.
کەواتە ئێمە چی بکەین ؟
So, what should we do?
لێرەدا ئابووریناسان ڕازی نین.
This is where economists disagree.
زۆربەی ئابووریناسان وا بیرددەکەنەوە کە بیرۆکەی نوێ دەکرێئەم کێشانە چارەسەر بکات. ئەوان دەلێن، بە هەمان ڕێگای زیادکردنی ڕێژەیی وزە و سەرچاوە بەکاربێت گەشەی ئابووری بەرچاویان پەرەپێداوە هەروەها داهێنەری مرۆڤ بەشێوەیەکی بەرچاو پەرەی سەندووە، بەرەنگاری ئەم تەحەدایانە دەبێتەوەبەشێوەیەک کە ئێمە ناتوانین بە سادەیی پێشبینی بکەین بۆ نموونە لە ساڵنی نێوان ٢٠٠٠-٢٠١٤، ئەڵمانەکان پەرەیان بە بەرهەمی ناوخۆی دا بە بری١٦٪ کە وایکرد ڕێژەی CO2ی دابەزاند
Most economists think that new ideas will be able to fix most of these problems. They argue that, in the same way that exponentially increasing resource and energy use have fueled exponential economic growth, human ingenuity has also increased exponentially, and will rise to meet these challenges in ways that we simply can't predict. For example, between 2000 and 2014, Germany grew their GDP by 16%, while cutting CO2 emissions by 12%.
کە ئەمە ناوازەیە، بەلام ئەوە بەخێرایی کەمکردنەوەی گازی ژەهراوی نییە کە گەرم بوون بۆ ١.٥ پلەی سیلیزی سنووردار بکات. لەبەر ئەم هۆکارە و ئەوانی تر، ئابوریناسان وابیر دەکەنەوە چارەسەر ئەوەیە ئابوریەکانمان ئەندازیاری بکەینەوە. ئەوان ئەو دۆسیەیە دەخەنە روو کە ئەوەی ئێمە بەراستی دەبێت بیکەین، نان لە خۆ برینە لە ئالوودەبونەوە بۆ گەشە سەندن و گواستنەوە بۆ ئابووریەکی گەشەسەندوو.
That’s impressive, but it’s not cutting emissions fast enough to limit warming to 1.5 degrees Celsius. For this reason and others, some economists think the solution is to reengineer our economies completely. They make the case that what we should really be doing is weaning ourselves from the addiction to growth and shifting to a post-growth economy.
ئەمە لەچی دەچێت؟ ئابووری گەشەسەندوو بەوە هەژمار ناکرێت کە ئابووری گەشە بکات لەجیاتی ئەوە پێویستە لەسەرمان سەرنج بخەینە سەر پەرەدان بەو شتەی کە بەراستی دەمانەوێت ئەو شتانە وەک نوێکردنەوەی وزە، چاودێری تەندرووستی،گواستنەوەی گشتی. بۆ کردنی ئەمەش ئابووریناسانی گەشەسەندوو پێشنیاری ئەوە دەکات ولاتە دەولەمەندەکان پێویستە کۆمەڵێک شت بکەن: گەرەنتی کرێی بابەتی ژیانکردن وە کەم کردنەوەی نایەکسانی سامان و داهات بۆ دڵنیاکردنەوەی دەستگەیشتن بەخزمەتگوزاریە گشتییەکان وەک چاودێری تەندرووستی لە ئابووریەکی وەهادا،دەتوانین بە تیۆری بلێین کەمتر پشت بە کارەکانیان دەبەستن پەیداکردنی بەشی ژیانیان یان چاودێری تەندروستیان، بۆیە رەنگە کەمکردنەوەی بەرهەمهێنان کەمتربێ لەو شتانەی کە کەمتر گرنگیان هەیە.
What would that look like? A post-growth economy wouldn’t assume that the economy should grow; instead, it would require us to focus on improving what we really need— things like renewable energy, healthcare, and public transportation. To do that, post-growth economists suggest that rich countries should do things like guarantee living wages, reduce wealth and income inequality, and ensure universal access to public services, like healthcare. In such an economy, people would be theoretically less dependent on their jobs to earn their living or get healthcare, so it might be more feasible to scale down production of things deemed less necessary.
بەلام لێرەدا پرسیارێک دێتە پێشەوە: ئەو کەسە کێیە کە پێمان دەلێت چ شتێک گرنگە؟ چۆن ئەو ناکۆکیانە چارەسەر دەکەین؟ ئایا دەتوانین لەگەل هەموو بەشەکان ئەو چارەسەرە بەکاربێنین؟
But this raises other questions: who gets to define what’s necessary? How would we resolve the inevitable disagreements? Could we really do away with entire industries?
ئەو وتەیەی کە دەلێت“ئێمە بە سەرنجی تازەوە کێشەکان چارەسەر دەکەین“دێتە پێشەوە کە وەکو ئە دراوە ئالتوونیە دەر دەکەوێ کە لە سەرەتادا باسمان کرد وە ئە وتەیەی کە دەلێ”دەبێت ئابووریەکانمان لە بنەرەتەوە بگۆرین“دێتە پێشەوە دەتوانرێت لەرووی سیاسیەوە ترسناک دەرکەوێت بەتایبەت لە وڵاتە دەولەمەندەکان بە هەر ڕێگایەک بێ، ئێمە دەبێت رێگایەک بدۆزینەوە لەسەر هەموان ئاسان بێت لەکاتێکدا ئەبێ ئاگامان لە هەسارەکەشمان بێت
The “we’ll come up with new ideas to solve these problems” approach can seem as realistic as, well, a magical gold coin. And the “we have to fundamentally change our economies” approach can seem politically daunting, particularly in rich countries. One way or another, we have to find a way to benefit everyone while also taking care of our planet.