Today, plastics are everywhere. All of this plastic originated from one small object— that isn’t even made of plastic.
Šiandien plastikai yra visur. Visi jie kilo iš vieno daikto, kuris net nebuvo pagamintas iš plastiko.
For centuries, billiard balls were made of ivory from elephant tusks. But when excessive hunting caused elephant populations to decline in the 19th century, billiard balls makers began to look for alternatives, offering huge rewards. So in 1863 an American named John Wesley Hyatt took up the challenge. Over the next five years, he invented a new material called celluloid, made from cellulose, a compound found in wood and straw.
Kelis amžius biliardo kamuoliukai buvo gaminami iš dramblio kaulo. Bet kai perteklinis medžiojimas smarkiai sumažino dramblių populiacijas XIX amžiuje, kamuoliukų gamintojai ėmė ieškoti alternatyvų, siūlė didelį atlygį. Taigi, 1863 m. amerikietis John Wesley Hyatt priėmė šį iššūkį. Per penkis metus jis išrado medžiagą, vadinamą celiulioidu, gaminamą iš celiuliozės – junginio, randamo medienoje ir šiauduose.
Hyatt soon discovered celluloid couldn’t solve the billiard ball problem–– the material wasn’t heavy enough and didn’t bounce quite right. But it could be tinted and patterned to mimic more expensive materials like coral, tortoiseshell, amber, and mother-of-pearl. He had created what became known as the first plastic.
Hyatt netrukus suvokė, kad celiulioidas neišsprendė biliardo kamuoliuko problemos. Medžiaga nebuvo pakankamai sunki ir tinkamai neatšokdavo. Tačiau ją buvo galima spalvoti ir raštuoti atkartojant brangesnes medžiagas, kaip koralą, vėžlio kiautą, gintarą ir perlamutrą. Jis sukūrė pirmąjį plastiką.
The word ‘plastic’ can describe any material made of polymers, which are just the large molecules consisting of the same repeating subunit. This includes all human-made plastics, as well as many of the materials found in living things. But in general, when people refer to plastics, they’re referring to synthetic materials. The unifying feature of these is that they start out soft and malleable and can be molded into a particular shape.
Žodis „plastikas“ gali apibūdinti bet kurią medžiagą iš polimerų, kurie tėra didelės molekulės iš pasikartojančių junginių. Į tai įskaitomi visi žmogaus gamybos plastikai ir daug gyvojoje gamtoje randamų medžiagų. Bendrai, kai žmonės kalba apie plastikus, jie turi omenyje sintetines medžiagas. Vienijanti pastarųjų savybė – jie yra minkšti bei lengvai formuojami, todėl gali būti paverčiami į norimą formą.
Despite taking the prize as the first official plastic, celluloid was highly flammable, which made production risky. So inventors began to hunt for alternatives. In 1907 a chemist combined phenol— a waste product of coal tar— and formaldehyde, creating a hardy new polymer called bakelite. Bakelite was much less flammable than celluloid and the raw materials used to make it were more readily available.
Nors tai pirmasis oficialus plastikas, celiulioidas buvo itin degus, kas kėlė riziką gamyboje. Taigi, išradėjai ėmė ieškoti alternatyvų. 1907 m. chemikas sujungė fenolį, atlieką iš akmens anglių dervos, ir formaldehidą sukurdamas naują tvirtą polimerą – bakelitą. Bakelitas buvo mažiau degus už celiulioidą ir grynosios medžiagos, reikalingos jo gamybai, buvo lengviau prieinamos.
Bakelite was only the beginning. In the 1920s, researchers first commercially developed polystyrene, a spongy plastic used in insulation. Soon after came polyvinyl chloride, or vinyl, which was flexible yet hardy. Acrylics created transparent, shatter-proof panels that mimicked glass. And in the 1930s nylon took centre stage— a polymer designed to mimic silk, but with many times its strength. Starting in 1933, polyethylene became one of the most versatile plastics, still used today to make everything from grocery bags, to shampoo bottles, to bulletproof vests.
Bakelitas buvo tik pradžia. XX a. 3 deš. tyrėjai sukūrė pirmąjį komercinį polistireną – purų plastiką, naudojamą izoliacijai. Po to atsirado lankstus bet tvirtas polivinilchloridas (kitaip – vinilas). Akrilai kūrė permatomas, nedūžtančias plokštes, atkartojančias stiklą. XX a. 4 deš. svarbiausias buvo nailonas – polimeras, sukurtas atkartojant šilką, tačiau daug kartų stipresnis. Nuo 1933 m. polietilenas tapo vienu universaliausių plastikų, iki šiandien naudojamų kurti viskam nuo pirkinių maišelių iki šampūno buteliukų ar neperšaunamų liemenių.
New manufacturing technologies accompanied this explosion of materials. The invention of a technique called injection-moulding made it possible to insert melted plastics into molds of any shape, where they would rapidly harden. This created possibilities for products in new varieties and shapes— and a way to inexpensively and rapidly produce plastics at scale. Scientists hoped this economical new material would make items that once had been unaffordable accessible to more people.
Naujos gamybos technologijos prisidėjo prie šio medžiagų šuolio. Injekcinio formavimo technologijos atradimas leido įdėti ištirpusius plastikus į bet kokias formas, kuriose jie greitai sukietėtų. Tai sukūrė galimybių įvairių rūšių bei formų produktams, būdą pigiai ir greitai gaminti plastiką dideliais mastais. Mokslininkai vylėsi, kad ši nauja ekonomiška medžiaga padarys kadaise neįperkamus gaminius prieinamus daugiau žmonių.
Instead, plastics were pushed into service in World War Two. During the war, plastic production in the United States quadrupled. Soldiers wore new plastic helmet liners and water-resistant vinyl raincoats. Pilots sat in cockpits made of plexiglass, a shatterproof plastic, and relied on parachutes made of resilient nylon.
Vietoj to plastikus panaudojo Antrajame pasauliniame kare. Karo metu plastiko produkcija JAV išaugo keturgubai. Kariai dėvėjo plastikinius šalmo pamušalus ir neperšlampamus vinilinius lietpalčius. Pilotai sėdėjo kabinose pagamintose iš organinio stiklo (nedūžtančio plastiko) naudojo parašiutus iš atsparaus nailono.
Afterwards, plastic manufacturing companies that had sprung up during wartime turned their attention to consumer products. Plastics began to replace other materials like wood, glass, and fabric in furniture, clothing, shoes, televisions, and radios. Versatile plastics opened up possibilities for packaging— mainly designed to keep food and other products fresh for longer. Suddenly, there were plastic garbage bags, stretchy plastic wrap, squeezable plastic bottles, takeaway cartons, and plastic containers for fruit, vegetables, and meat.
Paskui plastiko gamybos kompanijos, išaugusios karo laikais, persikvalifikavo į produktus vartotojams. Plastikai pradėjo keisti kitas medžiagas kaip mediena, stiklas ir tekstilė balduose, rūbuose, batuose, televizoriuose bei radijuose. Universalūs plastikai atvėrė galimybes pakavimui, pagrinde kurtam išlaikyti maisto ir kitų produktų šviežumą. Atsirado plastikiniai šiukšlių maišai ir tampri maisto plėvelė, suspaudžiami plastikiniai buteliukai, indai maisto išsinešimui, plastikinė tara vaisiams, daržovėms, mėsai.
Within just a few decades, this multifaceted material ushered in what became known as the “plastics century.” While the plastics century brought convenience and cost-effectiveness, it also created staggering environmental problems. Many plastics are made of nonrenewable resources. And plastic packaging was designed to be single-use, but some plastics take centuries to decompose, creating a huge build up of waste.
Per kelis dešimtmečius ši daugialypė medžiaga pradėjo „plastiko amžių“. Nors „plastiko amžius“ atnešė patogumo ir ekonomiškumo, taip pat sukėlė sukrečiančių aplinkosaugos problemų. Daugelis plastikų gaminami iš neatsinaujinančių resursų, Plastikinės pakuotės buvo sukurtos vienkartiniam naudojimui, tačiau dalis plastikų suyra tik per šimtmečius, todėl susidaro milžiniškos atliekų sankaupos.
This century we’ll have to concentrate our innovations on addressing those problems— by reducing plastic use, developing biodegradable plastics, and finding new ways to recycle existing plastic.
Šiame amžiuje turėsime sutelkti inovacijas šioms problemoms spręsti mažindami plastiko vartojimą, kurdami biologiškai skaidomą plastiką ir ieškodami naujų būdų plastikui perdirbti.