How can I speak in 10 minutes about the bonds of women over three generations, about how the astonishing strength of those bonds took hold in the life of a four-year-old girl huddled with her young sister, her mother and her grandmother for five days and nights in a small boat in the China Sea more than 30 years ago. Bonds that took hold in the life of that small girl and never let go -- that small girl now living in San Francisco and speaking to you today. This is not a finished story. It is a jigsaw puzzle still being put together. Let me tell you about some of the pieces.
Nie wiem, jak miałabym w 10 minut opowiedzieć o relacjach pomiędzy kobietami z trzech pokoleń. O niesamowitej sile ich więzi, wpływającej na życie czteroletniej dziewczynki, skulonej wraz z młodszą siostrą, matką i babcią, przez pięć dni i nocy w małej łódce na Morzu Chińskim, ponad 30 lat temu. O więzi, która pojawiła się w życiu tej dziewczynki i wciąż tam jest. Ta dziewczynka mieszka teraz w San Francisco i mówi do was dzisiaj. To niedokończona historia. To puzzle, które wciąż są układane. Opowiem wam o kilku elementach.
Imagine the first piece: a man burning his life's work. He is a poet, a playwright, a man whose whole life had been balanced on the single hope of his country's unity and freedom. Imagine him as the communists enter Saigon -- confronting the fact that his life had been a complete waste. Words, for so long his friends, now mocked him. He retreated into silence. He died broken by history. He is my grandfather. I never knew him in real life. But our lives are much more than our memories. My grandmother never let me forget his life. My duty was not to allow it to have been in vain, and my lesson was to learn that, yes, history tried to crush us, but we endured.
Wyobraźcie sobie pierwszy: człowiek palący dorobek życia. Jest poetą, dramaturgiem. Całe jego życie balansowało na nadziei wolnego i zjednoczonego kraju. Wyobraźcie sobie go, gdy komuniści wkraczają do Sajgonu, a on musi stawić czoła temu, że jego życie okazuje się zmarnowane. Słowa zwróciły się przeciwko niemu. Usunął się w ciszę. Zmarł złamany przez historię. To mój dziadek. Nigdy go nie poznałam. Nasze życia jednak to więcej niż wspomnienia. Moja babcia nie pozwoliła mi o nim zapomnieć. Nie mogłam dopuścić, by to wszystko poszło na marne. Miałam nauczyć się, że historia chciała nas złamać, ale my przetrwaliśmy.
The next piece of the jigsaw is of a boat in the early dawn slipping silently out to sea. My mother, Mai, was 18 when her father died -- already in an arranged marriage, already with two small girls. For her, life had distilled itself into one task: the escape of her family and a new life in Australia. It was inconceivable to her that she would not succeed. So after a four-year saga that defies fiction, a boat slipped out to sea disguised as a fishing vessel. All the adults knew the risks. The greatest fear was of pirates, rape and death. Like most adults on the boat, my mother carried a small bottle of poison. If we were captured, first my sister and I, then she and my grandmother would drink.
Następna część układanki to łódź wczesnym świtem, oddalająca się w stronę morza. Moja mama, Mai, miała 18 lat kiedy zmarł jej ojciec. Była już mężatką w zaaranżowanym związku, miała już dwie córeczki. Dla niej życie sprowadzało się do jednego zadania: ucieczki rodziny do nowego życia w Australii. To było dla niej nie do pomyślenia, że mogłoby jej się nie udać. Po czterech latach trącających o fikcję, łódź zsuwa się do morza, jako łódź rybacka. Wszyscy dorośli znali ryzyko. Najbardziej bali się piratów, gwałtu i śmierci. Wszyscy dorośli, moja mama też, miała przy sobie truciznę. Wtedy w niewoli, moja siostra i ja, potem ona i babcia wypiłybyśmy to.
My first memories are from the boat -- the steady beat of the engine, the bow dipping into each wave, the vast and empty horizon. I don't remember the pirates who came many times, but were bluffed by the bravado of the men on our boat, or the engine dying and failing to start for six hours. But I do remember the lights on the oil rig off the Malaysian coast and the young man who collapsed and died, the journey's end too much for him, and the first apple I tasted, given to me by the men on the rig. No apple has ever tasted the same.
Moje pierwsze wspomnienia są z łodzi. Jednostajny rytm silnika, dziób zanurzający się w fale, szeroki i pusty horyzont. Nie pamiętam piratów, którzy przybyli wiele razy, ale byli odganiani przez zuchwałość mężczyzn na łodzi, ani psującego się silnika, który nie chciał zapalić przez sześć godzin. Pamiętam światła na platformie wiertniczej przy wybrzeżu Malezji i młodego człowieka, który zasłabł i zmarł, koniec podróży znaczył dla niego zbyt wiele. Pamiętam pierwsze jabłko, którego spróbowałam, dostałam je od pracowników platformy. Żadne inne tak nie smakowało.
After three months in a refugee camp, we landed in Melbourne. And the next piece of the jigsaw is about four women across three generations shaping a new life together. We settled in Footscray, a working-class suburb whose demographic is layers of immigrants. Unlike the settled middle-class suburbs, whose existence I was oblivious of, there was no sense of entitlement in Footscray. The smells from shop doors were from the rest of the world. And the snippets of halting English were exchanged between people who had one thing in common: They were starting again.
Po trzech miesiącach w obozie dla uchodźców, wylądowaliśmy w Melbourne. Następny fragment układanki jest o czterech kobietach z trzech pokoleń, kształtujących razem nowe życie. Osiadłyśmy w Footscray, na robotniczym przedmieściu, zamieszkanym przez imigrantów. W przeciwieństwie do przedmieść klasy średniej, o których istnieniu nie miałam pojęcia, w Footscray nikt nie oczekiwał przywilejów. Ze sklepów roznosiły się zapachy reszty świata. Łamana angielszczyzna służyła ludziom, których łączyło tylko to, że zaczynali wszystko od nowa.
My mother worked on farms, then on a car assembly line, working six days, double shifts. Somehow, she found time to study English and gain IT qualifications. We were poor. All the dollars were allocated and extra tuition in English and mathematics was budgeted for regardless of what missed out, which was usually new clothes; they were always secondhand. Two pairs of stockings for school, each to hide the holes in the other. A school uniform down to the ankles, because it had to last for six years. And there were rare but searing chants of "slit-eye" and the occasional graffiti: "Asian, go home." Go home to where? Something stiffened inside me. There was a gathering of resolve and a quiet voice saying, "I will bypass you."
Mama pracowała na farmach, potem na linii montażowej samochodów, sześć dni, na dwie zmiany. Znalazła czas na naukę angielskiego i zdobyła dyplom z informatyki. Byłyśmy biedne. Każda suma miała swoje przeznaczenie, a na dodatkowe lekcje angielskiego i matematyki zawsze musiały znaleźć się środki, nawet kosztem czegoś. Zwykle kosztem nowych ubrań, nosiłyśmy te z drugiej ręki. Dwie pary skarpet do szkoły, jedne by zakryć dziury w drugich. Za duży szkolny mundurek, by starczył na sześć lat. Były rzadkie, ale zjadliwe wierszyki o "skośnookich" i czasem graffiti: "Azjaci, do domu". Do jakiego domu? Coś się we mnie usztywniło. Poczułam przypływ determinacji, a cichy głos powiedział mi: "Ominę cię".
My mother, my sister and I slept in the same bed. My mother was exhausted each night, but we told one another about our day and listened to the movements of my grandmother around the house. My mother suffered from nightmares, all about the boat. And my job was to stay awake until her nightmares came so I could wake her. She opened a computer store, then studied to be a beautician and opened another business. And the women came with their stories about men who could not make the transition, angry and inflexible, and troubled children caught between two worlds.
Moja mama, siostra i ja spałyśmy w jednym łóżku. Chociaż co wieczór mama była wykończona, opowiadałyśmy sobie o naszym dniu i słuchałyśmy krzątaniny babci po domu. Moja mama miała koszmary o łodzi. Moja mama miała koszmary o łodzi. Moim zadaniem było obudzenie jej, kiedy przyjdą koszmary. Moim zadaniem było obudzenie jej, kiedy przyjdą koszmary. Otworzyła sklep z komputerami, potem studiowała, by zostać kosmetyczką i otworzyła inny biznes. Kobiety przychodziły z historiami o mężczyznach, którzy nie mogli się przestawić, gniewnych i nieelastycznych, o zakłopotanych dzieciach pomiędzy dwoma światami.
Grants and sponsors were sought. Centers were established. I lived in parallel worlds. In one, I was the classic Asian student, relentless in the demands that I made on myself. In the other, I was enmeshed in lives that were precarious, tragically scarred by violence, drug abuse and isolation. But so many over the years were helped. And for that work, when I was a final-year law student, I was chosen as the Young Australian of the Year. And I was catapulted from one piece of the jigsaw to another, and their edges didn't fit.
Szukało się dotacji, sponsorów. Stworzono specjalne centra. Żyłam w równoległych światach. W jednym byłam studentką z Azji, nieustępliwą w wymaganiach wobec siebie. W drugim stykałam się z ludźmi o niepewnym jutrze, doświadczonymi przemocą, narkomanią i izolacją. Ale tak wielu udało się pomóc przez lata. Za tę pracę, kiedy kończyłam prawo, zostałam wybrana młodą Australijką roku. Katapultowano mnie z jednego kawałka układanki do drugiego, a ich krawędzie nie pasowały.
Tan Le, anonymous Footscray resident, was now Tan Le, refugee and social activist, invited to speak in venues she had never heard of and into homes whose existence she could never have imagined. I didn't know the protocols. I didn't know how to use the cutlery. I didn't know how to talk about wine. I didn't know how to talk about anything. I wanted to retreat to the routines and comfort of life in an unsung suburb -- a grandmother, a mother and two daughters ending each day as they had for almost 20 years, telling one another the story of their day and falling asleep, the three of us still in the same bed. I told my mother I couldn't do it. She reminded me that I was now the same age she had been when we boarded the boat. "No" had never been an option. "Just do it," she said, "and don't be what you're not."
Tan Le, anonimowa rezydentka z Footscray, była teraz Tan Le, uchodźczynią i aktywistką, zapraszaną do publicznych miejsc i prywatnych domów, o których nie słyszała i których sobie nie wyobrażała. Nie znałam zasad etykiety. Nie wiedziałam, jak używać sztućców, jak rozmawiać o winie, jak rozmawiać o czymkolwiek. Chciałam wycofać się do wygodnej codzienności, do prostego życia na przedmieściach, babci, matki i dwóch córek, które kończą każdy dzień tak, jak przez ostatnie 20 lat, opowiadając sobie nawzajem, jak minął dzień i zasypiając w trójkę w tym samym łóżku. i zasypiając w trójkę w tym samym łóżku. Powiedziałam mamie, że nie mogę tego robić. Przypomniała mi, że byłam w tym samym wieku co ona, gdy łódź wodowała. Odwrót nie wchodził w grę. "Po prostu to rób", powiedziała, "nie bądź kimś, kim nie jesteś".
So I spoke out on youth unemployment and education and the neglect of the marginalized and disenfranchised. And the more candidly I spoke, the more I was asked to speak. I met people from all walks of life, so many of them doing the thing they loved, living on the frontiers of possibility. And even though I finished my degree, I realized I could not settle into a career in law. There had to be another piece of the jigsaw. And I realized, at the same time, that it is OK to be an outsider, a recent arrival, new on the scene -- and not just OK, but something to be thankful for, perhaps a gift from the boat. Because being an insider can so easily mean collapsing the horizons, can so easily mean accepting the presumptions of your province. I have stepped outside my comfort zone enough now to know that, yes, the world does fall apart, but not in the way that you fear.
Mówiłam o bezrobociu, edukacji i zaniedbywaniu ludzi z marginesu, bez praw. Im szczerzej mówiłam, tym więcej prosili, bym przemawiała. Spotkałam wielu różnych ludzi, wielu z nich robiło, co kochają, żyjąc na granicach możliwości. Chociaż skończyłam studia prawnicze, zdałam sobie sprawę, że to nie kariera dla mnie. Czułam, że musi być inny element układanki. Uświadomiłam sobie wtedy, że to w porządku, być outsiderem, świeżo przybyłym, nowym na scenie. Ba, nie tylko w porządku. Można być za to wdzięcznym, jakby był to dar z łodzi. Bycie z wewnątrz może ograniczać horyzonty. Łatwo wtedy przyjąć dominujący w okolicy sposób myślenia. Ja wyszłam poza swoją strefę komfortu na tyle, by się przekonać, że świat się wali, ale nie tak, jak się tego boimy.
Possibilities that would not have been allowed were outrageously encouraged. There was an energy there, an implacable optimism, a strange mixture of humility and daring. So I followed my hunches. I gathered around me a small team of people for whom the label "It can't be done" was an irresistible challenge. For a year, we were penniless. At the end of each day, I made a huge pot of soup which we all shared. We worked well into each night. Most of our ideas were crazy, but a few were brilliant, and we broke through. I made the decision to move to the US after only one trip. My hunches again. Three months later, I had relocated, and the adventure has continued.
Niedopuszczalne dotychczas możliwości stały się szokująco pobudzające. Była w tym energia, nieprzejednany optymizm, dziwna mieszanina pokory i odwagi. Podążyłam za przeczuciem. Zebrałam mały zespół, dla którego hasło "To nie może się udać" było nieodpartym wyzwaniem. Przez rok byliśmy bez grosza. Na koniec dnia robiłam wielki gar zupy, którym się dzieliliśmy. Pracowaliśmy do późna w nocy. Mieliśmy głównie szalone pomysły, ale kilka było błyskotliwych, więc się wybiliśmy. Podjęłam decyzję o przeprowadzce do USA, zaledwie po jednej podróży. Moje przeczucia. Trzy miesiące później przeniosłam się, a przygoda trwała.
Before I close, though, let me tell you about my grandmother. She grew up at a time when Confucianism was the social norm and the local mandarin was the person who mattered. Life hadn't changed for centuries. Her father died soon after she was born. Her mother raised her alone. At 17, she became the second wife of a mandarin whose mother beat her. With no support from her husband, she caused a sensation by taking him to court and prosecuting her own case, and a far greater sensation when she won.
Zanim skończę, opowiem wam o mojej babci. Gdy dorastała, konfucjanizm był normą społeczną, i lokalny Mandaryn tym, kto się liczy. Życie nie zmieniło się od wieków. Jej ojciec zmarł tuż po jej narodzinach. Matka wychowywała ją sama. W wieku 17 lat została drugą żoną Mandaryna, którego matka ją biła. Pozbawiona wsparcia męża, wzbudziła sensację pozywając go i prowadząc własną sprawę, a jeszcze większą, gdy wygrała.
(Laughter)
(Śmiech)
(Applause)
(Oklaski)
"It can't be done" was shown to be wrong.
"Tego nie można zrobić" okazało się nieprawdą.
I was taking a shower in a hotel room in Sydney the moment she died, 600 miles away, in Melbourne. I looked through the shower screen and saw her standing on the other side. I knew she had come to say goodbye. My mother phoned minutes later. A few days later, we went to a Buddhist temple in Footscray and sat around her casket. We told her stories and assured her that we were still with her. At midnight, the monk came and told us he had to close the casket. My mother asked us to feel her hand. She asked the monk, "Why is it that her hand is so warm and the rest of her is so cold?" "Because you have been holding it since this morning," he said. "You have not let it go."
Brałam prysznic w hotelu w Sydney, kiedy zmarła 600 mil stamtąd, w Melbourne. Spojrzałam przez ściankę kabiny i zobaczyłam ją po drugiej stronie. Wiedziałam, że przyszła się pożegnać. Moja mama zadzwoniła parę minut później. Kilka dni później poszłyśmy do świątyni buddyjskiej w Footscray i usiadłyśmy obok jej trumny. Opowiadałyśmy jej historie i zapewniałyśmy, że wciąż z nią jesteśmy. O północy przyszedł mnich i powiedział, że musi zamknąć trumnę. Mama poprosiła, żebyśmy dotknęli dłoni babci. Zapytała mnicha: "Dlaczego jej ręka jest taka ciepła, a reszta ciała taka zimna?" "Ponieważ od rana ją trzymasz", powiedział. "Nie puściłaś".
If there is a sinew in our family, it runs through the women. Given who we were and how life had shaped us, we can now see that the men that might have come into our lives would have thwarted us. Defeat would have come too easily. Now I would like to have my own children, and I wonder about the boat. Who could ever wish it on their own? Yet I am afraid of privilege, of ease, of entitlement. Can I give them a bow in their lives, dipping bravely into each wave, the unperturbed and steady beat of the engine, the vast horizon that guarantees nothing? I don't know. But if I could give it and still see them safely through, I would.
Jeżeli w naszej rodzinie jest siła, to przechodzi z kobiety na kobietę. Biorąc pod uwagę to, jak życie nas ukształtowało, widzimy teraz, że mężczyźni pojawiający się w naszym życiu tylko by nas blokowali. Porażka przyszłaby zbyt łatwo. Chciałabym mieć własne dzieci i myślę nad tą łodzią. Czy ktokolwiek wybrałby ją świadomie? Boję się jednak przywilejów, ułatwień, uprawnień. Czy mogę dać swoim dzieciom ten dziób łodzi, odważnie pokonujący fale, jednostajny rytm silnika, szeroki horyzont, który niczego nie gwarantuje? Nie wiem. Jeżeli mogłabym im to dać, ale i bezpiecznie doprowadzić do celu, zrobiłabym to.
(Applause)
(Oklaski)
Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today, in the fourth or fifth row.
Trevor Neilson: Mama Tan jest z nami dzisiaj w czwartym lub piątym rzędzie.
(Applause)
(Oklaski)