How can I speak in 10 minutes about the bonds of women over three generations, about how the astonishing strength of those bonds took hold in the life of a four-year-old girl huddled with her young sister, her mother and her grandmother for five days and nights in a small boat in the China Sea more than 30 years ago. Bonds that took hold in the life of that small girl and never let go -- that small girl now living in San Francisco and speaking to you today. This is not a finished story. It is a jigsaw puzzle still being put together. Let me tell you about some of the pieces.
Ինչպե՞ս կարող եմ 10 րոպպեում խոսել սերունդների կանանց սերտ կապերի մասին: Թե ինչպես այդ զարմանալի ուժը ազդեց 4 ամյա աղջնակի կյանքի վրա, ով 5օր ու գիշեր կուչ էր եկել իր քրոջ, տատիկի ու մոր կողքին` մի փոքրիկ նավակի մեջ`Չինական ծովում ավելի քան 30 տարի առաջ: Այդ կապը հայտնվեց աղջնակի կյանքում ու էլ երբեք չլքեց նրան: Այդ փոքրիկ աղջիկը հիմա Սան Ֆրանցիսկոյում է ապրում և հիմա ձեզ հետ է խոսում: Սա ավարտված պատմություն չէ, սա գլուխկոտրուկ է, որի մասնիկները դեռ պետք է իրար գլուխ հավաքել: Թույլ տվեք պատմեմ այդ մասնիկներից մի քանիսի մասին:
Imagine the first piece: a man burning his life's work. He is a poet, a playwright, a man whose whole life had been balanced on the single hope of his country's unity and freedom. Imagine him as the communists enter Saigon -- confronting the fact that his life had been a complete waste. Words, for so long his friends, now mocked him. He retreated into silence. He died broken by history. He is my grandfather. I never knew him in real life. But our lives are much more than our memories. My grandmother never let me forget his life. My duty was not to allow it to have been in vain, and my lesson was to learn that, yes, history tried to crush us, but we endured.
Ահա առաջին մասը: Պատկերացրեք մի մարդ, ով կորցրել է իր կյանքի աշխատանքը: Նա պոետ է` դրամատուրգ, մի մարդ, ում ամբողջ կյանքի միակ հույսը իր երկիրը միացյալ և անկախ տեսնելն է եղել: Հանկարծ կոմունիստները գրավում են Սայգոնը: Մարդը բախվում է իրականության հետ: Նա հասկանում է, որ իր ողջ կյանքը ապարդյուն է անցել: Հիմա իր ընկերները ծաղրում են իրեն: Նա փակվեց լռության մեջ: Պատմությունը կործանեց նրան: Նա իմ պապիկն էր: Իրական կյանքում ես նրան երբեք չեմ տեսել: Բայց մեր կյանքն ավելի ուժեղ է, քան մեր հիշողությունները: Տատիկս երբեք չթողեց, որ մոռանանք նրան: Պարտքս է` թույլ չտալ, որ իր կյանքը անիմաստ անցնի: Նրա կյանքը ինձ դաս է եղել: Այո, պատմությունը փորձել է մեզ ջախջախել, բայց մենք կարողացանք դիմակայել: Այո, պատմությունը փորձել է մեզ ջախջախել, բայց մենք կարողացանք դիմակայել:
The next piece of the jigsaw is of a boat in the early dawn slipping silently out to sea. My mother, Mai, was 18 when her father died -- already in an arranged marriage, already with two small girls. For her, life had distilled itself into one task: the escape of her family and a new life in Australia. It was inconceivable to her that she would not succeed. So after a four-year saga that defies fiction, a boat slipped out to sea disguised as a fishing vessel. All the adults knew the risks. The greatest fear was of pirates, rape and death. Like most adults on the boat, my mother carried a small bottle of poison. If we were captured, first my sister and I, then she and my grandmother would drink.
Գլուխկոտրուկի հաջորդ հատվածը նավի մասին է, երբ վաղ լուսաբացին ճողոպրեցինք դեպի ծով: Մայրս` Մայը, 18 տարեկան էր, երբ իր հայրը մահացավ: Նրան արդեն ամուսնացրել էին պայմանագրով: Նա ուներ երկու փոքր աղջիկներ: Նա իր կյանքում արդեն միայն մի նպատակ ուներ` փախուստ իր ընտանիքի հետ միասին և նոր կյանք Ավստրալիայում: Նա նույնիսկ չէր էլ մտածում այն մասին, որ դա նրան կարող էր չհաջողվել: Այսպիսով, վեպերին բնորոշ չորս տարվա սագայից հետո, նավակը, ծպտված որպես ձկնորսական առագաստանավ, դուրս եկավ ծով: Մեծերը գիտեին սպասվող վտանգի մասին: Ամենաշատը վախենում էինք ծովահեններից, բռնաբարությունից և մահից: Նավում մեծերից շատերրի նման մայրս նույնպես մի փոքր բաժակ թույն էր իր մոտ պահում: Եթե հանկարծ գերի ընկնեինք, սկզբում կխմեր քույրս և ես, ապա` մայրս և տատիկս:
My first memories are from the boat -- the steady beat of the engine, the bow dipping into each wave, the vast and empty horizon. I don't remember the pirates who came many times, but were bluffed by the bravado of the men on our boat, or the engine dying and failing to start for six hours. But I do remember the lights on the oil rig off the Malaysian coast and the young man who collapsed and died, the journey's end too much for him, and the first apple I tasted, given to me by the men on the rig. No apple has ever tasted the same.
Նավի հետ կապված Իմ առաջին հիշողությունները շարժիչի կայուն թափքն էր, յուրաքանչյուր ալիքի մեջ ընկղմվելը, անսահման և դատարկ հորիզոնը: Ես չեմ հիշում ծովահեններին, որոնք բազմիցս հարձակվում էին մեզ վրա, բայց հիշում եմ` մեզ պաշտպանում էին մեր նավակի խիզախ տղամարդիկ, հիշում եմ, թէ ինչպես էր փչանում նավի շարժիչը, որը վեց ժամ չէին կարողանում շարժի գցել: Բայց շատ լավ եմ հիշում Մալազիայի ափերի նավթի հորատման աշտարակի լույսերը, երիտասարդ մարդուն, ով ուժասպառությունից մահացավ: Նա չդիմացավ ճամփորդության փորձություններին: Հիշում են առաջին իմ ճաշակած խնձորը, որն ինձ հորատման աշտարակի վրայի մարդն էր տվել: Այլևս ոչ մի խնձոր նույն համը չի ունեցել ինձ համար:
After three months in a refugee camp, we landed in Melbourne. And the next piece of the jigsaw is about four women across three generations shaping a new life together. We settled in Footscray, a working-class suburb whose demographic is layers of immigrants. Unlike the settled middle-class suburbs, whose existence I was oblivious of, there was no sense of entitlement in Footscray. The smells from shop doors were from the rest of the world. And the snippets of halting English were exchanged between people who had one thing in common: They were starting again.
Երեք ամիս փախստականների ճամբարում մնալուց հետո, մենք հայտնվեցինք Մելբուրնում: Գլուխկոտրուկի հաջորդ մասը չորս` տարբեր սերունդների կանանց մասին է, ովքեր միասին նոր կյանք են ստեղծում: Մենք բնակություն հաստատեցինք Ֆուտսքրեյում, որը բանվոր դասակարգին պատկանող մի արվարձան է, որտեղ բնակիչների մեծ մասը ներգաղթյալներ էին: Ի տարբերություն միջին դասի արվարձանների, որի գոյության մասին ես մոռացել էի, այստեղ ոչ մի իրավունք չկար: Խանութներից եկող հոտը ինձ համար ամբողջ աշխարհի հոտն էր: Մարդիկ միմյանց հետ շփվում էին կմկմացող անգլերենով, որը ցույց էր տալիս որ նրանք միայն մի ընդհանուր բան ունեն. նրանք նորից են սկսում ապրել:
My mother worked on farms, then on a car assembly line, working six days, double shifts. Somehow, she found time to study English and gain IT qualifications. We were poor. All the dollars were allocated and extra tuition in English and mathematics was budgeted for regardless of what missed out, which was usually new clothes; they were always secondhand. Two pairs of stockings for school, each to hide the holes in the other. A school uniform down to the ankles, because it had to last for six years. And there were rare but searing chants of "slit-eye" and the occasional graffiti: "Asian, go home." Go home to where? Something stiffened inside me. There was a gathering of resolve and a quiet voice saying, "I will bypass you."
Մայրս աշխատում էր ֆերմաներում, հետո տեղափոխվեց ավտոմեքենաների մասերի հավաքման տեղը, որտեղ աշխատում էր վեց օր` երկու հերթափոխովով: Ինչ-որ ձևով նա ժամանակ էր գտնում անգլերեն սովորելու համար և ստացավ IT որակավորում: Մենք աղքատ էինք: Յուրաքանչյուր դոլար հաշված էր: Անկախ նրանից, թէ ինչի կարիք ունեինք, լրացուցիչ գումարը նախատեսված էր անգլերենի և մաթեմատիկայի դասերի համար: Հագուստի կարիք ուենինք, և այն միշտ օգտործված էր: Ունեի երկու զույգ գուլպա դպրոցի համար, որոնցից յուրաքանչյուրը փակում էր մյուսի անցքերը: Դպրոցական համազգեստը մինչև ծնկներս էր, քանի որ այն պետք է մեզ վեց տարի յոլա տաներ: Ինձ երբեմն ձեռք էին առնում` անվանելով «նեղ աչքանի»: Երբեմն պատի վրա տեսնում էի պատահական գրաֆիտիներ` “Ասիացինե ՛ր, փախեք տուն”: Իսկ որտե՞ղ է իմ տունը: Հարց, որը ներսից ինձ տանջել է: Հավաքույթներից մեկում ես ցածրաձայն ասեցի. - Ես կշրջանցեմ այն:
My mother, my sister and I slept in the same bed. My mother was exhausted each night, but we told one another about our day and listened to the movements of my grandmother around the house. My mother suffered from nightmares, all about the boat. And my job was to stay awake until her nightmares came so I could wake her. She opened a computer store, then studied to be a beautician and opened another business. And the women came with their stories about men who could not make the transition, angry and inflexible, and troubled children caught between two worlds.
Քույրս , մայրս և ես նույն մահճակալին էինք քնում: Չնայած նրան, որ մայրս սպառված գալիս էր տուն, մենք պատմում էինք, թե ինչպես ենք անցկացրել մեր օրը և լսում էինք տատիկի ոտնաձայները տնով մեկ: Մայրս ողջ գիշեր նավի մասին մղձավանջներ էր տեսնում: Իսկ իմ գործն էր` արթուն մնալ մինչ այն պահը, երբ նրա մղձավանջները կսկսվեին, որպեսզի արթնացնեի նրան: Նա բացեց համակարգիչների խանութ, հետո կոսմետոլոգիա սովորեց, և մեկ այլ բիզնես սկսեց: Մեզ մոտ գալիս էին զայրացած և համառ կանայք տղամարդկանց մասին իրենց պատմություններով, ովքեր չէին կարողանում ադապտացվել, ինչպես նաև խոսում էին խնդիրներ ունեցող երեխաների մասին, որոնք երկու տարբեր աշխարհների մեջ էին հայտնվել:
Grants and sponsors were sought. Centers were established. I lived in parallel worlds. In one, I was the classic Asian student, relentless in the demands that I made on myself. In the other, I was enmeshed in lives that were precarious, tragically scarred by violence, drug abuse and isolation. But so many over the years were helped. And for that work, when I was a final-year law student, I was chosen as the Young Australian of the Year. And I was catapulted from one piece of the jigsaw to another, and their edges didn't fit.
Մենք դրամաշնորհներշ և հովանավորներ էինք փնտրում: Տարբեր կենտրոններ էին ստեղծվում: Ես ապրում էի զուգահեռ աշխարհներում: Նրանցից մեկում ես դասական ասիացի ուսանող էի, ով անընդհատ իրենցից ավելին էր պահանջում: Մյուս կողմից կյանքի դժվարություններ էին. կյանքի անկայունությունը, բռնությունը, թմրանյութերի չարաշահումը և մեկուսացումը, որոնք հոգումս ողբերգական հետքեր են թողել: Տարիների ընթացքում դրանց մեծ մասը հաղթահարել եմ: Երբ ես իրավաբանական ֆակուլտետի շրջանավարտ էի, “տարվա երիտասարդ ավստրալիացի” մրցույթում առաջին տեղը զբաղեցրեցի : ինձ ասես մեկը մյուսից ավելի խրթին գլուխկոտրուկներ էին տալիս, իսկ ես չէի կարողանում դրանք լուծել:
Tan Le, anonymous Footscray resident, was now Tan Le, refugee and social activist, invited to speak in venues she had never heard of and into homes whose existence she could never have imagined. I didn't know the protocols. I didn't know how to use the cutlery. I didn't know how to talk about wine. I didn't know how to talk about anything. I wanted to retreat to the routines and comfort of life in an unsung suburb -- a grandmother, a mother and two daughters ending each day as they had for almost 20 years, telling one another the story of their day and falling asleep, the three of us still in the same bed. I told my mother I couldn't do it. She reminded me that I was now the same age she had been when we boarded the boat. "No" had never been an option. "Just do it," she said, "and don't be what you're not."
Տան Լեն , ով անանուն Ֆուտսքրեյի բնակիչ էր հիմա հայտնի է որպես մեկ այլ Տան Լե, ով փախստական և սոցիալական ակտիվիստ է: Ինձ հրավիրել են ելույթ ունենալ ինձ անհայտ վայրերում, խոսելու այնպիսի օջախների մասին, որոնց մասին ես նունիսկ չէի կարող ենթադրել: Ես էթիկետի մասին տեղյակ էլ չէի: Ես չգիտեի, թէ ինչպես են օգտագործում դանակ-պատառաքաղը: Ես չգիտեի, թէ ինչ խոսել գինու մասին: Ես ոչ մի բանի մասին խոսել չգիտեի: Ինչպե՞ս կարող է առօրիայի և կյանքի հարմարավետության մասին խոսել մի մարդ, ում տատիկի, մոր և երկու աղջինկերի օրը քսան տարի շարունակ անցել է իրենց օրվա մասին մեկը մյուսին պատմելով և քնելով, մի մարդ, ով դեռ շարունակում է երեք հոգու հետ նույն անկողնում քնել: Մայրիկիս ասացի, որ էլ չեմ կարող դիմանալ: Նա ինձ հիշեցրեց, որ, երբ նստեցինք այն նավը, նա իմ տարիքին էր: Վերադարձի ճանապարհ չկար: -Հանդուրժիր.- ասաց նա, -և պարզապես եղի ՛ր այնպիսին , ինչպիսին, որ կաս:
So I spoke out on youth unemployment and education and the neglect of the marginalized and disenfranchised. And the more candidly I spoke, the more I was asked to speak. I met people from all walks of life, so many of them doing the thing they loved, living on the frontiers of possibility. And even though I finished my degree, I realized I could not settle into a career in law. There had to be another piece of the jigsaw. And I realized, at the same time, that it is OK to be an outsider, a recent arrival, new on the scene -- and not just OK, but something to be thankful for, perhaps a gift from the boat. Because being an insider can so easily mean collapsing the horizons, can so easily mean accepting the presumptions of your province. I have stepped outside my comfort zone enough now to know that, yes, the world does fall apart, but not in the way that you fear.
Այսպիսով, ես բարձրաձայնեցի երիտասարդների գործազրկության և կրթության, ինչպես նաև թույլերի ու տկարների անտեսման մասին: Եվ, որքան անկեղծ էի խոսում, այնքան ավելի շատ էին խնդրում ինձ խոսել: Ես շատ տարբեր մարդկանց եմ հանդիպել, նրանցից շատերը զբաղվում էին իրենց սիրած աշխատանքով, շատերն էլ հազիվ ծերը ծերին էին հասցնում: Եվ, չնայած նրան, որ ավարտել էի համալսարանը` գիտակցում էի, որ իմ կարիերան իրավաբանության ոլորտում չէր լինի: գլուխկոտրուկի մեկ այլ մասնիկ պետք լինի: Հենց այդ ժամանակ հասկացա, որ օտար լինելը այդքան էլ վատ բան չէ: Նորից նոր բեմի վրա կանգնելը ոչ միայն լավ է , այլ դրա համար պետք է շնորհակալ լինել: Դա յուրահատուկ նվեր է նավից: Հասարակության մեջ քո “ես”- ի պահպանւմը նշանակում է քանդել հորիզոնները, նշանակում է ընդունել գյուղական ծագումդ: Ես բավականաչափ դուրս եմ եկել հարմատավետության սահմաններից, որպեսզի հասկանամ, որ, այո՛, աշխարհը կործանվում է, սակայն ոչ այնպես, ինչպես դուք եք պատկերացնում:
Possibilities that would not have been allowed were outrageously encouraged. There was an energy there, an implacable optimism, a strange mixture of humility and daring. So I followed my hunches. I gathered around me a small team of people for whom the label "It can't be done" was an irresistible challenge. For a year, we were penniless. At the end of each day, I made a huge pot of soup which we all shared. We worked well into each night. Most of our ideas were crazy, but a few were brilliant, and we broke through. I made the decision to move to the US after only one trip. My hunches again. Three months later, I had relocated, and the adventure has continued.
Մոլեգին ձևով խրախուսվում էր այն, ինչ անթույլատրելի էր: Ես ունեի էներգիա, հակասական լավատեսություն, միարժամանակ համեստ էի և քաջ: Ես վստահեցի իմ ինտուիցիային: Իմ շուրջ հավաքեցի մարդկանց մի փոքր խումբ, որոնց համար “դա հնարավոր չէ անել” պիտակը անհաղթահարելի մարտահրավեր է, որի դեմը պետք է առնել: Մի տարի շարունակ մենք ոչ մի միջոց չունեինք: Յուրաքանչյուր օրվա վերջում ես մի մեծ աման ապուր էի պատրաստում, որը մենք բոլորս կիսում էինք: Մենք երեկոններն էինք աշխատում: Մեր գաղափարներից շատերը գժոտ էին, սակայն կային նաև այնպիսի փայլուն մտքեր, որոնք մենք կյանքի կոչեցինք: Առագին անգամ Ա.Մ.Ն գնալուց հետո, ես որոշեցի այնտեղ տեղափոխվել: Միայն մի ուղևորություն, և կրկին ես տեղի տվեցի իմ ինտուիցիային: Երեք ամիս հետո մտքերս հավաքեցի և շարունակեցի արկածը:
Before I close, though, let me tell you about my grandmother. She grew up at a time when Confucianism was the social norm and the local mandarin was the person who mattered. Life hadn't changed for centuries. Her father died soon after she was born. Her mother raised her alone. At 17, she became the second wife of a mandarin whose mother beat her. With no support from her husband, she caused a sensation by taking him to court and prosecuting her own case, and a far greater sensation when she won.
Վերջաբանում թույլ տվե ՛ք ձեզ իմ տատիկի մասին պատմել: Նա մեծացել է այն ժամանակաշրջանում, երբ կոնֆուցիոնիզմը հասարակական նորմ էր, և միայն նշանակություն ունեին տեղական չինական պաշտոնյաները: Դարերի ընթացքում կյանքը չի փոխվել: Նրա ծնվելուց շատ չանցած մահացավ նրա հայրը: Նրա մայրը նրան մենակ է մեծացրել: 17 տարեկանում տատիկս դարձավ չինական պաշտոնիայի երկրորդ կինը, ում մայրը ծեծում էր նրան: Քանի որ ամուսինը չէր պաշտպանում նրան, նա սենսացիա դարձավ, երբ ամուսնուն դատարան տարավ և իր մեղադրանքը ներկայացրեց: Պակերացրե՛ք նրա զարմանքը, երբ տատիկս շահեց դատը:
(Laughter)
(ծիծաղ)
(Applause)
(ծափահարություններ)
"It can't be done" was shown to be wrong.
“Դա հնարավոր չէ անել” արտահայտությունը սխալ դուրս եկավ:
I was taking a shower in a hotel room in Sydney the moment she died, 600 miles away, in Melbourne. I looked through the shower screen and saw her standing on the other side. I knew she had come to say goodbye. My mother phoned minutes later. A few days later, we went to a Buddhist temple in Footscray and sat around her casket. We told her stories and assured her that we were still with her. At midnight, the monk came and told us he had to close the casket. My mother asked us to feel her hand. She asked the monk, "Why is it that her hand is so warm and the rest of her is so cold?" "Because you have been holding it since this morning," he said. "You have not let it go."
Ես Սիդնեյի հյուրանոցային համարում լոգանք էի ընդունում, երբ տատիկս մահացավ 600 մղոն հեռավորության վրա` Մելբոռնում: Ես լոգարանի ապակու միջից տեսա իմ տատիկին` մյուս կողմում կանգնած: Ես հասկացա, որ նա եկել է ինձ հրաժեշտ տալու: Մայրս րոպպեներ անց զանգեց: Մի քանի օր անց մենք գնացինք Ֆութսքրեյում գտնվող մի բուդդայական տաճար և նստեցինք նրա դագաղի շուրջ: Մենք նրան պատմություններ պատմեցինք և վստահեցրինք նրան, որ դեռ նրա կողքին ենք: Կեսգիշերին վանականը եկավ և մեզ ասաց, որ ստիպված է փակել դագաղը: Մայրս ասաց մեզ, որ բռնենք նրա ձեռքը: Եվ հարցրեց վանականին, թէ ինչու են տատիկի ձեռքերը տաք, բայց մարմնի մնացած մասերը` սառը: Պատասխանը հետևյալն էր. -Քանի որ դուք դա առավոտից բռնել եք. Դուք այն բաց չեք թողել: Թույլ չեք տվել, որ նա գնա:
If there is a sinew in our family, it runs through the women. Given who we were and how life had shaped us, we can now see that the men that might have come into our lives would have thwarted us. Defeat would have come too easily. Now I would like to have my own children, and I wonder about the boat. Who could ever wish it on their own? Yet I am afraid of privilege, of ease, of entitlement. Can I give them a bow in their lives, dipping bravely into each wave, the unperturbed and steady beat of the engine, the vast horizon that guarantees nothing? I don't know. But if I could give it and still see them safely through, I would.
Մեր ընտանիքում մի ուժ կա, որ կանանց է փոխանցվում: Հաշվի առնելով, թէ ով ենք մենք եղել և ով ենք մենք հիմա, գիտակցում ենք, որ այն տղամարդիկ,, ովքեր հնարավոր է, որ ներխուժեն մեր կյանք կխափանեն մեր կյանքը: Նրանք կստիպեին մեզ նահանջել: Հիմա ես երազում եմ իմ սեփական երեխաները ունենալ և ինձ հետաքրքիր է, թէ ինչ պատահեց նավի հետ: Ո՞վ կցանկանա որ իր հետ նման բան պատահի: Սակայն ես հիմա վախենում եմ արտոնությունից, հեշտությունից, իրավունքից: Կվստահեմ արդյոք երեխաներիս կյանքը մի նավակի, որը համարձակորեն ճեղքում անցնում է ալիքների միջով, սակայն որից լսվում է միաձայն ու անվերջանալի շարժիչի ձայնը և որը սլանում է դեպի անհայտ հորիզոններ, որը ոչ մի բան չի երաշխավորում: Նույնիսկ չգիտեմ էլ, սակայն եթե համոզված լինեմ, որ նրանք կհաղթահարեն այդ ամենը, կվստահեի:
(Applause)
(ծափահարություններ)
Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today, in the fourth or fifth row.
Թրևոր Նեյլսոնը , նաև Թենի մայրը այսօր, հիմա չորորդ կամ հինգերորդ շարքերում է:
(Applause)
(ծափահարություններ)