How can I speak in 10 minutes about the bonds of women over three generations, about how the astonishing strength of those bonds took hold in the life of a four-year-old girl huddled with her young sister, her mother and her grandmother for five days and nights in a small boat in the China Sea more than 30 years ago. Bonds that took hold in the life of that small girl and never let go -- that small girl now living in San Francisco and speaking to you today. This is not a finished story. It is a jigsaw puzzle still being put together. Let me tell you about some of the pieces.
Hogyan is beszélhetnék 10 percben három nemzedék asszonyainak kötődéseiről, hogy ezek a megdöbbentően erős kötődések hogyan alapozták meg annak a 4 éves kislánynak az életét, aki több mint 30 évvel ezelőtt húgával, anyjával és nagyanyjával egy kis csónakban összezsúfolódva hányódott a Dél-kínai-tengeren öt nap és öt éjjelen át, kötődések, amelyek megalapozták az életét -- és sosem engedik el -- -- az a kislány most San Franciscóban él, és épp Önökhöz szól. Ez még nem egy befejezett történet. Olyan mozaikjáték, aminek az összeillesztése még mindig tart. Hadd beszéljek most néhány darabkájáról!
Imagine the first piece: a man burning his life's work. He is a poet, a playwright, a man whose whole life had been balanced on the single hope of his country's unity and freedom. Imagine him as the communists enter Saigon -- confronting the fact that his life had been a complete waste. Words, for so long his friends, now mocked him. He retreated into silence. He died broken by history. He is my grandfather. I never knew him in real life. But our lives are much more than our memories. My grandmother never let me forget his life. My duty was not to allow it to have been in vain, and my lesson was to learn that, yes, history tried to crush us, but we endured.
Képzeljék el az első darabkát: egy férfi, aki tűzre veti élete munkáját. Költő, drámaíró, akit a hazája szabadságába és egységébe vetett hit éltetett. Képzeljék el őt, amint a kommunisták megérkeznek Saigonba. Akkor szembesül vele, hogy a teljes addigi élete füstbe ment. A szavak, amik korábban a barátai voltak, megcsalták. Hallgatásba vonult vissza. Belehalt a történelembe. Ő volt a nagyapám. Sosem ismertem. De életünk több az emlékeinknél. Nagyanyám nem engedte, hogy elfeledkezzem az életéről. Az én kötelességem volt gondoskodni róla, hogy ne merüljön feledésbe, és meg kellett tanulnom, hogy bár a történelem megpróbált felőrölni minket, de mi kitartottunk.
The next piece of the jigsaw is of a boat in the early dawn slipping silently out to sea. My mother, Mai, was 18 when her father died -- already in an arranged marriage, already with two small girls. For her, life had distilled itself into one task: the escape of her family and a new life in Australia. It was inconceivable to her that she would not succeed. So after a four-year saga that defies fiction, a boat slipped out to sea disguised as a fishing vessel. All the adults knew the risks. The greatest fear was of pirates, rape and death. Like most adults on the boat, my mother carried a small bottle of poison. If we were captured, first my sister and I, then she and my grandmother would drink.
A mozaik következő darabja egy csónak, amint kora hajnalban csendesen siklik ki a tengerre. Anyám, Mai, 18 éves volt, amikor az apja meghalt, ekkor már két kislány anyja, egy olyan házasságban, amit a szülők hoztak össze. Számára az élet egyetlen feladatot jelentett: családját kimenekíteni, és új életet kezdeni Ausztráliában. Elképzelhetetlen volt számára, hogy ez ne sikerülhetne. Tehát egy regénynek is beillő 4 éves hercehurca után egy halászbárkának álcázott hajó kifut a tengerre. Minden felnőtt tisztában volt a kockázattal. Leginkább a kalózoktól, a nemi erőszaktól és a haláltól féltek. Volt anyámnál egy kis üveg méreg, ahogy a legtöbb felnőttnél a hajón. Ha elfognak, előbb húgom és én, azután ő és nagyanyám isznak belőle.
My first memories are from the boat -- the steady beat of the engine, the bow dipping into each wave, the vast and empty horizon. I don't remember the pirates who came many times, but were bluffed by the bravado of the men on our boat, or the engine dying and failing to start for six hours. But I do remember the lights on the oil rig off the Malaysian coast and the young man who collapsed and died, the journey's end too much for him, and the first apple I tasted, given to me by the men on the rig. No apple has ever tasted the same.
Az első emlékeim a csónakról valók -- a motor állandó zúgása, és ahogy a hajó orra a hullámokba ütközik, a mérhetetlen és üres horizont. Nem emlékszem a kalózokra, akik többször is jöttek, de a csónakunkon lévő férfiak handabandázásukkal átejtették őket, és arra sem, hogy leállt a motor, és hat órán keresztül nem indult újra. Emlékszem viszont a Malajzia partjainál lévő olajfúró torony fényeire, és arra a fiatalemberre, aki összeesett és meghalt -- az utazás vége volt az utolsó csepp számára -- és az első almára, amit megkóstoltam, és amit egy férfi adott nekem a fúrótoronynál. Soha egyetlen alma nem ízlett annyira.
After three months in a refugee camp, we landed in Melbourne. And the next piece of the jigsaw is about four women across three generations shaping a new life together. We settled in Footscray, a working-class suburb whose demographic is layers of immigrants. Unlike the settled middle-class suburbs, whose existence I was oblivious of, there was no sense of entitlement in Footscray. The smells from shop doors were from the rest of the world. And the snippets of halting English were exchanged between people who had one thing in common: They were starting again.
Egy menekülttáborban eltöltött három hónap után Melbourne-ben kötöttünk ki. A mozaik következő köve a négy nőről szól -- három generáció --, ahogyan kialakítják együtt új életüket. Footscray-ben telepedtünk le, egy munkásnegyedben, amelyben különböző rétegekből való bevándorlók éltek. Footscray-ben a jogosultságok fogalma ismeretlen volt, nem úgy, mint a tehetősebb középosztály negyedeiben, amikről én mit sem tudtam. A boltajtókból távoli országok illata áradt. Azt a nehézkes, keverék angol nyelvet egymástól szedtük fel; egy dolog volt közös mindannyiunkban: újrakezdők voltunk.
My mother worked on farms, then on a car assembly line, working six days, double shifts. Somehow, she found time to study English and gain IT qualifications. We were poor. All the dollars were allocated and extra tuition in English and mathematics was budgeted for regardless of what missed out, which was usually new clothes; they were always secondhand. Two pairs of stockings for school, each to hide the holes in the other. A school uniform down to the ankles, because it had to last for six years. And there were rare but searing chants of "slit-eye" and the occasional graffiti: "Asian, go home." Go home to where? Something stiffened inside me. There was a gathering of resolve and a quiet voice saying, "I will bypass you."
Édesanyám farmokon dolgozott, azután szalagon, egy autóösszeszerelő gyárban, heti hat napot, dupla műszakban. Valahogy csak szakított időt rá, hogy angolul tanuljon és informatikusi képzettséget szerezzen. Szegények voltunk. Minden dollárnak megvolt a helye, de angol és matematika különórákra volt pénz, bárminek a kárára is, többnyire az új ruhákéra; mindig használt ruhákat hordtunk. Az iskolába 2 pár harisnya, azért, hogy az egyik eltakarja a másikon lévő lyukat. Az iskolai egyenruha a bokáig ért, mert hat évig kellett hordani. És hát volt "ferdeszemű"-zés, ritkán ugyan, de annál megalázóbban, és voltak alkalmanként falfirkák: "ázsiaiak, menjetek haza!" Menjünk haza, de hová? Valami megkeményített. Gyűlt bennem az elhatározás, és egy halk hang azt mondta: "inkább kitérek az útjából".
My mother, my sister and I slept in the same bed. My mother was exhausted each night, but we told one another about our day and listened to the movements of my grandmother around the house. My mother suffered from nightmares, all about the boat. And my job was to stay awake until her nightmares came so I could wake her. She opened a computer store, then studied to be a beautician and opened another business. And the women came with their stories about men who could not make the transition, angry and inflexible, and troubled children caught between two worlds.
Anyámmal és a húgommal egy ágyban aludtunk. Édesanyám minden este fáradt volt, de beszámoltunk egymásnak az egész napunkról, és hallgattuk, ahogy a nagymama tesz-vesz a ház körül. Édesanyám rémálmaiban a hajóút jött elő. Az én feladatom volt, hogy ébren legyek addig, amíg megérkeznek a rémálmok, hogy felébresszem. Nyitott végül egy számítógépes üzletet, azután meg kozmetikusnak tanult, és egy másik vállalkozásba kezdett. És jöttek hozzá az asszonyok a történeteikkel: férfiakról, akik nem tudják elviselni az átmenetet, és mérges, makacs, kezelhetetlen gyerekekről, akik hányódnak a két világ között.
Grants and sponsors were sought. Centers were established. I lived in parallel worlds. In one, I was the classic Asian student, relentless in the demands that I made on myself. In the other, I was enmeshed in lives that were precarious, tragically scarred by violence, drug abuse and isolation. But so many over the years were helped. And for that work, when I was a final-year law student, I was chosen as the Young Australian of the Year. And I was catapulted from one piece of the jigsaw to another, and their edges didn't fit.
Ösztöndíjakat és szponzorokat kerestünk. Létrehoztunk központokat. Két külön életem volt. Az egyikben a szokásos ázsiai diák voltam, kérlelhetetlen a magam számára felállított követelményekben. A másikban belegabalyodtam mások ingatag, erőszakkal, droggal, magánnyal tragikusan sebzett életébe. De az évek során nagyon sokaknak tudtunk segíteni. És ennek a munkának köszönhetően, amikor utolsó éves jogászhallgató voltam, az év fiataljának választottak Ausztráliában. És akkor hirtelen a mozaik egy másik kockáján találtam magam, ami sehogyan sem illeszkedett az előzőhöz.
Tan Le, anonymous Footscray resident, was now Tan Le, refugee and social activist, invited to speak in venues she had never heard of and into homes whose existence she could never have imagined. I didn't know the protocols. I didn't know how to use the cutlery. I didn't know how to talk about wine. I didn't know how to talk about anything. I wanted to retreat to the routines and comfort of life in an unsung suburb -- a grandmother, a mother and two daughters ending each day as they had for almost 20 years, telling one another the story of their day and falling asleep, the three of us still in the same bed. I told my mother I couldn't do it. She reminded me that I was now the same age she had been when we boarded the boat. "No" had never been an option. "Just do it," she said, "and don't be what you're not."
Tan Le-t, a névtelen footscray-i lakost, akiből ekkorra Tan Le, menekültügyi és társadalmi aktivista lett meghívták beszélni olyan helyszínekre, amikről sosem hallott korábban, olyan otthonokba, amilyenek létezését soha el sem tudta volna képzelni. Nem ismertem az illemszabályokat. Nem tudtam használni az evőeszközöket. Nem tudtam, hogyan kell beszélni a borokról. Egyáltalán, nem tudtam, hogyan kell beszélni bármiről is. Vissza akartam térni a szürke külvárosi élet mindennapjaihoz és meghittségéhez -- ahol egy nagyanya, egy anya és két lány majdnem húsz év óta minden nap ugyanúgy fekszik le, elmesélik egymásnak a nap történéseit, és azután elalusznak, hárman még mindig egy ágyban. Mondtam édesanyámnak, hogy nem tudom csinálni. Emlékeztetett rá, hogy most pont annyi idős vagyok, mint amennyi ő volt, amikor csónakra szálltunk. Olyan, hogy "nem", sosem létezett. "Csináld csak," -- mondta -- "és ne akarj más lenni, mint ami vagy!"
So I spoke out on youth unemployment and education and the neglect of the marginalized and disenfranchised. And the more candidly I spoke, the more I was asked to speak. I met people from all walks of life, so many of them doing the thing they loved, living on the frontiers of possibility. And even though I finished my degree, I realized I could not settle into a career in law. There had to be another piece of the jigsaw. And I realized, at the same time, that it is OK to be an outsider, a recent arrival, new on the scene -- and not just OK, but something to be thankful for, perhaps a gift from the boat. Because being an insider can so easily mean collapsing the horizons, can so easily mean accepting the presumptions of your province. I have stepped outside my comfort zone enough now to know that, yes, the world does fall apart, but not in the way that you fear.
Nyíltan beszéltem a fiatalok munkanélküliségéről és az oktatásról, és a jogfosztottak és társadalom szélére szorultak semmibevételéről. Minél őszintébben beszéltem, annál inkább kértek, hogy beszéljek. Találkoztam sokféle életvitelű emberrel, sokan közülük azt csinálták, amit szerettek, kihasználtak minden lehetőséget. És megszereztem ugyan a diplomámat, de rájöttem, hogy nem tudok jogi pályára lépni. Kellett egy újabb darab a mozaikba. És ekkor rájöttem, hogy rendben van, hogy az ember idegen, egy jött-ment, új a játéktéren, és nemcsak hogy rendben van, de még hálás is lehet érte a sorsnak, talán valami ajándék a csónakból. Mert bennfentesnek lenni könnyen jelentheti, hogy összeszűkül a horizont, könnyen jelentheti, hogy hogy elfogadjuk a környék előítéleteit. Én eléggé kikerültem a kényelmi zónámból ahhoz, hogy megtudjam, hogy a világ válságban van, de nem úgy, ahogyan féltünk tőle.
Possibilities that would not have been allowed were outrageously encouraged. There was an energy there, an implacable optimism, a strange mixture of humility and daring. So I followed my hunches. I gathered around me a small team of people for whom the label "It can't be done" was an irresistible challenge. For a year, we were penniless. At the end of each day, I made a huge pot of soup which we all shared. We worked well into each night. Most of our ideas were crazy, but a few were brilliant, and we broke through. I made the decision to move to the US after only one trip. My hunches again. Three months later, I had relocated, and the adventure has continued.
Épp az olyan lehetőségeket támogatják botrányos módon, amiket meg sem lett volna szabad engedni. Volt bennem valami erő, rendíthetetlen optimizmus, az alázatosságnak és a merészségnek valami keveréke. Így hát hallgattam a megérzéseimre. Összegyűjtöttem magam körül egy kis csapatot, olyan embereket, akik számára az, hogy lehetetlen, ellenállhatatlan kihívást jelentett. Egy évig egy fillérünk sem volt. Minden nap végén egy hatalmas edény levest főztem, amit szétosztottunk. Mindig késő estig dolgoztunk. A legtöbb ötletünk hülyeségnek bizonyult, de volt néhány zseniális is, és megtörtént az áttörés. Egyetlen út után úgy döntöttem, hogy átköltözöm az Egyesült Államokba. Már megint azok a megérzések. Három hónappal később áttelepültem, és a kaland folytatódik.
Before I close, though, let me tell you about my grandmother. She grew up at a time when Confucianism was the social norm and the local mandarin was the person who mattered. Life hadn't changed for centuries. Her father died soon after she was born. Her mother raised her alone. At 17, she became the second wife of a mandarin whose mother beat her. With no support from her husband, she caused a sensation by taking him to court and prosecuting her own case, and a far greater sensation when she won.
De mielőtt befejezném, hadd beszéljek nagyanyámról. Ő akkoriban nőtt fel, amikor a konfucianizmus volt a társadalmi norma, és a helyi mandarin volt a kiskirály. Évszázadokig nem változott az élet. Édesapja nem sokkal az ő születése után meghalt. Édesanyja egyedül nevelte fel. 17 évesen egy mandarin második felesége lett. Az anyósa verte. Anélkül, hogy a férje támogatta volna, az esetet a bíróság elé vitte, ezzel nagy feltűnést keltve. És még nagyobb volt a feltűnés, amikor megnyerte a pert.
(Laughter)
(Nevetés)
(Applause)
(Taps)
"It can't be done" was shown to be wrong.
Megmutatta, hogy a lehetetlen lehetséges.
I was taking a shower in a hotel room in Sydney the moment she died, 600 miles away, in Melbourne. I looked through the shower screen and saw her standing on the other side. I knew she had come to say goodbye. My mother phoned minutes later. A few days later, we went to a Buddhist temple in Footscray and sat around her casket. We told her stories and assured her that we were still with her. At midnight, the monk came and told us he had to close the casket. My mother asked us to feel her hand. She asked the monk, "Why is it that her hand is so warm and the rest of her is so cold?" "Because you have been holding it since this morning," he said. "You have not let it go."
Éppen egy szállodában zuhanyoztam Sydney-ben, amikor meghalt Melbourne-ben, 1.000 kilométernyire. Ahogyan a vízsugáron átnéztem, láttam, hogy ott áll, a másik oldalon. Tudtam, hogy elköszönni jött. Édesanyám pár perccel később telefonált. Néhány nap múlva együtt elmentünk egy buddhista templomba Footscray-ben, és körülültük a koprorsóját. Az ő történeteit mesélgettük, és biztosítottuk, hogy még vele vagyunk. Éjfélkor jött a szerzetes, és mondta, hogy le kell zárnia a koporsót. Anyám megkért mindannyiunkat, hogy érintsük meg a kezét. Megkérdezte a szerzetest, hogy miért olyan meleg a keze, míg a teste máskülönben hideg? "Mert reggel óta fogják" -- válaszolta. "Nem engedik el."
If there is a sinew in our family, it runs through the women. Given who we were and how life had shaped us, we can now see that the men that might have come into our lives would have thwarted us. Defeat would have come too easily. Now I would like to have my own children, and I wonder about the boat. Who could ever wish it on their own? Yet I am afraid of privilege, of ease, of entitlement. Can I give them a bow in their lives, dipping bravely into each wave, the unperturbed and steady beat of the engine, the vast horizon that guarantees nothing? I don't know. But if I could give it and still see them safely through, I would.
Ha van erő a családunkban, azt az asszonyok hordozzák. Ismerve, hogy kik voltunk, és hogyan alakított minket az élet, láthatjuk, hogy a férfiak, akik esetleg belépnek az életünkbe hátráltattak volna minket. Könnyen vereséget szenvedtünk volna. Most saját gyerekeket szeretnék, és eltűnődöm a csónakon. Ki a csuda kívánná magától? Félek az kiváltságoktól, a kényelemtől, a kivételezettségtől. Tudok vajon az életükhöz adni egy hajóorrot, ami beleütközik minden hullámba, a motor állandó, zavartalan zúgását, az eltűnő horizontot, ami semmit nem garantál? Fogalmam sincs. De ha tudnék, és még mindig teljes biztonságban látnám őket, akkor adnék.
(Applause)
(Taps)
Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today, in the fourth or fifth row.
Trevor Neison: Tan édesanyja is itt van ma velünk, a negyedik vagy az ötödik sorban.
(Applause)
(Taps)