How can I speak in 10 minutes about the bonds of women over three generations, about how the astonishing strength of those bonds took hold in the life of a four-year-old girl huddled with her young sister, her mother and her grandmother for five days and nights in a small boat in the China Sea more than 30 years ago. Bonds that took hold in the life of that small girl and never let go -- that small girl now living in San Francisco and speaking to you today. This is not a finished story. It is a jigsaw puzzle still being put together. Let me tell you about some of the pieces.
איך אוכל לספר בעשר דקות על הקשרים שבין נשים משלושה דורות, ועל המקום שכוחם המדהים של קשרים אלה תפס בחייה של ילדה בת ארבע, שמצטופפת יחד עם אחותה הצעירה, אימה וסבתה במשך חמישה ימים ולילות בסירה קטנה בים סין לפני יותר משלושים שנה, קשרים שקנו אחיזה בחייה של אותה ילדה ומעולם לא הירפו? -- אותה ילדה חיה כעת בסן-פרנציסקו והיא שמדברת אליכם כעת. זה איננו סיפור גמור, אלא תצרף שעדיין הולך ומורכב. הבה ואספר לכם על כמה מפיסותיו.
Imagine the first piece: a man burning his life's work. He is a poet, a playwright, a man whose whole life had been balanced on the single hope of his country's unity and freedom. Imagine him as the communists enter Saigon -- confronting the fact that his life had been a complete waste. Words, for so long his friends, now mocked him. He retreated into silence. He died broken by history. He is my grandfather. I never knew him in real life. But our lives are much more than our memories. My grandmother never let me forget his life. My duty was not to allow it to have been in vain, and my lesson was to learn that, yes, history tried to crush us, but we endured.
דמיינו את הפיסה הראשונה: גבר השורף את מפעל חייו. זהו משורר, מחזאי, אדם שכל חייו היו מאוזנים על חודה של התקווה האחת והיחידה לאיחודה ושחרורה של ארצו. דמיינו אותו בעת כניסת הקומוניסטים לסייגון, כשעליו להכיר בכך שכל חייו היו בזבוז מוחלט. המלים, ידידותיו משכבר, לועגות לו. הוא התבצר בשתיקתו. הוא כרע ומת תחת נטל ההיסטוריה. זהו סבי. מעולם לא זכיתי להכירו. אבל חיינו הם הרבה יותר מאשר זכרונותינו. סבתי מעולם לא הניחה לי לשכוח את חייו. חובתי היתה לא לאפשר שחייו יהיו לשווא, והלקח שלמדתי היה, שאכן, ההיסטוריה ניסתה למחוץ אותנו, אך אנו שרדנו.
The next piece of the jigsaw is of a boat in the early dawn slipping silently out to sea. My mother, Mai, was 18 when her father died -- already in an arranged marriage, already with two small girls. For her, life had distilled itself into one task: the escape of her family and a new life in Australia. It was inconceivable to her that she would not succeed. So after a four-year saga that defies fiction, a boat slipped out to sea disguised as a fishing vessel. All the adults knew the risks. The greatest fear was of pirates, rape and death. Like most adults on the boat, my mother carried a small bottle of poison. If we were captured, first my sister and I, then she and my grandmother would drink.
הפיסה הבאה בתצרף היא של סירה עם עלות השחר המחליקה דומם אל הים. אימי, מאי, היתה בת 18 כשאביה מת-- וכבר נשואה דרך שידוך, וכבר אם לשתי ילדות קטנות. מבחינתה, החיים הצטמצמו למטלה אחת: הבריחה של משפחתה והחיים החדשים באוסטרליה. לא עלה כלל בדעתה שאולי היא לא תצליח. אז אחרי סאגה בת 4 שנים שעולה על כל דמיון, החליקה סירה אל הים במסווה של סירת-דיג. כל המבוגרים הכירו את הסכנות. החשש הגדול ביותר היה מפני שודדי-ים, אונס ומוות. כרוב המבוגרים באותה סירה, אימי נשאה עימה בקבוקון רעל. אם ניתפס, ראשית אחותי ואני, ואחר היא וסבתי, כולנו נשתה את הרעל.
My first memories are from the boat -- the steady beat of the engine, the bow dipping into each wave, the vast and empty horizon. I don't remember the pirates who came many times, but were bluffed by the bravado of the men on our boat, or the engine dying and failing to start for six hours. But I do remember the lights on the oil rig off the Malaysian coast and the young man who collapsed and died, the journey's end too much for him, and the first apple I tasted, given to me by the men on the rig. No apple has ever tasted the same.
זכרונותי הראשונים הם מאותה סירה-- ההלמות הקבועה של המנוע, החרטום הטובל בכל גל, האופק העצום והריק, איני זוכרת את שודדי הים שהגיעו פעמים רבות, אך הוטעו ונרתעו מפני תעוזתם של הגברים בסירתנו, או את המנוע הגווע ואינו מצליח להתעורר במשך שש שעות. אך אני זוכרת את אורות אסדת הקידוח מול חופי מלזיה ואת הגבר הצעיר שקרס ומת - המסע הסתיים מאוחר מדי בשבילו, ואת התפוח הראשון שטעמתי, שניתן לי ע"י הגברים באסדת הקידוח. לאף תפוח מאז לא היה אותו הטעם.
After three months in a refugee camp, we landed in Melbourne. And the next piece of the jigsaw is about four women across three generations shaping a new life together. We settled in Footscray, a working-class suburb whose demographic is layers of immigrants. Unlike the settled middle-class suburbs, whose existence I was oblivious of, there was no sense of entitlement in Footscray. The smells from shop doors were from the rest of the world. And the snippets of halting English were exchanged between people who had one thing in common: They were starting again.
אחרי שלושה חודשים במחנה פליטים נחתנו במלבורן. והפיסה הבאה של התצרף היא של ארבע נשים משלושה דורות שיוצרות יחד חיים חדשים. השתקענו בפוטסקריי, פרבר של מעמד הפועלים שהרכבו הדמוגרפי היה רבדים של מהגרים. שלא כמו הפרברים המבוססים של המעמד הבינוני, שלא הייתי מודעת לקיומם, בפוסטקריי לא היתה כל תחושה של השתייכות. הריחות שנישאו מפתחי החנויות היו מכל יתר חלקי העולם. ושברי האנגלית המהוססת הוחלפו בין אנשים שהיה להם דבר אחד במשותף: כולם התחילו מחדש.
My mother worked on farms, then on a car assembly line, working six days, double shifts. Somehow, she found time to study English and gain IT qualifications. We were poor. All the dollars were allocated and extra tuition in English and mathematics was budgeted for regardless of what missed out, which was usually new clothes; they were always secondhand. Two pairs of stockings for school, each to hide the holes in the other. A school uniform down to the ankles, because it had to last for six years. And there were rare but searing chants of "slit-eye" and the occasional graffiti: "Asian, go home." Go home to where? Something stiffened inside me. There was a gathering of resolve and a quiet voice saying, "I will bypass you."
אימי עבדה במשקים חקלאיים ואחר בקו ייצור מכוניות, שישה ימים בשבוע במשמרות כפולות. איכשהו היא מצאה זמן ללמוד אנגלית ולהשלים לימודי מחשבים. היינו עניות. לכל דולר היה שימוש וכל הכשרה נוספת באנגלית ובמתמטיקה זכתה לתקציב, לא משנה על חשבון מה - בדרך כלל על חשבון בגדים חדשים; לבשנו תמיד בגדים משומשים. שני זוגות גרביים לבית-הספר, שכל אחד מהם נועד להסתיר את החורים באחר. תלבושת אחידה שהגיעה עד הקרסוליים, כי היתה אמורה להספיק לנו לשש שנים. ולעתים נדירות נשמעו גם קולות צורמניים: "מלוכסנות!" ומידי פעם כתובות קיר: "אסיאתים הביתה!" הביתה לאן? משהו התקשח בתוכי. הצטברה בי נחישות וקול שקט שאמר, "אתעלם מכם."
My mother, my sister and I slept in the same bed. My mother was exhausted each night, but we told one another about our day and listened to the movements of my grandmother around the house. My mother suffered from nightmares, all about the boat. And my job was to stay awake until her nightmares came so I could wake her. She opened a computer store, then studied to be a beautician and opened another business. And the women came with their stories about men who could not make the transition, angry and inflexible, and troubled children caught between two worlds.
אימי, אחותי ואני ישנו באותה המיטה. אימי היתה מותשת מידי לילה, ובכל זאת סיפרנו זו לזו על יומנו והקשבנו לתנועותיה של סבתי כשהתהלכה בבית. אימי סבלה מסיוטים מן התקופה בסירה. ותפקידי היה להישאר ערה עד שהחלו סיוטיה כדי שאוכל להעיר אותה. היא פתחה חנות מחשבים ואחר למדה קוסמטיקה ופתחה עסק נוסף. והנשים הגיעו עם סיפוריהן אודות גברים שלא יכלו לעמוד בשינוי בחייהם בשל זעמם וחוסר-גמישותם, ועל ילדים בעייתיים הלכודים בין שני העולמות.
Grants and sponsors were sought. Centers were established. I lived in parallel worlds. In one, I was the classic Asian student, relentless in the demands that I made on myself. In the other, I was enmeshed in lives that were precarious, tragically scarred by violence, drug abuse and isolation. But so many over the years were helped. And for that work, when I was a final-year law student, I was chosen as the Young Australian of the Year. And I was catapulted from one piece of the jigsaw to another, and their edges didn't fit.
חיפשנו מילגות ומממנים, הקמנו מרכזים. חייתי בשני עולמות מקבילים. באחד, הייתי הסטודנטית האסייאתית המצויה, בלתי-מתפשרת בתביעות שהצבתי לעצמי. ובשני הייתי לכודה בחיים מלאי סכנות המצולקים באורח טרגי ע"י אלימות, סמים ובידוד חברתי. אבל כה רבים זכו לעזרה במרוצת השנים, והודות לכך, בשנתי האחרונה כסטודנטית למשפטים, נבחרתי ל"אוסטרלית הצעירה של השנה", והוטלתי מפיסה אחת של התצרף לאחרת, ללא התאמה בין הפיסות;
Tan Le, anonymous Footscray resident, was now Tan Le, refugee and social activist, invited to speak in venues she had never heard of and into homes whose existence she could never have imagined. I didn't know the protocols. I didn't know how to use the cutlery. I didn't know how to talk about wine. I didn't know how to talk about anything. I wanted to retreat to the routines and comfort of life in an unsung suburb -- a grandmother, a mother and two daughters ending each day as they had for almost 20 years, telling one another the story of their day and falling asleep, the three of us still in the same bed. I told my mother I couldn't do it. She reminded me that I was now the same age she had been when we boarded the boat. "No" had never been an option. "Just do it," she said, "and don't be what you're not."
טאן לי, תושבת אלמונית של פוטסקריי, הפכה לטאן לי הפליטה והפעילה החברתית, שמוזמנת להרצות במקומות שאת שימעם לא שמעה ובבתים שאת עצם קיומם מעולם לא שיערה. לא הכרתי את הקודים. לא ידעתי איך משתמשים בסכו"ם. לא ידעתי איך לדבר על יינות. לא ידעתי איך לדבר על שום דבר. רציתי לסגת אל חיי השגרה ואל הנוחות של הפרבר האפור -- סבתא, אימא ושתי בנות שמסיימות כל יום כפי שעשו כמעט 20 שנה, כשהן מספרות זו לזו את מאורעות יומן, ואחר נרדמות - שלושתנו באותה המיטה. אמרתי לאימי שלא אוכל לעמוד בכך. היא הזכירה לי שכעת אני בגילה, אז, כשעלינו לסירה ההיא. "לא" מעולם היה בגדר אפשרות. "פשוט תעשי את זה," אמרה, "ואל תהיי מי שאינך."
So I spoke out on youth unemployment and education and the neglect of the marginalized and disenfranchised. And the more candidly I spoke, the more I was asked to speak. I met people from all walks of life, so many of them doing the thing they loved, living on the frontiers of possibility. And even though I finished my degree, I realized I could not settle into a career in law. There had to be another piece of the jigsaw. And I realized, at the same time, that it is OK to be an outsider, a recent arrival, new on the scene -- and not just OK, but something to be thankful for, perhaps a gift from the boat. Because being an insider can so easily mean collapsing the horizons, can so easily mean accepting the presumptions of your province. I have stepped outside my comfort zone enough now to know that, yes, the world does fall apart, but not in the way that you fear.
אז הרציתי על אבטלת הצעירים ועל חינוך ועל הזנחת הנדחקים לשוליים וחסרי הזכויות. וככל שהרביתי לדבר בגילוי-לב, כך הירבו להזמין אותי להרצות. פגשתי אנשים מכל אורחות החיים, וכה רבים מהם עסקו בדברים האהובים עליהם, כשהם ממצים את אפשרויותיהם. ולמרות שכבר סיימתי את התואר שלי, הבנתי שאינני יכולה לשקוע בקריירה משפטית; חסרה לי עוד פיסה בתצרף. ובה-בעת גם הבנתי שזה בסדר להיות חריגה, זו שמקרוב באה, חדשה בשטח -- ולא רק שזה בסדר, אלא משהו שיש להודות עליו, אולי מתנה שנותרה לי מאותה סירה. כי להיות אחת מכולם יכול כה בקלות להצר אופקים, יכול כה בקלות להביא לקבלת הנחות היסוד הפרובינציאליות. עתה כבר התרחקתי מספיק מאזור הנוחות שלי כדי לדעת שאכן, העולם מתפרק, אך לא כפי שחששתי.
Possibilities that would not have been allowed were outrageously encouraged. There was an energy there, an implacable optimism, a strange mixture of humility and daring. So I followed my hunches. I gathered around me a small team of people for whom the label "It can't be done" was an irresistible challenge. For a year, we were penniless. At the end of each day, I made a huge pot of soup which we all shared. We worked well into each night. Most of our ideas were crazy, but a few were brilliant, and we broke through. I made the decision to move to the US after only one trip. My hunches again. Three months later, I had relocated, and the adventure has continued.
אפשרויות שבעבר אסור היה להעלות על הדעת זכו כעת לעידוד חוצפני. היתה כעת אנרגיה, אופטימיזם שאין לרצותו, תערובת משונה של ענווה והעזה. אז נעניתי לתחושת הבטן. קיבצתי סביבי צוות קטן של אנשים שבעיניהם התווית "זה בלתי אפשרי" היא אתגר שאין לעמוד בפניו. במשך שנה היינו חסרי-פרוטה. בסוף כל יום הכנתי סיר מרק ענק וכולנו חלקנו בו. עבדנו עד השעות הקטנות של הלילה. מרבית רעיונותינו היו מטורפים אך אחדים מהם היו מבריקים, והיתה לנו פריצת-דרך. קיבלתי החלטה לעבור לארה"ב אחרי נסיעה אחת בלבד לכאן. שוב, תחושת-בטן. עברתי כעבור שלושה חודשים וההרפתקה נמשכה.
Before I close, though, let me tell you about my grandmother. She grew up at a time when Confucianism was the social norm and the local mandarin was the person who mattered. Life hadn't changed for centuries. Her father died soon after she was born. Her mother raised her alone. At 17, she became the second wife of a mandarin whose mother beat her. With no support from her husband, she caused a sensation by taking him to court and prosecuting her own case, and a far greater sensation when she won.
אך בטרם אסיים, הבה ואספר לכם על סבתי. היא גדלה בעידן שבו הדת של קונפוציוס היתה הנורמה והמנדרין המקומי היה האיש החשוב. החיים לא השתנו מזה מאות בשנים. אביה מת מיד אחרי לידתה. אימה גידלה אותה בעצמה. בגיל 17 היא הפכה לאשתו השניה של מנדרין אחד, ואימו נהגה להכותה. כשלא זכתה לשום תמיכה מצד בעלה, היא חוללה שערוריה בכך שתבעה אותו לדין וייצגה את עצמה כתובעת, ושערוריה עוד יותר גדולה כשזכתה במשפט.
(Laughter)
(צחוק)
(Applause)
(מחיאות כפיים)
"It can't be done" was shown to be wrong.
"בלתי אפשרי" הוכח כשגוי.
I was taking a shower in a hotel room in Sydney the moment she died, 600 miles away, in Melbourne. I looked through the shower screen and saw her standing on the other side. I knew she had come to say goodbye. My mother phoned minutes later. A few days later, we went to a Buddhist temple in Footscray and sat around her casket. We told her stories and assured her that we were still with her. At midnight, the monk came and told us he had to close the casket. My mother asked us to feel her hand. She asked the monk, "Why is it that her hand is so warm and the rest of her is so cold?" "Because you have been holding it since this morning," he said. "You have not let it go."
הייתי במקלחת, בחדר-מלון בסידני ברגע פטירתה, במרחק 1000 ק"מ משם, במלבורן. הבטתי דרך וילון המקלחת וראיתיה עומדת בעבר השני. ידעתי שהיא באה להיפרד. כעבור רגעים אחדים טילפנה אימי. ימים מספר לאחר מכן הלכנו למקדש בודהיסטי בפוטסקריי וישבנו סביב ארונה. סיפרנו את סיפוריה והבטחנו לה שאנו עדיין איתה. בחצות הגיע הנזיר ואמר שעליו לסגור את הארון. אימי ביקשה מאיתנו לגעת בידה. היא שאלה את הנזיר, "איך זה שידה עדיין כה חמה ושאר גופה קר?" "זה משום שאתן אוחזות בידה מאז הבוקר," ענה. "לא הנחתן לה."
If there is a sinew in our family, it runs through the women. Given who we were and how life had shaped us, we can now see that the men that might have come into our lives would have thwarted us. Defeat would have come too easily. Now I would like to have my own children, and I wonder about the boat. Who could ever wish it on their own? Yet I am afraid of privilege, of ease, of entitlement. Can I give them a bow in their lives, dipping bravely into each wave, the unperturbed and steady beat of the engine, the vast horizon that guarantees nothing? I don't know. But if I could give it and still see them safely through, I would.
אם יש במשפחתי איזה חוסן, הרי שהוא עובר מאישה לאישה. בהינתן מי שהיינו וכיצד עיצבו אותנו החיים, אנו יכולות עתה לראות שהגברים שהיו עשויים להיכנס לחיינו היו מעכבים אותנו והיה לנו קל מדי להרים ידיים. עכשיו אני רוצה ללדת את ילדי, ואני נזכרת בסירה ההיא. מי היה יכול לקוות להשיג את כל זה לבדו? ועם זאת אני חוששת מתחושת הפריבילגיה, מקלות החיים, מתחושת ההשתייכות. האם אוכל להעניק להם חרטום-סירה, שטובל בעוז בכל גל, את הלמות המנוע הבלתי-נטרדת והיציבה, את האופק הנרחב שאינו מבטיח דבר? אינני יודעת. אך אם אוכל להעניק להם זאת ועדיין ללוותם בביטחה במסעם, זאת אעשה.
(Applause)
(מחיאות כפיים)
Trevor Neilson: And also, Tan's mother is here today, in the fourth or fifth row.
טרבור נילסון: אימה של טאן נמצאת איתנו בשורה הרביעית או השישית.
(Applause)
(מחיאות כפיים)