The key question is, "When are we going to get fusion?" It's really been a long time since we've known about fusion. We've known about fusion since 1920, when Sir Arthur Stanley Eddington and the British Association for the Advancement of Science conjectured that that's why the sun shines.
Ang pangunahing tanong ay “Kailan natin makukuha ang enerhiya mula sa fyusyon?” Matagal na rin ang panahon magmula ng ito ay madiskubre. Alam na natin ito mula pa noong 1920, noong si Sir Arthur Stanley Eddington at ang British Association for the Advancement of Science ay nagpanukala na ito ang dahilan kung bakit sumisikat ang haring araw.
I've always been very worried about resource. I don't know about you, but when my mother gave me food, I always sorted the ones I disliked from the ones I liked. And I ate the disliked ones first, because the ones you like, you want to save. And as a child you're always worried about resource. And once it was sort of explained to me how fast we were using up the world's resources, I got very upset, about as upset as I did when I realized that the Earth will only last about five billion years before it's swallowed by the sun. Big events in my life, a strange child. (Laughter)
Ako’y laging nagaalala tungkol sa pagkukunan ng enerhiya. Hindi ko alam kung ano nasa isip nyo, pero pag ako ay binigyan ng pagkain ng nanay ko lagi kong pinipili ang mga hindi ko gusto sa mga gusto ko. at una kong kinakain ang mga hindi ko gusto, dahil ang mga gusto mo ay nais mong tipirin. At sa pagiging bata nagaalala ka na sa pagkukunan ng enerhiya. At ng maipaliwanag sa akin kung gaano kabilis gamitin ng tao ang energhiya ng daigdig, Ako ay nagalala, katulad din ng aking pagaalala ng maisip ko na ang mundo ay tatagal lamang ng limang bilyong taon bago ito lamunin ng araw. Mga mahahalagang pangyayari sa buhay ko, ng inosenteng bata. (Tawanan)
Energy, at the moment, is dominated by resource. The countries that make a lot of money out of energy have something underneath them. Coal-powered industrial revolution in this country -- oil, gas, sorry. (Laughter) Gas, I'm probably the only person who really enjoys it when Mister Putin turns off the gas tap, because my budget goes up.
Halos lahat ng enerhiya sa ngayon ay nagmumula sa minahan. Ang mga bansa na kumikita ng maraming pera sa energhiya ay mayroong nakabaong energhiya sa ilalim ng kanilang lupa. Na may maunlad na industriya na pinatatakbo ng panggatong na karbon Langis at gas, paumanhin po. (Tawanan) Gas, ako lang siguro ang tao na masaya ng ipinasara ni Mister Putin ang linya ng tubo ng gas, dahil tumaas ang badyet ko.
We're really dominated now by those things that we're using up faster and faster and faster. And as we try to lift billions of people out of poverty in the Third World, in the developing world, we're using energy faster and faster. And those resources are going away. And the way we'll make energy in the future is not from resource, it's really from knowledge. If you look 50 years into the future, the way we probably will be making energy is probably one of these three, with some wind, with some other things, but these are going to be the base load energy drivers.
Nadodominahan tayo ngayon ng mga ginagamit nating bagay na mabilis maubos At habang pinipilit nating hanguin ang bilyong tao sa kahirapan sa ikatlong mundo, ng mga umuunlad na bansa, gumagamit tayo ng napakaraming enerhiya. At ang mga pinagkukunan ng enerhiya ay nauubos. At ang pagkukunan ng energhiya sa hinaharap ay hindi sa tradisyonal na pagmimina, ito ay manggagaling sa tunay na kaalman sa agham. Kung titingin tayo ng mga 50 taon sa hinaharap, Ang maaaring pagkunan ng enerhiya ay maaaring isa dito sa tatlo, maaaring sa hangin, kasama ng iba pang mga bagay, ngunit ito ay dapat na pangunahing pagmumulan ng enerhiya.
Solar can do it, and we certainly have to develop solar. But we have a lot of knowledge to gain before we can make solar the base load energy supply for the world. Fission. Our government is going to put in six new nuclear power stations. They're going to put in six new nuclear power stations, and probably more after that. China is building nuclear power stations. Everybody is. Because they know that that is one sure way to do carbon-free energy.
Maari ding mula sa enerhiya ng araw, at dapat natin itong isaalang alang. Ngunit marami pa tayong dapat pagaralan bago natin magamit ang enerhiya ng araw bilang pangunahing pagkukunan ng enerhiya ng mundo. Paghihiwalay ng atomika o fisyon. Ang ating gobyerno ay magtatayo ng anim na bagong nuklear na planta ng kuryente. Sila ay maglalagay ng anim na nuklear na planta ng kuryente, at maaaring mahigit pa sa anim. Ang tsina ay magtatayo din ng nuklear na planta ng kuryente. Lahat na yata. Dahil alam nila na ito ay isang tamang paraan upang maiwasan ang karbon sa paggamit ng enerhiya.
But if you wanted to know what the perfect energy source is, the perfect energy source is one that doesn't take up much space, has a virtually inexhaustible supply, is safe, doesn't put any carbon into the atmosphere, doesn't leave any long-lived radioactive waste: it's fusion. But there is a catch. Of course there is always a catch in these cases. Fusion is very hard to do. We've been trying for 50 years.
Pero kung gusto nyong malaman, ang perpektong pagmumulan ng enerhiya ay, ang perpektong pagmumulan ng enerhiya ay yung hindi gagamit ng malaking ispasiyo sa pagtatayo ng planta, tunay na hindi mauubos na enerhiya, ligtas, at hindi magkakalat ng karbon sa hangin, walang pangmatagalang basurang radyaktibo: ito ay pagsasanib ng atomika o fyusyon. Pero may dapat makuha. At laging may dapat isaalang alang sa nga kasong ito. Napakahirap gawin ng fyusyon. 50 taon na naming pinipilit gawin ito.
Okay. What is fusion? Here comes the nuclear physics. And sorry about that, but this is what turns me on. (Laughter) I was a strange child. Nuclear energy comes for a simple reason. The most stable nucleus is iron, right in the middle of the periodic table. It's a medium-sized nucleus. And you want to go towards iron if you want to get energy. So, uranium, which is very big, wants to split. But small atoms want to join together, small nuclei want to join together to make bigger ones to go towards iron.
Okey. Ano ang fyusyon? Eto na ang nuklear pisika. Pasensya na kayo, pero ito ang bumubuhay sa akin. (Tawanan) Ako nga ay inosenteng bata. Ang enerhiyang nuklear ay galing sa simpleng dahilan. Bakal ang pinakamatatag na elemento, na nakalagay sa gitna ng periodic table. Ang nukleyus nito ay may katamtamang sukat. At kailangan maging bakal kung gusto mong makakuha ng enerhiya. Ang yureyniyum, may napakalaking atomika, ay naghihiwalay. Pero ang maliliit na atomika ay nagsasanib, ang maliit na mga nukleyus ay nagsasanib upang makagawa ng mas malaking atomika upang maging bakal.
And you can get energy out this way. And indeed that's exactly what stars do. In the middle of stars, you're joining hydrogen together to make helium and then helium together to make carbon, to make oxygen, all the things that you're made of are made in the middle of stars. But it's a hard process to do because, as you know, the middle of a star is quite hot, almost by definition. And there is one reaction that's probably the easiest fusion reaction to do. It's between two isotopes of hydrogen, two kinds of hydrogen: deuterium, which is heavy hydrogen, which you can get from seawater, and tritium which is super-heavy hydrogen.
At makakakuha ka ng enerhiya sa paraang ito. At ito nga ang eksaktong nagaganap sa bituin. Sa gitna ng mga bituin, nagsasanib ang haydrodyen para maging helium at ang pagsasanib ng helium para gumawa ng karbon, para gumawa ng oksiheno, lahat ng mga ginagawa mo ay ginagawa sa gitna ng mga bituin. Pero ito ay proseso na mahirap gawin Dahil alam mo na ang gitna ng bituin ay masyadong mainit, halos sa kanyang kahulugan. At may isang reaksyon na maaaring pinakamadaling gawing reaksyon ng fyusyon. Ito ay sa gitna ng dalawang isotopya ng haydrodyen, dalawang uri ng haydrodyen: deyuteryum, ang may mabigat na haydrodyen, na pwedeng makuha sa tubig dagat, at trityum na may pinakamabigat na haydrodyen.
These two nuclei, when they're far apart, are charged. And you push them together and they repel. But when you get them close enough, something called the strong force starts to act and pulls them together. So, most of the time they repel. You get them closer and closer and closer and then at some point the strong force grips them together. For a moment they become helium 5, because they've got five particles inside them.
Itong dalawang nukleyus, kapag magkalayo ay nagkakarga. At kapag tinulak mo sila para magsama ay umuurong pahiwalay. Pero kapag napaglapit sila ng husto, ang bagay na tinatawag na malakas na pwersa ay nagsisimulang umaksyon at humihila sa kanila para magsanib. Mas madalas silang umuurong pahiwalay. Kapag napaglapit mo sila ng malapit na malapit sa puntong iyon ang malakas na pwersa ang magbubuklod sa kanila. Sa pagkakataong iyon sila ay magiging helyum 5, dahil may limang elemento na sa loob nila.
So, that's that process there. Deuterium and tritium goes together makes helium 5. Helium splits out, and a neutron comes out and lots of energy comes out. If you can get something to about 150 million degrees, things will be rattling around so fast that every time they collide in just the right configuration, this will happen, and it will release energy. And that energy is what powers fusion. And it's this reaction that we want to do.
Yan ang nangyayaring proseso. Ang deyuteryum at trityum ay nagsasanib upang makagawa ng helyum 5. Ang helyum ay humihiwalay, at lumalabas ang nyutron at napakaraming lumalabas na enerhiya dito. kapag nakuha mo ang mga 150 milyong temperatura, ito ay dumadagundong sa kabilisan sa kada oras na sila ay nagbabangga sa tamang kaayusan, ito ang nangyayari, ang enerhiya ay lumalabas. At iyan ang enerhiya ng fyusyon. At ito ang reaksyon na gusto nating gawin.
There is one trickiness about this reaction. Well, there is a trickiness that you have to make it 150 million degrees, but there is a trickiness about the reaction yet. It's pretty hot. The trickiness about the reaction is that tritium doesn't exist in nature. You have to make it from something else. And you make if from lithium. That reaction at the bottom, that's lithium 6, plus a neutron, will give you more helium, plus tritium. And that's the way you make your tritium. But fortunately, if you can do this fusion reaction, you've got a neutron, so you can make that happen.
May isang hindi karaniwan sa reaksyong ito. Ang di nga karaniwan dito ay kailangang maabot mo ang 150 milyong temperatura, pero may hindi nga karaniwan tungkol sa reaksyon. Ito ay sobrang init. Ang hindi karaniwan tungkol sa reaksyon ay wala pa talagang trityum. Kailangan mo pa itong gawin mula sa ibang bagay. At magagawa mo ito mula sa lityum. Ang reaksyon sa may ilalim, ito ang lityum 6, kasama ng nyutron, na magbibigay ng maraming helyum, kasama ang trityum. At yan ang paraan upang makagawa ng trityum. Pero kung magagawa mo itong reaksyon ng fyusyon, may nyutron ka na, kaya nagawa mo na ang dapat gawin.
Now, why the hell would we bother to do this? This is basically why we would bother to do it. If you just plot how much fuel we've got left, in units of present world consumption. And as you go across there you see a few tens of years of oil -- the blue line, by the way, is the lowest estimate of existing resources. And the yellow line is the most optimistic estimate.
Ngayon bakit kailangang gawin ang lintik na ito? Ito ang pangunahing dahilan kung bakit dapat nating gawin ito. Kung ibabalangkas mo kung gaano karaming gasolina ang bahaging natitira sa atin sa pandaigdigang konsumo ngayon. At kung titingnan mo ang kabuuan ang ilang sampung taon ng langis—ang asul na linyang ito, ay ang pinakamababang kalkula sa natitirang pagkukunan. At ang dilaw na linya ay ang pinaka optimistang kalkula.
And as you go across there you will see that we've got a few tens of years, and perhaps 100 years of fossil fuels left. And god knows we don't really want to burn all of it, because it will make an awful lot of carbon in the air. And then we get to uranium. And with current reactor technology we really don't have very much uranium. And we will have to extract uranium from sea water, which is the yellow line, to make conventional nuclear power stations actually do very much for us. This is a bit shocking, because in fact our government is relying on that for us to meet Kyoto, and do all those kind of things.
At kung titingnan mo pa ang kabuuan nito mapapansin mo may ilang sampung taon na lang tayo, at maaaring isang daang taon ang natitirang namimina tulad ng langis, karbon at gas, At alam ng diyos ayaw nating sunugin ang lahat ng ito, dahil ito ang gagawa ng napakaraming karbon sa hangin. At tayo ay gagamit ng yureyniyum. At sa teknolohiyang reaktor ngayon wala tayong napakaraming yureyniyum. At kukunin natin ang yureyniyum sa tubig dagat, Ito ngang dilaw na linya, upang gumawa ng karaniwang nuklear na planta ng kuryente na tunay na kailangan natin. Ito ay nakakagulat dahil sa katunayan ang ating gobyerno ay umaasa dito para matugunan ang usaping Kyoto, at para gawin ang lahat ng bagay na ito.
To go any further you would have to have breeder technology. And breeder technology is fast breeders. And that's pretty dangerous. The big thing, on the right, is the lithium we have in the world. And lithium is in sea water. That's the yellow line. And we have 30 million years worth of fusion fuel in sea water. Everybody can get it. That's why we want to do fusion. Is it cost-competitive? We make estimates of what we think it would cost to actually make a fusion power plant. And we get within about the same price as current electricity.
Higit pa dyan kailangan mong magkaroon ng teknolohiyang reaktor. Ang teknolohiyang reaktor ay napakalakas na reaktor. At ito ay mapanganib din. At itong malaking bagay sa kanan, ay ang lityum na mayroon sa mundo. Ang lityum ay nasa tubig dagat. Itong dilaw na linya. At mayroon tayong 30 milyong taong dami ng enerhiyang fyusyon sa tubig dagat. Ang lahat ay pwedeng kumuha nito. Kaya gusto nating gamitin ang fyusyon. Ang halaga ba nito upang magamit ay maaabot? Natantya na namin ang maaaring gastos nito upang gumawa ng fyusyon na planta ng kuryente. At nakalkula namin na halos pareho din ang presyo nito kumpara sa presyo ng kuryente ngayon.
So, how would we make it? We have to hold something at 150 million degrees. And, in fact, we've done this. We hold it with a magnetic field. And inside it, right in the middle of this toroidal shape, doughnut shape, right in the middle is 150 million degrees. It boils away in the middle at 150 million degrees. And in fact we can make fusion happen. And just down the road, this is JET. It's the only machine in the world that's actually done fusion.
Ngayon, paano nating gagawin ito? Dapat nating makontrol ang 150 milyong temperatura. At katunayan, nagawa na namin ito. Nakontrol namin ito gamit ang magnetismong patlang. Sa loob nito, sa may gitna ng pabilog na hugis, katulad ng hugis ng donat, Sa gitna ay may 150 milyong temperatura. Ito ay kumukulo sa gitna ng 150 milyong temperatura. At katunayan nagawa na naming mangyari ang fyusyon. Ito ay sa pamamagitan ng kung tawagin ay JET. Ito lamang ang makina sa mundo na nakagawa ng fyusyon.
When people say fusion is 30 years away, and always will be, I say, "Yeah, but we've actually done it." Right? We can do fusion. In the center of this device we made 16 megawatts of fusion power in 1997. And in 2013 we're going to fire it up again and break all those records. But that's not really fusion power. That's just making some fusion happen. We've got to take that, we've got to make that into a fusion reactor. Because we want 30 million years worth of fusion power for the Earth. This is the device we're building now.
Kapag sinabi ng tao na sa 30 taon pa ito magagawa, at ito nga lagi, Sabi ko, “tama, pero ang totoo nagawa na namin ito.” Nakagawa na kami ng fyusyon. Sa gitna ng aparatong ito nakagawa kami ng 16 megawatts mula sa lakas ng fyusyon noong 1997. At sa 2013 gagamitin uli namin ito upang mahigitan pa ang natala na nagawa namin noon. Pero di pa ito ang kuryente mula sa fyusyon. Ito ay para lang maganap ang fyusyon. Kailangan pa naming makuha ito at gawin sa reaktor ng fyusyon. Nais naming magbigay ng 30 milyong taong dami ng kuryente mula sa fyusyon sa mundo. Ito ang aparatong ginagawa naming ngayon.
It gets very expensive to do this research. It turns out you can't do fusion on a table top despite all that cold fusion nonsense. Right? You can't. You have to do it in a very big device. More than half the world's population is involved in building this device in southern France, which is a nice place to put an experiment. Seven nations are involved in building this. It's going to cost us 10 billion. And we'll produce half a gigawatt of fusion power. But that's not electricity yet. We have to get to this. We have to get to a power plant. We have to start putting electricity on the grid in this very complex technology. And I'd really like it to happen a lot faster than it is. But at the moment, all we can imagine is sometime in the 2030s.
Mahal ang inaabot upang gawin ang pagsasaliksik na ito. At lumilitaw na di mo magagawa ang fyusyon sa ibabaw ng mesa lamang. sa kabila ng kalokohang malamig na fyusyon. Tama? Di mo kaya. Kailangan gawin mo ito sa malaking aparato. Mahigit kalahati ng populasyon sa mundo ang kasama sa paggawa ng aparato nito sa timog ng Pransiya, ang mainam na lugar para gawin ang pagsasaliksik na ito. Pitong bansa ang kasama sa paggawa nito. Aabot ng 10 bilyong ang gastos. At gagawa kami ng kalahating gigawatt ng lakas fyusyon. Pero hindi pa kuryente ito. Kailangan pa naming kunin ito. Kailangan naming dalhin ito sa planta ng kuryente. Kailangang simulan naming ilagay ang kuryente sa kawad dito sa di pangkarinawang teknolohiya. At gusto ko itong mangyari mas mabilis sa inaasahan. Pero sa ngayon, nakikita naming ito ay maaaring mangyari pa sa 2030.
I wish this were different. We really need it now. We're going to have a problem with power in the next five years in this country. So 2030 looks like an infinity away. But we can't abandon it now; we have to push forward, get fusion to happen. I wish we had more money, I wish we had more resources. But this is what we're aiming at, sometime in the 2030s -- real electric power from fusion. Thank you very much. (Applause)
Sana mali ito. Dahil kailangan na natin ito ngayon. Magkakaroon tayo ng problema sa kuryente sa susunod na limang taon. Sa 2030 na pananaw ito ay napakalayo pa. Pero di dapat iwanan ito ngayon; kailangan nating isulong, Gawin nating mangyari ang fyusyon. Sana marami tayong pera, sana marami tayong pagkukunan. Pero ito ang ating pinupuntirya, Sa loob ng taong 2030- Tunay na elektrisidad mula sa fusyon. Maraming salamat. (Palakpakan)