When I was 11, I remember waking up one morning to the sound of joy in my house. My father was listening to BBC News on his small, gray radio. There was a big smile on his face which was unusual then, because the news mostly depressed him.
11 жасымда үйімдегі қуанышты дауыстан таңертең оянғаным әлі есімде. Әкем кішкентай, сұр радиосынан BBC жаңалықтарын тыңдайтын. Оны жүзінде сол кезде әдеттен тыс қуаныш бар еді.
"The Taliban are gone!" my father shouted.
Әкем: «Талибандар кетті!» - деп айқайлап жіберді.
I didn't know what it meant, but I could see that my father was very, very happy.
Мұның не екенін түсінбесем де, әкемнің бақытты жүзін көрдім.
"You can go to a real school now," he said.
Ол: «Енді сен мектепке бара аласың» - деді.
A morning that I will never forget. A real school. You see, I was six when the Taliban took over Afghanistan and made it illegal for girls to go to school. So for the next five years, I dressed as a boy to escort my older sister, who was no longer allowed to be outside alone, to a secret school. It was the only way we both could be educated. Each day, we took a different route so that no one would suspect where we were going. We would cover our books in grocery bags so it would seem we were just out shopping. The school was in a house, more than 100 of us packed in one small living room. It was cozy in winter but extremely hot in summer. We all knew we were risking our lives -- the teacher, the students and our parents. From time to time, the school would suddenly be canceled for a week because Taliban were suspicious. We always wondered what they knew about us. Were we being followed? Do they know where we live? We were scared, but still, school was where we wanted to be.
Сол күнгі таңғы мезгілді ешқашан ұмытпаймын. Кәдімгі шын мектеп. Талибандар Ауғанстанды басып алып, қыздарға мектепке баруға тыйым салған уақытта алты жаста едім. Одан кейінгі бес жылда әпкемді мектепке апару үшін ұл болып киініп жүрдім. Елден құпия мектепке баратынбыз. Тек осылай ғана біз екеуміз де білім ала алатын едік. Біз күнде жүретін жолымызды өзгелер біліп қоймасын деп өзгертіп отырдық. Кітаптарымызды азық-түлік сөмкесіне салдық, сонда жай ғана дүкенге шыққан сияқты болып көрінетінбіз. Мектеп үйдің ішінде болатын, 100-ден аса адам кішкентай бір бөлмеде отыратынбыз. Қыста бұл ыңғайлы еді, ал жазда шыдау мүмкін болмайтын. Біз, ұстаздарымыз, ата-аналарымыз – бәріміз де өмірімізді тәуекелге тігіп отырғанымызды білдік. Кей кезде Талибандардың күдіктенуінен, сабақ болмай қалатын. Біз туралы біле ме екен деп уайымдайтынбыз. Бізді аңдып жүр ме? Біздің қайда тұратынымызды біле ме? Біз қорықтық, бірақ, сонда да мектепке барғымыз келетін.
I was very lucky to grow up in a family where education was prized and daughters were treasured. My grandfather was an extraordinary man for his time. A total maverick from a remote province of Afghanistan, he insisted that his daughter, my mom, go to school, and for that he was disowned by his father. But my educated mother became a teacher. There she is. She retired two years ago, only to turn our house into a school for girls and women in our neighborhood. And my father -- that's him -- he was the first ever in his family to receive an education. There was no question that his children would receive an education, including his daughters, despite the Taliban, despite the risks. To him, there was greater risk in not educating his children. During Taliban years, I remember there were times I would get so frustrated by our life and always being scared and not seeing a future. I would want to quit, but my father, he would say, "Listen, my daughter, you can lose everything you own in your life. Your money can be stolen. You can be forced to leave your home during a war. But the one thing that will always remain with you is what is here, and if we have to sell our blood to pay your school fees, we will. So do you still not want to continue?"
Білімді құрметтейтін, ал қыздарына қазынадай қарайтын отбасында туғаныма бақыттымын. Менің атам өз заманының ерекше адамы болатын. Ауғанстанның шалғай ауылынан шыққан абсолютті авантюрист, ол қызының, яғни анамның сабаққа баруын талап етемін деп, өз әкесінің қарсылығына тап болған адам. Осылайша менің білімді анам ұстаз болды. Міне, ол суретте. Ол 2 жыл бұрын жұмыстан шығып, үйімізді көрші қыздар мен әйелдерді оқыту үшін мектепке айналдырды. Менің әкем — міне ол — отбасындағы бірінші болып білім алған адам. Оның алдында қыздарды қоса алғанда, балалары білім ала ма деген сұрақ туған емес, Талибандардың қоқан-лоққысына қарамай, тәуекелге бел буып мектепке берген. Ол үшін балалары білім алмаса, сол қорқыныш болар еді. Талибандар басқарған жылдары өмірден көңілімнің қалғаны соншалық, үнемі қорқынышта болып, өз болашағымды мүлде елестете алмайтын кездер әлі есімде. Мен бәрін де тастағым келетін бірақ, әкем былай дейтін: «Мені тыңда, қызым, сен өміріңдегі бардың бәрін жоғалтуың мүмкін. Ақшаңды ұрлауы мүмкін, соғыс кезінде үйіңді де тастауға тура келеді, бірақ бір нәрсе өзіңмен қалады, ол сенің басыңдағы нәрсе, егер де сенің білім алуың үшін, бізге қан сатуға тура келсе, біз оған да дайынбыз. Сенің әлі де білім алғың келмей ме?»
Today I am 22. I was raised in a country that has been destroyed by decades of war. Fewer than six percent of women my age have made it beyond high school, and had my family not been so committed to my education, I would be one of them. Instead, I stand here a proud graduate of Middlebury College.
Қазір менің жасым 22-де. Мен ондаған жылға созылған соғыстың әсерінен қираған елде өстім. Менің жасымдағы әйелдердің 6%-дан азы ғана мектепті бітірді, егер де менің де отбасымда білім бағаланбаса, мен де солардың қатарында болар едім. Бірақ, осында тұрғаныма және Миддлбери колледжін бітіргенім үшін қуанамын.
(Applause)
(Қол соғу)
When I returned to Afghanistan, my grandfather, the one exiled from his home for daring to educate his daughters, was among the first to congratulate me. He not only brags about my college degree, but also that I was the first woman, and that I am the first woman to drive him through the streets of Kabul.
Ауғанстанға қайта келгенімде, қыздарына білім беремін дегені үшін, үй іші теріс айналған атам, мені құттықтағандардың алғашқысы болды. Ол тек қана менің білім алғаным үшін ғана емес, сонымен қатар Кабул көшелері бойымен оны машинамен алып жүрген, иә машина айдаған ең алғашқы әйел болғаным үшін де мақтанды.
(Applause)
(Қол соғу)
My family believes in me. I dream big, but my family dreams even bigger for me. That's why I am a global ambassador for 10x10, a global campaign to educate women. That's why I cofounded SOLA, the first and perhaps only boarding school for girls in Afghanistan, a country where it's still risky for girls to go to school. The exciting thing is that I see students at my school with ambition grabbing at opportunity. And I see their parents and their fathers who, like my own, advocate for them, despite and even in the face of daunting opposition.
Отбасым маған сенеді. Көп нәрсені армандаймын, бірақ отбасым мен үшін үлкен нәрселерді тілейді. Міне, сондықтан да әйелдерді оқытуға бағытталған халықаралық 10х10 компаниясының халықаралық елшісімін. Міне, сондықтан да қыздарға әлі де мектепке бару қауіпті болып саналатын, Ауғанстандағы қыздарға арналған, SOLA мектеп-пансионы құрылтайшысының бірімін. Ең қызығы — мектебімнің осы мүмкіндікті жібергісі келмейтін оқушыларын көру. Әйелдің білім алуына қатысты теріс ойларға қарамастан, олардың ата-анам сияқты, қолдап отырған ата-аналарының, әкелерінің барын көріп отырмын
Like Ahmed. That's not his real name, and I cannot show you his face, but Ahmed is the father of one of my students. Less than a month ago, he and his daughter were on their way from SOLA to their village, and they literally missed being killed by a roadside bomb by minutes. As he arrived home, the phone rang, a voice warning him that if he sent his daughter back to school, they would try again.
Ахмед сияқты. Бұл оның шын аты емес, бірақ сіздерге оның жүзін көрсете аламаймын. Ахмед — оқушыларымның бірінің әкесі. Жарты ай бұрын, қызы екеуі ауылдарына SOLA-дан қайтып келе жатқанда, сол кезде жол бойына қойылған бомбаның жарылысынан қаза бола жаздады. Ол үйіне кіре салған бетте телефон шырылдап, арғы шетіндегі дауыс: "Егер тағы да қызыңды мектепке жіберсең, тағы да өлтіруге тырысамыз", - деді.
"Kill me now, if you wish," he said, "but I will not ruin my daughter's future because of your old and backward ideas."
«Егер өлтіргілерің келсе, қазір өлтіріңдер, бірақ, сендердің ескірген және артта қалған сенімдерің үшін қызымның болашағын құртпаймын», — деп жауап берді.
What I've come to realize about Afghanistan, and this is something that is often dismissed in the West, that behind most of us who succeed is a father who recognizes the value in his daughter and who sees that her success is his success. It's not to say that our mothers aren't key in our success. In fact, they're often the initial and convincing negotiators of a bright future for their daughters, but in the context of a society like in Afghanistan, we must have the support of men. Under the Taliban, girls who went to school numbered in the hundreds -- remember, it was illegal. But today, more than three million girls are in school in Afghanistan.
Міне, менің Ауғанстанда түсінгенім осы, және Батыста бұл туралы көп айтылмайды Көбіміздің артымызда, өз қызының қадірін білетін, қызының жеңісі – өз жеңісі деп білетін әкелер тұр. Бірақ аналарымыз жеңіске жетуімізге көмектеспейді дегенім емес. Алғаш қыздарының болашағын ойлайтындар дәл осылар, бірақ Ауғанстан сияқты елде біз ер адамдардың қолдауына ие болуымыз керек. Талибандар басқарған кезде, мектепке баратын қыздар саны бар-жоғы бірнеше жүз болды, бірақ бұның заңсыз болғандығын ұмытпаңыздар. Қазіргі кезде Ауғанстанда 3 млн. қыз мектепке барады.
(Applause)
(Қол соғу)
Afghanistan looks so different from here in America. I find that Americans see the fragility in changes. I fear that these changes will not last much beyond the U.S. troops' withdrawal. But when I am back in Afghanistan, when I see the students in my school and their parents who advocate for them, who encourage them, I see a promising future and lasting change. To me, Afghanistan is a country of hope and boundless possibilities, and every single day the girls of SOLA remind me of that. Like me, they are dreaming big.
Америкадан Ауғанстан мүлдем басқаша. Америкалықтар бұл өзгерісті уақытша деп ойлайды. Көп өзгеріс Америка әскері шығарылған соң, ұзақ уақытқа бармай ма деп қорқамын. Бірақ Ауғанстанға қайтып келген соң, мектебімде оқып жатқандар мен оларды қолдап, көтеріп отырған ата-аналарды көремін. ұзақ мерзімді өзгерістер мен келешегі бар болашақты көріп отырмын. Мен үшін Ауғанстан — үміт пен шексіз мүмкіндік елі және күн сайын SOLA оқушылары есіме осыны салып отырады. Мен сияқты, олар да көп нәрсені армандайды.
Thank you.
Рақмет.
(Applause)
(Қол соғу)