11 yaşımdaydım. Səhərin birində, evimizdəki sevinc səslərinə oyandığım indiki kimi yadımdadır. Atam balaca boz radiosunda BBC Xəbərlərinə qulaq asırdı. Üzündə o vaxt heç alışıq olmadığımız bir təbəssüm vardı, çünki xəbərlər əksərən üzərdi onu.
When I was 11, I remember waking up one morning to the sound of joy in my house. My father was listening to BBC News on his small, gray radio. There was a big smile on his face which was unusual then, because the news mostly depressed him.
"Taliban geri çəkildi!" - deyə qışqırdı atam.
"The Taliban are gone!" my father shouted.
Bunun nə demək olduğunu başa düşmədim, amma atamın necə xoşbəxt olduğunu görə bilirdim.
I didn't know what it meant, but I could see that my father was very, very happy.
"İndi əsl məktəbə gedə bilərsən", - dedi atam.
"You can go to a real school now," he said.
Heç unuda bilməyəcəyim bir səhər idi. Əsl məktəbə getmək. Taliban Əfqanıstanı ələ keçirib qızlar üçün məktəbi qeyri-qanuniləşdirəndə cəmi 6 yaşım vardı. Beləcə, sonrakı beş il ərzində, artıq təkbaşına çölə çıxması yasaqlanmış bacımı müşaiyət edərək gizli məktəbə getmək üçün oğlan kimi geyinməli oldum. İkimizin də təhsil ala bilməmiz üçün tək yolumuz buydu. Hər gün fərqli bir yoldan gedərdik ki, heç kim hara getdiyimizdən şübhələnməsin. Kitablarımızı bazar torbalarına bükərdik, sadəcə alış-verişə çıxdığımızı sansınlar deyə. Məktəb bir evin içindəydi, 100-dən artıq adam bir balaca otağın içində paketlənmiş kimi. Qış vaxtı rahat idi, amma yayda dəhşət isti olardı. Müəllimlər, şagirdlər və valideynlərimiz- hamımız həyatımızı təhlükəyə atdığımızı bilirdik. Bəzən, Taliban şübhələndiyi üçün, məktəb qəfildən bir həftəlik bağlanardı. Həmişə haqqımızda nə isə bildiklərindən qorxardıq. Görəsən, izləyirlərmi bizi? Harada yaşadığımızı bilirlərmi? Qorxurduq, amma yenə də, məktəb, olmaq istədiyimiz yer idi.
A morning that I will never forget. A real school. You see, I was six when the Taliban took over Afghanistan and made it illegal for girls to go to school. So for the next five years, I dressed as a boy to escort my older sister, who was no longer allowed to be outside alone, to a secret school. It was the only way we both could be educated. Each day, we took a different route so that no one would suspect where we were going. We would cover our books in grocery bags so it would seem we were just out shopping. The school was in a house, more than 100 of us packed in one small living room. It was cozy in winter but extremely hot in summer. We all knew we were risking our lives -- the teacher, the students and our parents. From time to time, the school would suddenly be canceled for a week because Taliban were suspicious. We always wondered what they knew about us. Were we being followed? Do they know where we live? We were scared, but still, school was where we wanted to be.
Mən əslində çox şanslı idim, təhsilə dəyər verən və qızlarını bir xəzinə sayan bir ailədə böyüdüyüm üçün. Babam, öz dövrünə görə fövqəladə bir insan idi. Əfqanıstanın ucqar bir yerində yaşayan fərqli bir düşüncə sahibi, qızının, yəni anamın, məktəbə getməsi üçün israr etdi, və buna görə hətta atası tərəfindən övladlıqdan rədd edildi. Amma mənim təhsil görmüş anam müəllim oldu. Odur. İki il əvvəl təqaüdə çıxdı, və evimizi qonşuluqdakı qızlar və qadınlar üçün bir məktəbə çevirdi. Və atam - budur - ailəsində təhsil görmüş ilk fərd idi. Qızları da daxil, onun uşaqlarının da təhsil alacağına heç şübhə yox idi. Taliban təhlükəsinə baxmayaraq, riskləri gözə alaraq. Ona görə, uşaqlarının təhsil almaması daha təhlükəli idi. Taliban illərində, yadıma gəlir, vaxtlar olurdu, həyatımızdan, həmişə qorxu içində olmaqdan və gələcəkdən bir işıq görməməkdən usanardım. Hər şeydən əlimi üzməyim gələrdi. Atam isə, deyərdi, "Dinlə, qızım, həyatındakı hər bir şeyi itirə bilərsən. Pulun-paran oğurlana bilər. Savaşlar içində evini tərk etməyə məcbur qoyula bilərsən. Ancaq səninlə daim qalacaq olan tək şey burdakıdır, və əgər sənin məktəb xərclərini ödəmək üçün qanımızı belə satmalı olsaq, satıb səni məktəbə göndərəcəyik. İndi, hələ də davam etməməkdə israrlısanmı?"
I was very lucky to grow up in a family where education was prized and daughters were treasured. My grandfather was an extraordinary man for his time. A total maverick from a remote province of Afghanistan, he insisted that his daughter, my mom, go to school, and for that he was disowned by his father. But my educated mother became a teacher. There she is. She retired two years ago, only to turn our house into a school for girls and women in our neighborhood. And my father -- that's him -- he was the first ever in his family to receive an education. There was no question that his children would receive an education, including his daughters, despite the Taliban, despite the risks. To him, there was greater risk in not educating his children. During Taliban years, I remember there were times I would get so frustrated by our life and always being scared and not seeing a future. I would want to quit, but my father, he would say, "Listen, my daughter, you can lose everything you own in your life. Your money can be stolen. You can be forced to leave your home during a war. But the one thing that will always remain with you is what is here, and if we have to sell our blood to pay your school fees, we will. So do you still not want to continue?"
Bu gün 22 yaşındayam. On illərlə davam edən müharibədə dağıdılmış bir ölkədə böyümüşəm. Yaşıdlarımın ancaq 6%-dən azı orta məktəbi bitirə bilib, və əgər ailəm təhsilimin ardınca bu qədər getməsəydi, mən də bunu bacarmazdım. Əvəzində, mən, burada, sizin qarşınızda məğrur bir Middlebury Collec məzunu olaraq dayanıram.
Today I am 22. I was raised in a country that has been destroyed by decades of war. Fewer than six percent of women my age have made it beyond high school, and had my family not been so committed to my education, I would be one of them. Instead, I stand here a proud graduate of Middlebury College.
(Alqış)
(Applause)
Əfaqınsatana qayıtdıqda, məni ilk təbrik edən kəslərdən biri, qızını məktəbə göndərdiyinə görə sürgün olunmuş öz babam idi. O, ancaq məzun olduğuma görə deyil, həm də Kabil küçələrində onu maşınla gəzdirən ilk qadın olduğuma görə öyünür.
When I returned to Afghanistan, my grandfather, the one exiled from his home for daring to educate his daughters, was among the first to congratulate me. He not only brags about my college degree, but also that I was the first woman, and that I am the first woman to drive him through the streets of Kabul.
(Alqış)
(Applause)
Ailəm mənə inanır. Böyük xəyallarım var, ailəmin mənim üçün xəyalları isə daha böyükdür. Buna görə də, 10x10 adlı qadınlara təhsil amaclı bir qlobal kampaniyasının elçisiyəm. Buna görədir ki, qadınların məktəbə getməsinin hələ də riskli olduğu bir ölkədə, Əfqanıstanda, ilk yatılı məktəb olan SOLA-nın qurucularındanam. Ən gözəli də budur ki, məktəbimdə içlərində imkanlardan yararlanma eşqi olan tələbələr görürəm. Və valideynlərinin, atalarının, atamın mənə etdiyi kimi, bütün qarşı çıxanlara baxmayaraq öz qızlarına necə dəstək olduqlarını görürəm.
My family believes in me. I dream big, but my family dreams even bigger for me. That's why I am a global ambassador for 10x10, a global campaign to educate women. That's why I cofounded SOLA, the first and perhaps only boarding school for girls in Afghanistan, a country where it's still risky for girls to go to school. The exciting thing is that I see students at my school with ambition grabbing at opportunity. And I see their parents and their fathers who, like my own, advocate for them, despite and even in the face of daunting opposition.
Eynən Əhməd kimi. Sizə onun üzünü və həqiqi adını deyə bilmirəm, ancaq o, tələbələrimdən birinin atasıdır. Təxminən bir ay əvvəl, qızı ilə birlikdə SOLA-dan kəndlərinə gedərkən, yol kənarındakı bomba partlamasında ölməkdən onları bir neçə dəqiqə ayırdı. Evə çatanda telefonları çaldı və telefondakı səs onu, qızını məktəbə göndərməyə davam edəcəyi halda, partlayışın təkrarlanacağı ilə hədələdi.
Like Ahmed. That's not his real name, and I cannot show you his face, but Ahmed is the father of one of my students. Less than a month ago, he and his daughter were on their way from SOLA to their village, and they literally missed being killed by a roadside bomb by minutes. As he arrived home, the phone rang, a voice warning him that if he sent his daughter back to school, they would try again.
O isə, "İstəyirsinizsə, indi öldürün məni," - dedi, "ancaq sizin geridəqalmış və köhnə fikirlərinizə görə qızımın gələcəyini korlayacaq deyiləm."
"Kill me now, if you wish," he said, "but I will not ruin my daughter's future because of your old and backward ideas."
Zamanla Əfqanıstan barədə kəşf etdiyim şey, bəzən Qərblilər tərəfindən gözardı edilən fakt - uğuru yaxalamış hər birimizin arxasında qızının dəyərini bilib onun uğurunu öz uğuru sayan bir atanın dayanmasıdır. Hərçənd analarımızın uğurumuzun açarı olmadığı anlamına gəlməz bu. Əslində, ataları qızlarının parlaq gələcəyinə inandıran və yönləndirən əksərən analardır. Ancaq Əfqənistandakı kimi bir cəmiyyətdə, kişilərin dəstəyi labüddür. Taliban dövründə məktəbə gedən qızların sayı yüzlərlə ölçülürdü - bildiyiniz kimi, bu, qeyr-qanuni buyurulmuşdu. Hal-hazırda isə, Əfqanıstanda məktəbə gedən qızların sayı 3 milyondan çoxdur.
What I've come to realize about Afghanistan, and this is something that is often dismissed in the West, that behind most of us who succeed is a father who recognizes the value in his daughter and who sees that her success is his success. It's not to say that our mothers aren't key in our success. In fact, they're often the initial and convincing negotiators of a bright future for their daughters, but in the context of a society like in Afghanistan, we must have the support of men. Under the Taliban, girls who went to school numbered in the hundreds -- remember, it was illegal. But today, more than three million girls are in school in Afghanistan.
(Alqış)
(Applause)
Əfqanıstan Amerikadan baxınca çox fərqli görünür. Amerikanların dəyişiklərdəki dayanıqsızlıqları gördüklərini anlayıram. Bu dəyişikliklərin ABŞ ordusu çəkildikdən sonra çox uzun çəkməyəcəyindən qorxuram. Ancaq mən Əfqanıstana qayıdıb məktəbdə uşaqları və onlara dəstək olub ruhlandıran valideyinlərini görəndə, işıqlı bir gələcəyə və davamlı bir dəyişikliyə olan inamım artır. Mənə görə, Əfqanıstan ümidlərin və sərhədsiz imkanların ölkəsidir, və SOLA-da oxuyan qızlar da bunu hər gün mənə bir daha andırırlar. Onlar da mənim kimi böyük xəyallar qururlar.
Afghanistan looks so different from here in America. I find that Americans see the fragility in changes. I fear that these changes will not last much beyond the U.S. troops' withdrawal. But when I am back in Afghanistan, when I see the students in my school and their parents who advocate for them, who encourage them, I see a promising future and lasting change. To me, Afghanistan is a country of hope and boundless possibilities, and every single day the girls of SOLA remind me of that. Like me, they are dreaming big.
Çox sağ olun.
Thank you.
(Alqış)
(Applause)