سارا پارکاک: سەد سال لەمەوبەر،شوێنەوارناسی بۆ دەوڵەمندبوون بوو، پەنجا ساڵ پێش ئێستا بۆ پیاوان بوو. بەڵام بۆ جیهان فراوانی دەکەین. ئاواتەخوازم بیدۆزینەەوە ملیۆنان شوێنەواری نەناسراو لە ھەموو جیھاندا. بە دروستکردنی سوپا ی گەریدە جیھانیەکان لە سەدەی ٢١، کەلەپوری شاراوەی جیھان دەدۆزینەوە و دەیپارێزین . کەوایە چۆن ئەمە بکەین ؟
Sarah Parcak: A hundred years ago, archaeology was for the rich, fifty years ago it was for men. But we are expanding it to the world. I wish for us to discover the millions of unknown archaeological sites around the world. By creating a 21st-century army of global explorers, we'll find and protect the world's hidden heritage. So how are we going to do this?
(چیرۆکێکی نایاب ومەزن بە ھاوبەشی لە گەل تێد)
[Great Big Story in partnership with TED]
چیرۆکبێژ:بیرۆکەیەکی نایابیان ھەبوو بۆ گۆڕینی جیھان. بەڵام بە تەنیا نەیانتوانی ئەوە بکەن .
Narrator: They had a big idea to change the world. But they couldn't do it alone.
(دەنگەکان بە سەر یەک تێکەڵبوون) بۆیە خۆزگەی من خۆزگەم ... ئێستاش ،ئەوە ئاواتی منە ...
(Voices overlapping) So, my wish ... My wish ... I wish ... And now, here's my wish ...
(مەشخەڵ ھەڵگرەکان)
[Torchbearers]
(بیرۆکەکان لە کرداردا)
[Ideas in action]
ئێس پی: من شوێنەوارناسم، و تایبەتمەندم بە بەکارھێنانی وێنە بۆ کێشانی نەخشەی دیمەنی کۆن. ناونیشانێکی زۆر خۆش لە بۆشایی شوێنەوارناسی. لەوایە شتێکی ئەستور بێت بێگومان تۆ دەتەوێت تۆماری بکەیت، کە تۆ ناتوانیت لە بۆشاییەوە بیپێویت، ئەگەر خاک بێت یان بەفر . کاتێک خەڵاتەکەم بردەوە ، دەبوایە پێشکەشی ئەم ئاواتە شێتانەیەی بکەم. دەبوایە کەیسەکە پێشکەشی شوێنەوارناسی جیھان بکەم . کەوایە بۆچی گرنگە ؟ ڕاستیەکەی ئەوەیە، ئێمە زانامان ئەوێت ، پێویستە خەڵکی زیاترمان ھەبێت بۆ ئەوەی ببێت بە دۆزەرەوە.
SP: I am an archaeologist, and I specialize in using satellite imagery to map ancient landscapes. The really fun title is space archaeology. You of course want to record maybe how thick something is, which you can't measure from space, whether that's soil or snow. When I won the prize, I had to present this completely crazy wish. I had to present the case for archaeology to the world. Why does it matter, so what? The reality is, there aren't enough of us scientists, we've got to give more people opportunities to become explorers.
گلۆبەڵئێکسپڵۆر سەکۆی ئۆنڵاینی گروپی پێشکەشکردنە ڕێگە بە ھەر کەسێک دەدات لە جیھاندا بۆ یارمەتیدانی لە نەخشەکردنی سایتە کۆنەکان بە سەیرکردنی وێنەی سەتەلایت. و بیرۆکەیەکە کە ھەموو کەس لە جیھاندا دەتوانیت بەشداری زانست بکات . دەکرێت ھەر کەسێک بێت .
GlobalXplorer is an online crowdsourcing platform that allows anyone in the world to help map ancient sites by looking at satellite imagery. And it's this idea that everyone in the world can make a contribution to science. It can be anyone.
(مۆسیقا)
(Music)
دۆرس جۆنز : من دۆرس جۆنزم ، تەمەنم ٩٠ ساڵە ، بەتەنھا دەژیم جگە لە دوو پشیلەکەم . و پێویستم بە شتێکە کە بیکەم . یاری دەکەم ، حەزم بە سودوکۆم. و لە ڕۆژی ھەینیدا یاری مەھجونگ دەکەم لە گەڵ ھاوڕێکانم.
Doris Jones: I'm Doris Jones, I'm 90 years old, I live alone except for my two kitties. And I need something to do. I play games, I like sudoku. And I play mahjong with friends on Friday.
(مۆسیقا) شوێنەوارناسی سەر کورسی . بۆچی دەتەوێت کار بکەیت ؟دابەزە . دابەزە ،با کاربکەین.
(Music) And I'm an armchair archaeologist. Why don't you want to work? Down. Down, let's work.
ئێس پی. دۆرس یەکیکە لە باشترین ئەندامەکان؛ شوێنەوارناسێکی بۆشایە. ئەو زۆر سەیر دەکات ھەزاران خشتەی ھەیە. کەسانی وەک ئەو تەنھا دیاریەکن بۆ گڵۆبەڵئێکسپلۆر.
SP: Doris is one of our top contributors; she's a space archaeologist. She's looked at many, many thousands of tiles. People like her are just a gift to GlobalXplorer.
دی جەی : ھەر ئێستا سەیری خشتەکە دەکەم،بەڵام... باشە ، دیوارێکی ھەیە ، بۆ ئاژەڵەکان . بەڵام ژمارەی ھەیە کە زیاتر لە شوێن پێ و ڕێگاکان دەچێت. ھەنگاوێکیتر دەڕۆم.
DJ: Right now, I'm looking at a tile, but ... Well, it has a wall, probably for animals. But it has a number of what look more like trails and roads. I'll go to the next one.
ئێس پی: ھەموو ئەوەی پێویستە بیکەیت بە وریاییەوە سەیری وێنەیەک بکە ، ئەوە ئەبینیت لەوانەیە شوێنیکی نوێ بێت لەوێ. دۆرس تەنھا ئەم سۆز و وزەیەی ھەیە، بۆ گەڕان. ئەو دەتوانێت بگەڕێتەوە وە بە شێوەیەی باشتر بەشداری بکەین.
SP: All you have to do is look at an image and look carefully, and you see that there could potentially be a new site there. Doris just has this passion and energy, an excitement for exploration. She's able to give back and really contribute in a meaningful way.
(ئاوازی لێدانی Skype)
(Skype dial tone)
ئێس پی : دۆرس!
SP: Doris!
دی جەی : سڵاو
DJ: Hi.
ئێس پی : لە ڕاستیدا ئێستا من ئەگریم , چونکە من زۆر ھەستیارم .
SP: I'm actually crying right now, because I'm overwhelmed with emotion.
دی جەی : باشە ، سوپاس.
DJ: Well, thank you.
ئێس پی: تەنھا ڕوخساری تۆم بینیوە دەڵێیت ، "سوپاس".
SP: I just had to see your face and say, "Thank you."
دی جەی : زۆر سەرسامم بە شتەی تۆ دیکەی. و من زۆر چێژ لە بەرنامەکە وەردەگرم .
DJ: I really admire what you're doing. And I really enjoy the program.
ئێس پی: کەی خۆشەویستیت بۆ شوێنەوارناسی و زانست دەستی پێ کرد؟
SP: When did your love for archaeology and paleontology and science start?
دی جەی : باشە، لە ناوەڕاستی پەنجاکان من و ھاوسەررەکەم لە حەوشەی دواوە بوین باخچەکەمان ھەڵدەکۆڵی. درەنگ کەوتین ، بەڵام ئێمە ئامادەین بۆ بەھاری داھاتوو. شتێکی سەیرم بینی بەردی سپی لە سەر زەوی . ھەڵمگرتەوە و وتی ، "با ئەوە ببینم ". نیشانم دا و پێیی وتم "دەزانیت ئەمە چیە ." پێم وت نازانم. وتی،"ئەمە بەردە." بردمان بۆ جۆگەکە و دەستمان کرد بە گەران بە دوای بەرد. لەوکاتەوە ھیچ گەڕانەوەیەک ڕوی نەداوە .
DJ: Well, in the middle 50s my husband and I were in the backyard digging a garden. It was late fall, and we were getting ready for next spring. And I saw a strange-looking white rock on the ground. I picked it up and he said, "Let me see that." I showed it to him and he said, "You know what this is?" I told him I didn't. He said, "This is a fossil." And we took out to the creek and started looking for fossils. From then on, there was no turning back.
ئێس پی :ئەمە زۆر جوانە.
SP: That's wonderful.
دی جەی : بۆیە بۆ ماوەی چەندین ساڵ کۆم کردەوە. دوای ئەو ھەموو ساڵە ، بێگومان ھەمووی لە بیرەوەریم ئەمێنێتەوە. بەڵام ئەوە شتێکە ... ئەوە تەنھا دۆزینەوەی بەرد نیە بەڵکو ئەزمونێکە . و تەنھا فێردەبیت بە ڕاستی بژیت و چێژوەرگریت. وابزانم خۆشیەکە لە دۆزینەوەیدایە. دەزانیت ،وەک ئەوە وایە ... وەک پەلکەزێڕینە -- لە کۆتای پەلکەزێڕینە کەوانەیەکی زێڕە. کەواتە گڵۆبلۆئێکسپیڵۆر جۆرێکیتر بوو لە پەلکەزێڕینەی من. تەنانەت لە تەمەنی شومیشم دەتوانم بەردەوام بم لە گەڕان و دۆزینەوە بۆ شارستانیەتی لە دەست چوو.
DJ: So then I collected for years. And after all those years, of course I've got all those memories. But that's a type of thing ... It's not just hunting the fossils but the experiences. And you just learn and really live and enjoy. And I think the fun is in the hunt. You know, it's like ... Well, like the rainbow -- at the end of the rainbow is a pot of gold. So GlobalXplorer was kind of my rainbow. And even at my age I can continue to hunt for lost civilizations.
ئێس پی : دەمەوێ پێتان بڵێم دەربارەی شتێکی زۆر نایاب کە لە ئەنجامی دۆزینەوەکانت ڕویدا. ئێستا ئێمە دەست بە وەرگرتنی ھەزاران تایبەتمەندی دەکەین . کەسانی وەک تۆ دۆزیویانەتەوە ھاوبەشیان دەکەین لە گەڵ شوێنەوارناسان کە لە پیرۆ کاردەکەن. دەست دەکەن بە دوپاتکردنەوەی ئەو شتانەی بە نھێنی دۆزیویانەتەوە . کەواتە بە وتەیەکی تر پلاتفۆرمەکە کار دەکات. لە کۆتایدا ، ئەم تەکنەلۆجیایە یارمەتیمان بۆ نوسینەوەی مێژوەکەمان.
SP: I want to tell you about some of the incredible things that happened as a result of your discoveries. We're now beginning to take thousands of features that people like you have found and we're sharing them with archaeologists who work in Peru. They're beginning to confirm the things the crowd has found. So, in other words, the platform works. Ultimately, this technology is helping us to rewrite our history.
دی جەی : پێویستە مێژومان بزانین. ھەموو گەل دەیەوێت . ھەموو مێژووی ئێمەیە ، ھەمومان لە سەر ئەم تۆپە بچوکەی زەوین .
DJ: We need to know our history. We're all one peoples. It's all our history, we're all here on this little ball of dirt.
ئێس پی : پێموایە بە زەحمەت ڕوەکەیتری دەوڕوشێت بۆ دۆزینەوەی ئەوەی کە ماوە. و گەورەترین چیرۆک کە تا ئێستا گێڕدرابێتەوە چیرۆکی گەشتە ھاوبەشەکەمانە. بەڵام تاکە ڕێگا کە دەتوانین بینوسین ئەوەیە ئەگەر پێکەوە بیکەین.
SP: I believe we have barely scratched the surface in terms of what's left to discover. And the greatest story ever told is the story of our shared human journey. But the only way that we're going to be able to write it is if we do it together.
(ببە بە گڵۆباڵئێکسپڵۆر GlobalXplorer.org)
[Become a GlobalXplorer GlobalXplorer.org]