When I was a child growing up in Maine, one of my favorite things to do was to look for sand dollars on the seashores of Maine, because my parents told me it would bring me luck. But you know, these shells, they're hard to find. They're covered in sand, they're difficult to see. However, over time, I got used to looking for them. I started seeing shapes and patterns that helped me to collect them.
Kur isha fëmija dhe po rritesha në Maine, një prej gjërave më të preferuara për të bërë ishte të kërkoja dollar rëre (lloj guaskash) në bregdetin e Maine, sepse prindërit më thonin se do më sillte fat. Mirëpo është shumë e vështirë të gjesh kto guaska. Janë të mbuluara me rërë. Eshtë e vështirë ti shohësh. Mirëpo , me kalimin e kohës, mësova se si ti kërkoja. Fillova të dalloj forma dhe modele që më ndihmuan ti mblidhja.
This grew into a passion for finding things, a love for the past and archaeology. And eventually, when I started studying Egyptology, I realized that seeing with my naked eyes alone wasn't enough. Because all of the sudden, in Egypt, my beach had grown from a tiny beach in Maine to one eight hundred miles long, next to the Nile. And my sand dollars had grown to the size of cities. This is really what brought me to using satellite imagery. For trying to map the past, I knew that I had to see differently.
Kjo u shëndërrua në pasion për të gjetur gjëra, në dashuri për të kaluarën dhe arkeologjinë. Eventualisht, kur fillova të studioja Egjiptologji, e kuptova se nuk është e mjaftueshme të shohësh vetëm me syrin e lirë. Sepse papritmas në Egjipt plazha e vogël e Maine u rrit dhe u dhëndërrua në një plazh 800 milje të gjatë pranë Nilit, dhe dollarvt prej rëre (guaskat) kishin arritur përmasa të qyteteve. Kjo më shtyri të përdorja imazhet satelitore. E dija se më duhet të kisha një këndvështrim tjetër nëse doja të hartografoja të kaluarën.
So I want to show you an example of how we see differently using the infrared. This is a site located in the eastern Egyptian delta called Mendes. And the site visibly appears brown, but when we use the infrared and we process it, all of the sudden, using false color, the site appears as bright pink. What you are seeing are the actual chemical changes to the landscape caused by the building materials and activities of the ancient Egyptians.
Dua të ju tregoj një shembull se si i shofim gjërat ndryshe përmes rrezeve infrakuqe. Kjo është një vendnodhje në deltën lindore Egjiptiane e quajtur Bendix. Vendndodhja duket ngjyrë kafe por kur përdorim rreze infrakuqe dhe e përpunojmë, papritmas, duke përdorur ngjyra falso, vendndodhja duket rozë e ndritshme. Ajo cfarë po shifni, janë ndryshimet kimike të peisazhit të shkaktuara nga lëndët e ndertimit dhe aktivitetet e Egjiptianëve të lashtë.
What I want to share with you today is how we've used satellite data to find an ancient Egyptian city, called Itjtawy, missing for thousands of years. Itjtawy was ancient Egypt's capital for over four hundred years, at a period of time called the Middle Kingdom, about four thousand years ago. The site is located in the Faiyum of Egypt, and the site is really important, because in the Middle Kingdom there was this great renaissance for ancient Egyptian art, architecture and religion. Egyptologists have always known the site of Itjtawy was located somewhere near the pyramids of the two kings who built it, indicated within the red circles here, but somewhere within this massive flood plain. This area is huge -- it's four miles by three miles in size. The Nile used to flow right next to the city of Itjtawy, and as it shifted and changed and moved over time to the east, it covered over the city.
Sot dua të ndajë me ju se si ne përdorëm të dhëna satelitore për të gjetur qytetet e lashta egjiptiane, të quajtura Itjtawy, që pagjetura për mijëra vite. Itjtawy ishte kryeqyteti i lashtë i Egjiptit për mbi 400 vite, gjatë periudhës kohore të njohur si Mbretëria e Mesme rreth 4000 vite më parë. Vendi ndodhet në Faiyum, Egjipt dhe është shumë i rëndësishëm sepse në Mbretërinë e Mesme ekzistonte një epokë e Rilindjes për artin, arkitekturën dhe fenë e lashtë egjiptiane. Egjiptologët gjithmonë e kanë ditur se vendndodhja e Itjtawit ishte diku afër piramidave të dy mbretërve që e ndërtuan atë, e bërë me shenjë brenda këtyre rrathëve të kuq këtu, por diku brenda fushës lymore masive. Kjo sipërfaqe është shumë e madhe -- është 4 milja me 3 milja. Nili rridhte pikërist pranë qytetit të Itjtawit, dhe pasi u zhvendos, ndryshoi dhe lëvizi me kohë drejt lindjes, mbuloi qytetin.
So, how do you find a buried city in a vast landscape? Finding it randomly would be the equivalent of locating a needle in a haystack, blindfolded, wearing baseball mitts.
Si mund ta gjesh një qytet të varrosur në një peisazh kaq të gjërë? Mundësia për ta gjetur rastësisht është njëjtë sikur ta kërkosh një gjilpërë në mullar bari, me sy të lidhur dhe dorashka bejsboli.
(Laughter)
Ne përdorëm të dhëna topografike nga NASA
So what we did is we used NASA topography data to map out the landscape, very subtle changes. We started to be able to see where the Nile used to flow. But you can see in more detail, and even more interesting, this very slight raised area seen within the circle up here which we thought could possibly be the location of the city of Itjtawy.
për të hartografuar peisazhin, ndryshime të vogla. Filluam të vërenim se ku rridhte Nili. Por mund ta shihni në detaje -- dhe për cudi -- këtë zonë paksa të ngritur tek këta rrathët këtu, që menduam se mund të ishte vendndodhja e qytetit të Itjtawit.
So we collaborated with Egyptian scientists to do coring work, which you see here. When I say coring, it's like ice coring, but instead of layers of climate change, you're looking for layers of human occupation. And, five meters down, underneath a thick layer of mud, we found a dense layer of pottery. What this shows is that at this possible location of Itjtawy, five meters down, we have a layer of occupation for several hundred years, dating to the Middle Kingdom, dating to the exact period of time we think Itjtawy is. We also found work stone -- carnelian, quartz and agate that shows that there was a jeweler's workshop here. These might not look like much, but when you think about the most common stones used in jewelry from the Middle Kingdom, these are the stones that were used.
Bashkëpunuam me shkencëtarë egjiptianë për të nxjerrë mostrat, sic mund ta shihni këtu. Kur flas për nxjerrjen e mostrave i referohem hulumtimit të shtresave që kanë gjurmë njerëzimi. Në një thellësi prej 5 metrash, nën një shtresë të thellë balte, gjetëm një shtresë të dendur artikujsh qeramike. Kjo tregon se në këtë vendndodhje të mundshme të Itjtawit, 5 metra thellë, kemi një shresë banimi qindra vjecare që daton nga periudha e Mbretërisë së Mesme, pikërisht tek periudha kohore së cilës ne besojmë Itjtawi i takon. Gjithashtu gjetëm punime guri -- karnel, kuarc, dhe agat që tregon se aty ekzistonte një punëtori bizhuterie. Mund të mos duket shumë e mjaftueshme, por po të mendosh për gurët më të zakonshëm që përdoren në bizhuteri dhe datojnë nga periudha e Mbretërisë së Mesme, atëherë del se këta ishin gurët që ata përdornin.
So, we have a dense layer of occupation dating to the Middle Kingdom at this site. We also have evidence of an elite jeweler's workshop, showing that whatever was there was a very important city. No Itjtawy was here yet, but we're going to be returning to the site in the near future to map it out. And even more importantly, we have funding to train young Egyptians in the use of satellite technology so they can be the ones making great discoveries as well.
Kemi një shtresë të dendur banimi që daton nga koha e Mbretërisë së Mesme në këtë vendndodhje. Gjitashtu kemi të dhëna për një punëtori elite bizhuterish, të tergon se cfarëdo që gjindej aty ishte një qytet i rëndësishëm. Itjtawi nuk ndodhej aty akoma, mirëpo do rikthehemi në kët vend në të ardhmen për ta hartografuar. Më e rëndësishme është që kemi financimin e nevojshëm për të trajnuar Egjiptasit e rinjë se si të përdorin teknologjinë satelitore në mënyrë që ata të bëjnë zbulime të mëdha.
So I wanted to end with my favorite quote from the Middle Kingdom -- it was probably written at the city of Itjtawy four thousand years ago. "Sharing knowledge is the greatest of all callings. There's nothing like it in the land." So as it turns out, TED was not founded in 1984 AD.
Dua ta përfundoj me citimin tim të preferuar nga Mbretëria e Mesme -- që ka mundësi të jetë shkruar në qytetin e Itjwatit 4000 vite më parë. "Të ndash diturinë është profesioni më i miri. Nuk ka shoq në botë." Sic rezulton, TED nuk u themelua në vitin 1984 pas Krishtit.
(Laughter)
(Qeshje)
Making ideas actually started in 1984 BC at a not-lost-for-long city, found from above. It certainly puts finding seashells by the seashore in perspective.
Formulimi i ideve në fakt filloi në vitin 1984 para Krishtit në një qytet të humbur për një kohë të shkurtër, dhe i gjetur nga sipër. Kjo vë në perspektivë gjetjen e guaskave në bregdetë.
Thank you very much.
Faleminderit.
(Applause)
(Duartrokitje)
Thank you.
Faleminderit
(Applause)
(Duartrokitje)