Chris Anderson: So Robert spent the last few years think about how weird human behavior is, and how inadequate most of our language trying to explain it is. And it's very exciting to hear him explain some of the thinking behind it in public for the first time. Over to you now, Robert Sapolsky.
Chris Anderson: Robert đã dành vài năm gần đây để nghiên cứu về sự kỳ lạ của hành vi con người, và sự bất lực của ngôn ngữ ngày nay trong việc giải thích chúng. Sẽ rất thú vị khi ta được nghe ông công bố một phần những nghiên cứu đó lần đầu tiên trước công chúng. Xin được giới thiệu ngài Robert Sapolsky.
(Applause)
(Vỗ tay)
Robert Sapolsky: Thank you. The fantasy always runs something like this. I've overpowered his elite guard, burst into his secret bunker with my machine gun ready. He lunges for his Luger. I knock it out of his hand. He lunges for his cyanide pill. I knock that out of his hand. He snarls, comes at me with otherworldly strength. We grapple, we fight, I manage to pin him down and put on handcuffs. "Adolf Hitler," I say, "I arrest you for crimes against humanity."
Robert Sapolsky: Xin cám ơn. Ta vẫn thường nghe những truyền thuyết kiểu thế này: Tôi giết sạch các lính gác giỏi nhất của hắn, lao vào căn hầm chỉ huy bí mật, với khẩu súng máy đã sẵn sàng trên tay. Hắn vội vàng rút khẩu Luger ra. Nhưng tôi đã hất văng nó đi. Hắn vội lấy viên thuốc cyanide ra. Tôi cũng hất văng nó đi. Hắn gầm lên, lao vào tôi với sức mạnh khủng khiếp. Chúng tôi đánh nhau dữ dội, cuối cùng tôi cũng khoá được hắn, và còng tay hắn lại. Tôi nói "Adolf Hitler," "Tao bắt mày vì tội ác chống lại loài người."
Here's where the Medal of Honor version of the fantasy ends and the imagery darkens. What would I do if I had Hitler? It's not hard to imagine once I allow myself. Sever his spine at the neck. Take out his eyes with a blunt instrument. Puncture his eardrums. Cut out his tongue. Leave him alive on a respirator, tube-fed, not able to speak or move or see or hear, just to feel, and then inject him with something cancerous that's going to fester and pustulate until every cell in his body is screaming in agony, until every second feels like an eternity in hell. That's what I would do to Hitler.
Đây là lúc câu chuyện tưởng tượng Medal of Honor kết thúc và họ hạ màn. Tôi sẽ làm gì nếu tóm được Hitler? Chẳng khó tưởng tượng lắm nếu tôi tự cho phép mình làm vậy. Bẻ gẫy cổ hắn. Dùng vật nhọn móc mắt hắn ra. Đâm thủng màng nhĩ hắn. Cắt lưỡi hắn. Để hắn sống thoi thóp bằng máy thở và dịch truyền, hắn không thể cử động, nhìn hoặc nghe, hắn chỉ có thể cảm nhận; và tiêm cho hắn một loại chất độc, chúng làm toàn thân hắn mưng mủ và mọc đầy nhọt, đến khi từng tế bào trong hắn phải gào thét trong đau đớn tột độ, đến khi hắn thấy mỗi giây trôi qua như nghìn năm dưới địa ngục. Đó là điều tôi muốn làm với Hitler.
I've had this fantasy since I was a kid, still do sometimes, and when I do, my heart speeds up -- all these plans for the most evil, wicked soul in history. But there's a problem, which is I don't actually believe in souls or evil, and I think wicked belongs in a musical. But there's some people I would like to see killed, but I'm against the death penalty. But I like schlocky violent movies, but I'm for strict gun control. But then there was a time I was at a laser tag place, and I had such a good time hiding in a corner shooting at people. In other words, I'm your basic confused human when it comes to violence.
Tôi đã nghĩ đến nó từ khi mình còn bé, bây giờ thi thoảng vẫn vậy, khi tôi nghĩ đến điều đó, tim tôi đập nhanh hơn... đó là những kế hoạch dành cho các linh hồn độc ác, tàn bạo nhất lịch sử. Nhưng có một vấn đề, đó là việc tôi không thực sự tin vào linh hồn hoặc quỷ dữ, tôi nghĩ những thứ đó hợp với nhạc kịch hơn. Nhưng có vài người mà tôi muốn chứng kiến họ chết, nhưng tôi lại phản đối việc tử hình. Nhưng tôi lại thích xem phim bạo lực rẻ tiền, nhưng tôi ủng hộ việc kiểm soát súng. Nhưng có một khoảng thời gian tôi hay chơi đánh trận giả, tôi có một khoảng thời gian tuyệt vời khi nấp trong góc và bắn người khác. Nói cách khác, tôi khá giống bạn ở sự mâu thuẫn khi nói về chủ đề bạo lực.
Now, as a species, we obviously have problems with violence. We use shower heads to deliver poison gas, letters with anthrax, airplanes as weapons, mass rape as a military strategy. We're a miserably violent species. But there's a complication, which is we don't hate violence, we hate the wrong kind. And when it's the right kind, we cheer it on, we hand out medals, we vote for, we mate with our champions of it. When it's the right kind of violence, we love it. And there's another complication, which is, in addition to us being this miserably violent species, we're also this extraordinarily altruistic, compassionate one.
Là một giống loài, ta chắc chắn có khá nhiều vấn đề về bạo lực. Ta dùng vòi hoa sen để vận chuyển khí độc, cấy bệnh than vào bì thư, dùng máy bay như một thứ vũ khí, áp dụng hiếp dâm tập thể vào quân sự. Chúng ta là một giống loài bạo lực đáng thương. Nhưng có một vấn đề phức tạp, đó là việc chúng ta không ghét bạo lực, ta ghét việc bạo lực dùng sai chỗ. Khi bạo lực dùng đúng chỗ, ta ủng hộ điều đó, ta trao huân chương, ta bỏ phiếu, ta làm bạn với những người giỏi điều đó nhất. Khi bạo lực được dùng đúng chỗ, ta sẽ rất thích thú. Và còn một vấn đề phức tạp khác, đó là ngoài việc ta là giống loài ưa bạo lực đáng thương, chúng ta cũng là một giống loài đầy tình thương và không ích kỷ.
So how do you make sense of the biology of our best behaviors, our worst ones and all of those ambiguously in between?
Vậy làm sao bạn hiểu bản chất Sinh học của các hành vi tốt đẹp nhất, tồi tệ nhất, và những hành vi ở giữa chúng?
Now, for starters, what's totally boring is understanding the motoric aspects of the behavior. Your brain tells your spine, tells your muscles to do something or other, and hooray, you've behaved. What's hard is understanding the meaning of the behavior, because in some settings, pulling a trigger is an appalling act; in others, it's heroically self-sacrificial. In some settings, putting your hand one someone else's is deeply compassionate. In others, it's a deep betrayal. The challenge is to understand the biology of the context of our behaviors, and that's real tough.
Để bắt đầu, điều nhàm chán nhất là đề cập về khía cạnh động học của hành vi. Não bạn ra lệnh cho tuỷ sống, ra lệnh cho các cơ làm một việc gì đó, Ô là la, bạn đã làm xong. Việc khó hơn là hiểu được ý nghĩa của hành vi đó, vì trong vài trường hợp, việc bạn nổ súng là một tội ác; vài trường hợp khác, đó là sự hy sinh anh hùng. Trong một số trường hợp, việc bạn làm cho người khác thể hiện sự cảm thông chia sẻ. Vài trường hợp khác, đó là sự phản bội. Thử thách nằm ở việc tìm hiểu bối cảnh gây ra hành vi của ta dưới góc nhìn Sinh học, điều đó thực sự khó khăn.
One thing that's clear, though, is you're not going to get anywhere if you think there's going to be the brain region or the hormone or the gene or the childhood experience or the evolutionary mechanism that explains everything. Instead, every bit of behavior has multiple levels of causality.
Nhưng điều rất rõ ràng là, việc tìm hiểu sẽ không có kết quả, nếu bạn cho rằng bạn sẽ tìm được một vùng trong não hoặc một thứ hormone nào đó, hoặc một loại gen, hoặc một ký ức tuổi thơ, hoặc một quy luật tiến hoá có thể giải thích toàn bộ chuyện này. Thực ra, mỗi hành vi xảy ra liên quan đến nhiều tầng nhân quả.
Let's look at an example. You have a gun. There's a crisis going on: rioting, violence, people running around. A stranger is running at you in an agitated state -- you can't quite tell if the expression is frightened, threatening, angry -- holding something that kind of looks like a handgun. You're not sure. The stranger comes running at you and you pull the trigger. And it turns out that thing in this person's hand was a cell phone.
Hãy lấy một ví dụ. Bạn có một khẩu súng. Có một cuộc biểu tình xảy ra: bạo loạn, hỗn chiến, người chạy khắp nơi. Một người đang chạy về phía bạn với tâm trạng bị kích động... Bạn không biết rõ anh ta đang hoảng sợ, giận dữ, hay đang đe doạ bạn... Anh ta đang cầm trên tay một thứ giống khẩu súng ngắn. Bạn chẳng rõ nữa. Người lạ chạy thẳng về hướng bạn, bạn nổ súng. Nhưng hoá ra thứ người đó đang cầm chỉ là chiếc điện thoại.
So we asked this biological question: what was going on that caused this behavior? What caused this behavior? And this is a multitude of questions.
Ta hỏi câu hỏi sau dưới góc nhìn Sinh học: Điều gì đã thôi thúc hành động đó? Nguyên nhân hành động đó là gì? Và rất nhiều câu hỏi liên quan khác.
We start. What was going on in your brain one second before you pulled that trigger? And this brings us into the realm of a brain region called the amygdala. The amygdala, which is central to violence, central to fear, initiates volleys of cascades that produce pulling of a trigger. What was the level of activity in your amygdala one second before?
Hãy bắt đầu. Điều gì đã xảy ra bên trong não bạn một giây trước khi bạn nổ súng? Điều đó dẫn ta đến một vùng trong não, có tên là Hạch hạnh nhân. Hạch hạnh nhân là trung tâm giải quyết bạo lực, nỗi sợ hãi, nơi tạo ra những xung thần kinh quyết định việc bạn bóp cò. Trước một giây đó, mức độ hoạt động của hạt hạnh nhân như thế nào?
But to understand that, we have to step back a little bit. What was going on in the environment seconds to minutes before that impacted the amygdala? Now, obviously, the sights, the sounds of the rioting, that was pertinent. But in addition, you're more likely to mistake a cell phone for a handgun if that stranger was male and large and of a different race. Furthermore, if you're in pain, if you're hungry, if you're exhausted, your frontal cortex is not going to work as well, part of the brain whose job it is to get to the amygdala in time saying, "Are you really sure that's a gun there?"
Để hiểu điều đó, ta cần lùi thời gian thêm một chút nữa. Xung quanh bạn xảy ra điều gì trong khoảng vài giây đến vài phút trước và ảnh hưởng đến hạt hạnh của bạn? Rõ ràng chúng là quang cảnh và các thứ âm thanh hỗn loạn, chúng đều liên quan. Nhưng thêm vào đó, bạn sẽ dễ nhìn nhầm chiếc điện thoại thành khẩu súng ngắn hơn nếu người đó là nam giới, to con, và đến từ chủng tộc khác bạn. Thêm nữa, nếu bạn đang đau đớn, nếu bạn đang đói, nếu bạn đang kiệt sức, thuỳ trán của bạn sẽ không còn làm việc tốt nữa, đó là phần não có nhiệm vụ tạo liên kết với hạt hạnh nhân của bạn đúng lúc, và hỏi, "Cậu chắc chắn đó là khẩu súng không đó?"
But we need to step further back. Now we have to look at hours to days before, and with this, we have entered the realm of hormones. For example, testosterone, where regardless of your sex, if you have elevated testosterone levels in your blood, you're more likely to think a face with a neutral expression is instead looking threatening. Elevated testosterone levels, elevated levels of stress hormones, and your amygdala is going to be more active and your frontal cortex will be more sluggish.
Nhưng ta cần lùi thời gian thêm nữa. Ta phải nhìn về vài giờ hoặc vài ngày trước đó, bằng việc này, ta bắt đầu khảo sát khía cạnh các hormone. Ví dụ như testosterone, bất kể giới tính bạn là gì, một khi lượng testosterone trong máu bạn tăng cao, bạn sẽ đánh giá một khuôn mặt có biểu cảm bình thường thành một biểu cảm mang tính đe doạ. Nồng độ testosterone tăng cao, nồng độ hormone gây stress tăng cao, hạt hạnh nhân của bạn bị kích thích nhiều hơn, và thuỳ trán của bạn dễ mắc sai lầm hơn.
Pushing back further, weeks to months before, where's the relevance there? This is the realm of neural plasticity, the fact that your brain can change in response to experience, and if your previous months have been filled with stress and trauma, your amygdala will have enlarged. The neurons will have become more excitable, your frontal cortex would have atrophied, all relevant to what happens in that one second.
Lùi lại hơn nữa, vài tuần hoặc vài tháng trước đó, vậy thì có liên quan gì? Hãy bàn về khả năng thích nghi của hệ thần kinh, sự thật là bộ não của bạn có thể thay đổi theo hoàn cảnh, và nếu trong vài tháng trước, bạn chìm trong căng thẳng và các chấn động tâm lý, hạt hạnh nhân của bạn sẽ nở to ra. Các nơ-ron sẽ dễ dàng bị kích thích, chức năng của thuỳ trán bị suy giảm, mọi thứ đó đều liên hệ với điều xảy ra trong một giây đó.
But we push back even more, back years, back, for example, to your adolescence. Now, the central fact of the adolescent brain is all of it is going full blast except the frontal cortex, which is still half-baked. It doesn't fully mature until you're around 25. And thus, adolescence and early adulthood are the years where environment and experience sculpt your frontal cortex into the version you're going to have as an adult in that critical moment.
Nhưng ta sẽ lùi xa hơn nữa, trước vài năm, ví dụ lùi đến tuổi thiếu niên của bạn. Điều quan trọng nhất khi nói về não của thiếu niên là việc tất cả các vùng não đều phát triển rất mạnh, trừ thuỳ trán ra, nó giống chiếc bánh mỳ nướng dở. Nó chưa thể phát triển hoàn thiện cho đến khi bạn khoảng 25 tuổi. Vì vậy, trong những năm tháng thiếu niên và thanh niên, môi trường xung quanh và những trải nghiệm sẽ định hình nên thuỳ trán của bạn trở thành thứ bạn đang sở hữu trong khoảnh khắc quan trọng đó.
But pushing back even further, even further back to childhood and fetal life and all the different versions that that could come in. Now, obviously, that's the time that your brain is being constructed, and that's important, but in addition, experience during those times produce what are called epigenetic changes, permanent, in some cases, permanently activating certain genes, turning off others. And as an example of this, if as a fetus you were exposed to a lot of stress hormones through your mother, epigenetics is going to produce your amygdala in adulthood as a more excitable form, and you're going to have elevated stress hormone levels.
Nhưng hãy lùi xa hơn nữa, đến tận tuổi ấu thơ hoặc thời gian sơ sinh của bạn, mọi sự thay đổi có thể làm bạn trở thành con người khác. Trong giai đoạn này, rõ ràng là não của bạn đang được hình thành, điều đó rất quan trọng, nhưng thêm vào đó, những trải nghiệm trong khoảng thời gian này là nhân tố ngoại cảnh ảnh hưởng đến cấu trúc ADN của bạn, thậm chí có ảnh hưởng lâu dài, chúng kích hoạt một số gene và làm bất hoạt vài gen khác. Một ví dụ cho điều này, nếu trong thời kỳ bào thai, bạn tiếp xúc với nhiều hormone gây stress từ mẹ, yếu tố đó làm làm cho hạt hạnh của bạn khi trưởng thành trở nên dễ kích thích hơn, nồng độ hormone gây stress của bạn sẽ cao hơn.
But pushing even further back, back to when you were just a fetus, back to when all you were was a collection of genes. Now, genes are really important to all of this, but critically, genes don't determine anything, because genes work differently in different environments. Key example here: there's a variant of a gene called MAO-A, and if you have that variant, you are far more likely to commit antisocial violence if, and only if, you were abused as a child. Genes and environment interact, and what's happening in that one second before you pull that trigger reflects your lifetime of those gene-environment interactions.
Nhưng hãy lùi thời gian hơn nữa, đến lúc bạn là một bào thai, thời điểm mà bạn thực chất là một tập hợp các gene. Gene là yếu tố vô cùng quan trọng, nhưng điểm mấu chốt là gene không quyết định tất cả, bởi lẽ gene sẽ hoạt động khác nhau trong các môi trường khác nhau. Một ví dụ rất quan trọng: có một lại gene mang tên MAO-A, nếu bạn sở hữu loại gen này, khả năng bạn có những vi bạo lực chống lại cộng đồng sẽ cao hơn, nhưng điều đó chỉ xảy ra nếu bạn bị lạm dụng khi còn nhỏ. Gene và môi trường tương tác lẫn nhau, và điều xảy ra trong vòng một giây trước khi bạn nổ súng đó thể hiện mối tương quan chặt chẽ giữa gene và môi trường trong cả cuộc đời bạn.
Now, remarkably enough, we've got to push even further back now, back centuries. What were your ancestors up to. And if, for example, they were nomadic pastoralists, they were pastoralists, people living in deserts or grasslands with their herds of camels, cows, goats, odds are they would have invented what's called a culture of honor filled with warrior classes, retributive violence, clan vendettas, and amazingly, centuries later, that would still be influencing the values with which you were raised.
Ngay bây giờ, vẫn chưa đủ, ta thậm chí phải lùi xa hơn nữa, tới hàng thế kỷ, để xem xét đến tổ tiên của bạn. Giả sử họ là những người chăn nuôi du mục, họ chăn nuôi gia súc, họ sống ở trên sa mạc hoặc đồng cỏ với đàn lạc đà, bò, dê của mình, nhiều khả năng là họ đã phát minh ra thứ gọi là nền văn hoá trọng danh dự, bao gồm những tầng lớp chiến binh, sự trừng phạt bằng bạo lực, những vụ trả thù lẫn nhau. Và thực sự ngạc nhiên, đến tận vài thế kỷ sau, điều đó vẫn ảnh hưởng đến những giá trị sống đã nuôi nấng bạn.
But we've got to push even further back, back millions of years, because if we're talking about genes, implicitly we're now talking about the evolution of genes. And what you see is, for example, patterns across different primate species. Some of them have evolved for extremely low levels of aggression, others have evolved in the opposite direction, and floating there in between by every measure are humans, once again this confused, barely defined species that has all these potentials to go one way or the other.
Nhưng ta hãy lùi xa thêm nữa, đến tận hàng triệu năm trước, vì tôi đang nói chuyện về gene, theo kiểu ta đang xoay quanh câu chuyện về sự tiến hoá của gene. Điều bạn đang thấy là, chẳng hạn như, điểm giống nhau giữa các họ thuộc bộ linh trưởng. Một số loài đã tiến hoá để giảm xu hướng bạo lực xuống thấp nhất, một số loài thì hoàn toàn ngược lại, và loài nằm trên tất cả các mức ở giữa chính là con người, thêm một lần nữa, giống loài rắc rối và khó định nghĩa này có đầy đủ tiềm năng để tiến tới một trong hai con đường đó.
So what has this gotten us to? Basically, what we're seeing here is, if you want to understand a behavior, whether it's an appalling one, a wondrous one, or confusedly in between, if you want to understand that, you've got take into account what happened a second before to a million years before, everything in between.
Vậy ta đã hiểu thêm được gì? Để đơn giản, những thứ ta đang thấy đây, nếu bạn muốn hiểu một hành vi, dù nó là hành vi ghê tởm hay tuyệt vời, hoặc được xếp đâu đó giữa chúng, nếu bạn muốn hiểu nó, bạn phải xem xét đến những điều xảy ra từ một giây trước tới một triệu năm trước, và tất cả những thứ giữa chúng.
So what can we conclude at this point? Officially, it's complicated. Wow, that's really helpful. It's complicated, and you'd better be real careful, real cautious before you conclude you know what causes a behavior, especially if it's a behavior you're judging harshly.
Vậy ta có thể kết luận được gì? Nói chính xác, điều đó rất phức tạp. Một kết luận có ích làm sao! Nó rất phức tạp, và bạn nên cực kỳ, cực kỳ cẩn thận và bình tĩnh trước khi ra kết luận rằng bạn biết rõ về nguyên nhân của hành vi, đặc biệt là những hành vi bạn không có cảm tình.
Now, to me, the single most important point about all of this is one having to do with change. Every bit of biology I have mentioned here can change in different circumstances. For example, ecosystems change. Thousands of years ago, the Sahara was a lush grassland. Cultures change. In the 17th century, the most terrifying people in Europe were the Swedes, rampaging all over the place. This is what the Swedish military does now. They haven't had a war in 200 years. Most importantly, brains change. Neurons grow new processes. Circuits disconnect. Everything in the brain changes, and out of this come extraordinary examples of human change.
Đối với tôi, điều quan trọng nhất của tất cả những điều này là mọi thứ đều thay đổi. Mọi khía cạnh sinh học tôi đã đề cập có thể thay đổi theo các hướng khác nhau. Ví dụ, hệ sinh thái đang thay đổi. Hàng nghìn năm trước, Sahara từng là một đồng cỏ tươi tốt. Văn hoá đang thay đổi. Vào thế kỷ 17, người Thuỵ Điển trở thành nỗi ám ảnh của cả châu Âu, gieo rắc chiến tranh khắp nơi. Và đây là quân đội Thuỵ Điển ngày nay. Họ chưa có chiến tranh trong 200 năm. Điều quan trọng nhất, bộ não thay đổi. Các nơ-ron tạo ra các quá trình mới. Các liên kết cũ bị xoá bỏ. Mọi thứ trong não ta đều thay đổi, và chúng dẫn đến những thay đổi phi thường của loài người.
First one: this is a man named John Newton, a British theologian who played a central role in the abolition of slavery from the British Empire in the early 1800s. And amazingly, this man spent decades as a younger man as the captain of a slave ship, and then as an investor in slavery, growing rich from this. And then something changed. Something changed in him, something that Newton himself celebrated in the thing that he's most famous for, a hymn that he wrote: "Amazing Grace."
Đầu tiên: đây là John Newton, một nhà thần học người Anh, ông có vai trò chủ đạo trong việc xoá bỏ chế độ nô lệ ở Vương quốc Anh vào những năm 1800. Điều ngạc nhiên là, ông đã dành hàng chục năm trong cuộc đời mình làm nghề thuyền trưởng tàu buôn nô lệ, và đầu tư vào lĩnh vực buôn nô lệ, làm giàu nhờ chúng. Nhưng điều gì đó đã thay đổi. Điều gì đó làm ông thay đổi, điều đó đã được Newton thể hiện ở một tác phẩm mà nhờ đó ông nổi tiếng, đó là một bản nhạc do ông viết, "Amazing Grace."
This is a man named Zenji Abe on the morning of December 6, 1941, about to lead a squadron of Japanese bombers to attack Pearl Harbor. And this is the same man 50 years later to the day hugging a man who survived the attack on the ground. And as an old man, Zenji Abe came to a collection of Pearl Harbor survivors at a ceremony there and in halting English apologized for what he had done as a young man.
Đây là Zenji Abe trong buổi sáng ngày 6 tháng 10 năm 1941, ít phút trước khi ông dẫn đầu phi đội bay người Nhật tấn công Trân Châu Cảng. Cũng chính người đàn ông này 50 năm sau, ông đang ôm một người sống sót sau vụ tấn công đó. Khi mình đã già, Zenji Abe đã gặp những người sống sót sau vụ tấn công Trân Châu Cảng trong một buổi lễ tưởng niệm, bằng giọng tiếng Anh bập bẹ, ông xin lỗi vì những gì mình đã gây ra khi còn trẻ.
Now, it doesn't always require decades. Sometimes, extraordinary change could happen in just hours. Consider the World War I Christmas truce of 1914. The powers that be had negotiated a brief truce so that soldiers could go out, collect bodies from no-man's-land in between the trench lines. And soon British and German soldiers were doing that, and then helping each other carry bodies, and then helping each other dig graves in the frozen ground, and then praying together, and then having Christmas together and exchanging gifts, and by the next day, they were playing soccer together and exchanging addresses so they could meet after the war. That truce kept going until the officers had to arrive and said, "We will shoot you unless you go back to trying to kill each other." And all it took here was hours for these men to develop a completely new category of "us," all of us in the trenches here on both sides, dying for no damn reason, and who is a "them," those faceless powers behind the lines who were using them as pawns.
Điều đó không cần đến vài thập kỷ nữa. Đôi khi, những thay đổi phi thường chỉ diễn ra trong vài giờ. Hãy nói về sự kiện Hưu chiến Lễ Giáng sinh trong Thế chiến I vào năm 1914. Các phe đã thoả thuận một lệnh ngừng bắn ngắn hạn, để binh sĩ có thể ra ngoài, tập hợp thi thể tử sĩ ở các vùng tranh chấp giữa hai chiến tuyến. Các binh sĩ Anh và Đức nhanh chóng làm điều đó, giúp đỡ di chuyển thi thể của phe kia, họ giúp nhau đào huyệt khi mặt đất đã đóng băng, cùng nhau cầu nguyện, trao cho nhau những hộp quà nhân dịp Giáng sinh, và ngày hôm sau, họ chơi bóng đá cùng nhau và trao đổi địa chỉ để họ có thể gặp mặt sau khi chiến tranh kết thúc. Lệnh ngừng bắn cứ tiếp diễn cho đến lúc các sĩ quan xuất hiện, và nói: "Chúng tao sẽ bắn mày trừ khi mày quay lại chiến tuyến và bắn bọn kia." Chỉ cần vài tiếng đồng hồ để những người lính đó hình thành một khái niệm "chúng ta" hoàn toàn mới: tất cả chúng ta trong những hầm hào này của cả hai phe, phải tàn sát nhau không vì lý do gì cả, và khái niệm "chúng," những kẻ quyền lực núp sau tiền tuyến thí họ như những con tốt.
And sometimes, change can occur in seconds. Probably the most horrifying event in the Vietnam War was the My Lai Massacre. A brigade of American soldiers went into an undefended village full of civilians and killed between 350 and 500 of them, mass-raped women and children, mutilated bodies. It was appalling. It was appalling because it occurred, because the government denied it, because the US government eventually did nothing more than a slap on the wrist, and appalling because it almost certainly was not a singular event. This man, Hugh Thompson, this is the man who stopped the My Lai Massacre. He was piloting a helicopter gunship, landed there, got out and saw American soldiers shooting babies, shooting old women, figured out what was going on, and he then took his helicopter and did something that undid his lifetime of conditioning as to who is an "us" and who is a "them." He landed his helicopter in between some surviving villagers and American soldiers and he trained his machine guns on his fellow Americans, and said, "If you don't stop the killing, I will mow you down."
Và đôi lúc, chỉ cần vài giây để thay đổi. Một thảm kịch khủng khiếp nhất trong Chiến tranh Việt Nam, đó là vụ thảm sát Mỹ Lai. Một lữ đoàn lính Mỹ tiến vào một ngôi làng gồm toàn dân thường, họ đã giết khoảng 350 đến 500 người, hiếp dâm tập thể phụ nữ và trẻ em, và chặt xác người. Thật tàn nhẫn! Thật tàn nhẫn vì điều đó đã xảy ra, vì chính phủ đã phủ nhận nó, vì chính phủ Mỹ đã chẳng làm gì ngoài những hành động chiếu lệ, và thật tàn nhẫn khi những sự kiện kiểu đó chắc chắn không phải là duy nhất. Người đàn ông này, Hugh Thompson, ông đã cố ngăn chặn vụ thảm sát Mỹ Lai. Ông đang lái một chiếc trực thăng, đáp ở đó, đổ bộ, và thấy những binh sĩ Mỹ bắn trẻ em, bắn các cụ già. Sau khi hiểu chuyện gì đang xảy ra, ông đã dùng trực thăng của mình và làm một điều đã lật đổ toàn bộ quan điểm từ trước đến nay của ông về những ai ông gọi là "chúng ta" và "chúng." Ông đỗ trực thăng gần một số người dân sống sót và một số lính Mỹ, chĩa súng máy vào các chiến hữu của mình, và nói: "Nếu chúng mày không dừng việc giết chóc, tao sẽ bắn."
Now, these people are no more special than any of us. Same neurons, same neurochemicals, same biology. What we're left with here is this inevitable cliche: "Those who don't study history are destined to repeat it." What we have here is the opposite of it. Those who don't study the history of extraordinary human change, those who don't study the biology of what can transform us from our worst to our best behaviors, those who don't do this are destined not to be able to repeat these incandescent, magnificent moments.
Họ không có điểm gì đặc biệt hơn hẳn so với chúng ta. Cùng những nơ-ron đó, cùng những chất xám đó, cùng cấu tạo sinh học đó. Điều còn lại của ta sẽ là kết cục không tránh khỏi này: "Những ai không học hỏi từ lịch sử chắc chắn sẽ lặp lại nó." Nhưng thứ ta rút ra thì hoàn toàn ngược lại: Những ai không hiểu lịch sử những thay đổi phi thường của loài người, những ai không hiểu khía cạnh sinh học của những điều thay đổi ta từ tốt đẹp nhất đến tệ hại nhất, những ai không làm vậy sẽ chắc chắn không thể lặp lại những khoảnh khắc rực sáng kỳ diệu đó.
So thank you.
Cám ơn.
(Applause)
(Vỗ tay)
CA: Talks that really give you a new mental model about something, those are some of my favorite TED Talks, and we just got one. Robert, thank you so much for that. Good luck with the book. That was amazing, and we're going to try and get you to come here in person one year. Thank you so much.
CA: Những bài nói cho bạn góc nhìn mới dưới khía cạnh thần kinh học, chúng là các bài nói yêu thích của tôi, và đây cũng vậy. Robert, cảm ơn anh rất nhiều. Chúc may mắn với cuốn sách mới. Thật tuyệt vời, chúng tôi sẽ cố gắng đưa anh tới đây trong các năm tiếp theo. Cám ơn rất nhiều.
RS: Thank you. Thank you all.
RS: Cám ơn. Cám ơn các bạn.