This is where I live. I live in Kenya, at the south parts of the Nairobi National Park. Those are my dad's cows at the back, and behind the cows, that's the Nairobi National Park. Nairobi National Park is not fenced in the south widely, which means wild animals like zebras migrate out of the park freely. So predators like lions follow them, and this is what they do. They kill our livestock. This is one of the cows which was killed at night, and I just woke up in the morning and I found it dead, and I felt so bad, because it was the only bull we had.
Siin ma elan. Ma elan Kenyas, Nairobi rahvuspargi lõunaosas. Taustal on mu isa veised ja veiste taga ongi Nairobi rahvuspark. Rahvuspark pole lõunast taraga eriti piiratud, mistõttu metsloomad, näiteks sebrad, võivad pargist vabalt välja tulla. Kiskjad, näiteks lõvid, järgnevad neile, ja see on tagajärg. Nad murravad meie loomi. See on üks veis, mis öösel maha murti, ja kui ma hommikul ärkasin ja nägin, et ta on surnud, olin ma väga kurb, sest see oli meie ainuke pull.
My community, the Maasai, we believe that we came from heaven with all our animals and all the land for herding them, and that's why we value them so much. So I grew up hating lions so much. The morans are the warriors who protect our community and the livestock, and they're also upset about this problem. So they kill the lions. It's one of the six lions which were killed in Nairobi. And I think this is why the Nairobi National Park lions are few.
Olen masai rahva hulgast ja me usume, et me oleme tulnud taevast koos oma loomade ja maaga, kus neid karjatada, ning seepärast me peame neid väga väärtuslikeks. Nii ma kasvasin üles lõvisid väga vihates. Moranid on sõjamehed, kes kaitsevad meie rahvast ja karjasid, ja ka neile teeb see probleem muret. Nii nad tapavad lõvisid. See on üks kuuest lõvist, kes Nairobis tapeti. Arvan, et seepärast on Nairobi rahvusparki jäänud vähe lõvisid.
So a boy, from six to nine years old, in my community is responsible for his dad's cows, and that's the same thing which happened to me.
6- kuni 9-aastased poisid meie rahva hulgas hoolitsevad oma isa karjade eest ja sama tegin ka mina.
So I had to find a way of solving this problem. And the first idea I got was to use fire, because I thought lions were scared of fire. But I came to realize that that didn't really help, because it was even helping the lions to see through the cowshed. So I didn't give up. I continued. And a second idea I got was to use a scarecrow. I was trying to trick the lions [into thinking] that I was standing near the cowshed. But lions are very clever. (Laughter) They will come the first day and they see the scarecrow, and they go back, but the second day, they'll come and they say, this thing is not moving here, it's always here. (Laughter) So he jumps in and kills the animals. So one night, I was walking around the cowshed with a torch, and that day, the lions didn't come. And I discovered that lions are afraid of a moving light. So I had an idea. Since I was a small boy, I used to work in my room for the whole day, and I even took apart my mom's new radio, and that day she almost killed me, but I learned a lot about electronics. (Laughter) So I got an old car battery, an indicator box. It's a small device found in a motorcycle, and it helps motorists when they want to turn right or left. It blinks. And I got a switch where I can switch on the lights, on and off. And that's a small torch from a broken flashlight.
Seepärast pidin probleemile lahenduse leidma. Esimene mõte oli kasutada tuld, sest ma arvasin, et lõvid kardavad tuld. Kuid sain aru, et sellest polnud kasu, see koguni aitas lõvidel näha aedikust läbi. Aga ma ei andnud alla. Jätkasin otsinguid. Teine mõte oli kasutada hernehirmutist. Tahtsin jätta lõvidele mulje, et ma seisan karjaaediku juures. Aga lõvid on nutikad. (Naer) Nad tulevad ühel päeval, näevad hernehirmutist ning lähevad ära, aga teisel päeval nad tulevad ja ütlevad, see siin ei liigu, see on alati siin. (Naer) Nii ta kargab sisse ja murrab loomad maha. Ühel öösel kõndisin aediku ümber taskulambiga ja tol päeval lõvisid ei tulnud. Ja ma avastasin, et lõvid kardavad liikuvat valgust. Mul tuli mõte. Kuna ma olin väike poiss, oli mul kombeks töötada kogu päeva oma toas ja ma võtsin koguni koost lahti oma ema uue raadio, ja ta oleks mind tol päeval peaaegu maha löönud, aga ma õppisin elektroonika kohta palju. (Naer) Sain vana autoaku, indikaatorikarbi. See on see väike seade motorattal, mida motorattur kasutab, kui tahab paremale või vasakule pöörata. See vilgutab. Ja ma sain lüliti, millega saan tulesid sisse ja välja lülitada. Ja see on väike lamp ühest katkisest taskulambist.
So I set up everything. As you can see, the solar panel charges the battery, and the battery supplies the power to the small indicator box. I call it a transformer. And the indicator box makes the lights flash. As you can see, the bulbs face outside, because that's where the lions come from. And that's how it looks to lions when they come at night. The lights flash and trick the lions into thinking I was walking around the cowshed, but I was sleeping in my bed.
Panin kõik kokku. Nagu näha, päikesepatarei laadib akut ja aku annab voolu väikesele indikaatorikarbile. Kutsun seda trafoks. Ja indikaator paneb valguse vilkuma. Nagu näha on pirnid pööratud väljapoole, sest sealtpoolt tulevad lõvid. Ja nii paistab see lõvidele, kui nad öösel tulevad. Lambid vilguvad ja panevad lõvid arvama, et ma kõnnin ümber karjaaia, aga mina magan kodus.
(Laughter) (Applause) Thanks.
(Naer) (Aplaus) Aitäh!
So I set it up in my home two years ago, and since then, we have never experienced any problem with lions. And my neighboring homes heard about this idea. One of them was this grandmother. She had a lot of her animals being killed by lions, and she asked me if I could put the lights for her. And I said, "Yes." So I put the lights. You can see at the back, those are the lion lights. Since now, I've set up seven homes around my community, and they're really working. And my idea is also being used now all over Kenya for scaring other predators like hyenas, leopards, and it's also being used to scare elephants away from people's farms.
Panin selle kodus üles kahe aasta eest, ja sellest alates pole mul olnud kunagi probleeme lõvidega. Mu naabrid kuulsid sellest ideest. Üks neist oli see vanaema. Lõvid on maha murdnud palju tema loomi ja ta küsis, kas võiksin ka talle lambid üles panna. Ütlesin: "Jah!" Panin need talle. Sellest alates olen lampe panemas käinud seitsmes kodus ja need töötavad. Nüüd kasutatakse mu ideed kogu Kenyas, et hirmutada teisi kiskjaid, nagu hüäänid ja leopardid, ja seda on kasutatud ka elevantide eemale peletamiseks inimeste farmidest.
Because of this invention, I was lucky to get a scholarship in one of the best schools in Kenya, Brookhouse International School, and I'm really excited about this. My new school now is coming in and helping by fundraising and creating an awareness. I even took my friends back to my community, and we're installing the lights to the homes which don't have [any], and I'm teaching them how to put them.
Selle leiutise tõttu oli mul võimalik saada stipendiaadina ühte parimasse Kenya kooli, rahvusvahelisse Brookhouse'i kooli, ja see on väga põnev. Mu uus kool on tulnud appi ja aidanud rahaliselt ning jaganud infot. Olen käinud sõpradega oma rahva juures ja paigaldanud valgusteid sinna, kus neid pole, ja ma õpetan, kuidas neid üles seada.
So one year ago, I was just a boy in the savanna grassland herding my father's cows, and I used to see planes flying over, and I told myself that one day, I'll be there inside. And here I am today. I got a chance to come by plane for my first time for TED. So my big dream is to become an aircraft engineer and pilot when I grow up.
Aasta tagasi olin lihtsalt üks poiss savanni heinamaalt, kes karjatas oma isa veiseid. Vaatasin, kuidas lennukid üle mu pea lendavad ja mõtlesin, et ühel päeval istun minagi lennukis. Ja siin ma olen. Mul oli võimalik lennata esimest korda elus TED konverentsile. Mu unistus on saada lennukimehaanikuks ja piloodiks, kui ma suureks saan.
I used to hate lions, but now because my invention is saving my father's cows and the lions, we are able to stay with the lions without any conflict. Ashê olên. It means in my language, thank you very much.
Kunagi ma vihkasin lõvisid, ent kuna mu leiutis hoiab elus nii mu isa lehmad kui ka lõvid, saame me elada koos lõvidega ilma probleemideta. Ashê olên. See on "suur tänu" mu emakeeles.
(Applause)
(Aplaus)
Chris Anderson: You have no idea how exciting it is to hear a story like yours. So you got this scholarship.Richard Turere: Yep.
Chris Anderson: Sa ei kujuta ette, kui põnev on kuulata selliseid lugusid nagu sinu oma. Nii et sa said stipendiumi. Richard Turere: Jah.
CA: You're working on other electrical inventions. What's the next one on your list?
CA: Sa töötad ühe teise elektrilise leiutise kallal. Mis sul järgmisena käsil on?
RT: My next invention is, I want to make an electric fence.CA: Electric fence? RT: But I know electric fences are already invented, but I want to make mine. (Laughter)
RT: Mu järgmine leiutis on see, et ma tahan teha elektritara. CA: Elektritara? RT: Ma tean, et elektritara on juba leiutatud, aga ma tahan teha enda oma. (Naer)
CA: You already tried it once, right, and you --RT: I tried it before, but I stopped because it gave me a shock. (Laughter)
CA: Sa oled seda katsetanud, eks ole, ja sa... RT: Katsetasin seda, aga lõpetasin, sest sain elektrilöögi. (Naer)
CA: In the trenches. Richard Turere, you are something else. We're going to cheer you on every step of the way, my friend. Thank you so much.RT: Thank you. (Applause)
CA: Nagu rindel. Richard Turere, sa oled võrratu. Me elame kõigile su tegemistele kaasa, mu sõber. Suur tänu sulle! RT: Aitäh! (Aplaus)