You hear that this is the era of environment -- or biology, or information technology ... Well, it's the era of a lot of different things that we're in right now. But one thing for sure: it's the era of change. There's more change going on than ever has occurred in the history of human life on earth. And you all sort of know it, but it's hard to get it so that you really understand it. And I've tried to put together something that's a good start for this. I've tried to show in this -- though the color doesn't come out -- that what I'm concerned with is the little 50-year time bubble that you are in. You tend to be interested in a generation past, a generation future -- your parents, your kids, things you can change over the next few decades -- and this 50-year time bubble you kind of move along in. And in that 50 years, if you look at the population curve, you find the population of humans on the earth more than doubles and we're up three-and-a-half times since I was born. When you have a new baby, by the time that kid gets out of high school more people will be added than existed on earth when I was born. This is unprecedented, and it's big. Where it goes in the future is questioned. So that's the human part.
ئەمە سەردەمی کەش و هەوا ناسی و زیندەوەر ناسی و تەکنەلۆژیای زانیارییە کەواتە ئێستا سەردەمی زۆر شتی چیاوازە کە ئێمە تیایاندا دەژین. بەڵام بە دڵنیاییەوە شتێک هەیە کە ئەویش سەردەمی گۆڕانکارییە، لەم کاتەدا زۆر گۆڕانکاری دەگوزەرێت زیاتر لە هەموو کاتێک کە لە مێژوی مرۆڤایەتیدا ڕوویدا بێت لەسەر زەوی ئێوە بە شێوەیەک لە شێوەکان دەزانن، بەڵام قورسە بە دەستیان کە بەباشی لێی تێبگەن من هەوڵم داوە چەند شتێک یەکبخەم وەک سەرەتایەکی باش بۆ ئێوە هەوڵم داوە ئەوە نیشان بدەم... لەگەڵ ئەوەی بە ڕەنگاوڕەنگی دەرناکەوێت ئەوە ئەو شتەیە منی قەلەق کردووە لەو ٥٠ ساڵەی هەڵاوساندا کە ئێوەی تیادان. لەوە دەچێت کە ئێوە حەزتان لە ژیانی نەوەکانی پێشوو بێت یان نەوەکانی داهاتوو.. دایکتان، باوکتانن، منداڵەکانتان، ئەو شتانەی کە دەتوانن بیگۆڕن لە جەند ساڵی داهاتودا.. وە ئەم ٥٠ ساڵەی هەڵاوسان بەشێوەیەک لە شێوەکان تۆ بە تەنهایت. لەو ٥٠ ساڵەدا ئەگەر تەماشای ڕێژەی ژمارەی دانیشتوان بکەیت، ڕێژەی دانیشتوانت بۆ دەردەکەوێت کە دوو بەرامبەر زیادی کردووە و بەرەو سێ بەرامبەر و نیو دەڕوات لەو کاتەی لە دایک بووم کاتیک مندالێکی تازەت دەبێت بە تێپەڕ بوونی کات ئەو منداڵە خوێندنی ئامادەیی تەواو دەکات خەڵک زۆر زیاتر دەبێت وەک لەوەی کە لە پێشتردا دەژیان لەو کاتەی کە لە دایک بووە؟ ئەوە شتێکە کە پێشتر نەبووە، ئەوە زۆر گەورەیە کاتێک لە داهاتوودا ئەو پرسیارە دەکرێت کە ئایا ئەوە هەموو بەشی مرۆڤایەتیی نیە
Now, the human part related to animals: look at the left side of that. What I call the human portion -- humans and their livestock and pets -- versus the natural portion -- all the other wild animals and just -- these are vertebrates and all the birds, etc., in the land and air, not in the water. How does it balance? Certainly, 10,000 years ago, the civilization's beginning, the human portion was less than one tenth of one percent. Let's look at it now. You follow this curve and you see the whiter spot in the middle -- that's your 50-year time bubble. Humans, livestock and pets are now 97 percent of that integrated total mass on earth and all wild nature is three percent. We have won. The next generation doesn't even have to worry about this game -- it is over. And the biggest problem came in the last 25 years: it went from 25 percent up to that 97 percent. And this really is a sobering picture upon realizing that we, humans, are in charge of life on earth; we're like the capricious Gods of old Greek myths, kind of playing with life -- and not a great deal of wisdom injected into it.
ئێستا بەشەکەی منرۆڤ پەیوەندی بە ئاژەڵەوە هەیە: تەماشای بەشی لای چەپی ئەوە بکە کە ناوم ناوە بەشی (لایەنی) مرۆڤ.. مرۆڤ و ئاژەڵی ماڵی و هێلانەی ئاژەڵەکان بەرامبەر بەشی سروشتی... ئاژەڵە کێوییەکان و ژیانیان هەموو ئەو ئاژەڵانەی کە ئێسکی پشتیان هەیە لەگەڵ باڵندەکان و تا دوایی لەسەر زەوی و ئاسمان، ئاژەڵی ئاوی نا چۆن هاوسەنگییان ڕادەگیرێت؟ بە دڵنیاییەوە ١٠٠٠٠ ساڵ پێش ئێستا، شارستانی دەستی پێکرد ئەو بەشەی پەیوەندی بە ژیانی مرۆڤەوە هەمبوو (یەک لەسەر سێ) ڕێژەکەی پێک دەهێنا با تەماشایەکی بکەین سەرنجی ئەو هێڵکارییە بدەن، ئەو ڕەنگە سپییە دەبینن لە ناوەڕاستدا کە ئەوە هەڵاوساندنی ئەو ٥٠ ساڵەیە. مرۆڤ، کێڵگە، ئاژەڵی ماڵی لە %٩٧ی ڕێژەی هەموو زەوی پێک هێناوە هەموو سروشتی دەرەوە لە %٣ی پێک دەهێنن. ئێمە بردمانەوە نەوەکانی داهاتوو بە هیچ شێوەیەک خەمی ئەم یارییەیان نییە.. تەواو بوو گەورەترین کێشە لە ٢٥ سالی دوایدا سەری هەڵدا کە لە %٢٧وە بەرز بۆیەوە بۆ %٩٧ لە ڕاستیدا ئا ئەمەیە ئەو وێنەیەی کە خەممان دەداتێ لەبارەی ئەوەی کە ئێمە مرۆڤ بەرپرسە لە ژیان لەسەر زەویدا ئێمە وەک خوایەکی پێش بینی نەکراو دەردەکەوین لە شێوەی ستایلی یۆنانییەکان کە تا ڕادەیەک یارییان لەگەڵ ژیان دەکرد و بە شێوەیەکی زیرەکانە هەڵسوکەوتیان نەدەکرد
Now, the third curve is information technology. This is Moore's Law plotted here, which relates to density of information, but it has been pretty good for showing a lot of other things about information technology -- computers, their use, Internet, etc. And what's important is it just goes straight up through the top of the curve, and has no real limits to it. Now try and contrast these. This is the size of the earth going through that same -- (Laughter) -- frame. And to make it really clear, I've put all four on one graph. There's no need to see the little detailed words on it. That first one is humans-versus-nature; we've won, there's no more gain. Human population. And so if you're looking for growth industries to get into, that's not a good one -- protecting natural creatures. Human population is going up; it's going to continue for quite a while. Good business in obstetricians, morticians, and farming, housing, etc. -- they all deal with human bodies, which require being fed, transported, housed and so on. And the information technology, which connects to our brains, has no limit -- now, that is a wonderful field to be in. You're looking for growth opportunity? It's just going up through the roof. And then, the size of the Earth. Somehow making these all compatible with the Earth looks like a pretty bad industry to be involved with.
ئەو هێڵکارییەی سێیەم تەکنەلۆژیای زانیارییە ئەوەی لێرەیە یاساکانی (مۆرس)ە، کە پەیوەندی بە ڕێژەوە هەیە لە زانیاریدا، بەڵام ئەوە شتێکی زۆر باشە بۆ نیشاندانی زۆر شت لەسەر تەکنەلۆژیای زانیاری کۆمپیتەر و چۆنیەتی بەکارهێنانی، ئینتەرنێت، هەتا دوایی، ئەوەی کە گرنگە ئەوەیە بەشێوەیەکی ڕاست لە هێڵکارییەکەدابەرەو سەرەوە بەرز دەبێتەوە هیچ رێگرییەک نییە لەبەر دەمیدا ئێستا ئەمانە تاقی بکەرەوە و بەراوردیان بکە ئەمە قەبارەی زەوییەکە لەسەر هەمان پێکەنین شێواز دەڕوات. بۆ ئەوەی ئاسانتر و ڕوون تر بێت، هەر جوارییانم لەسەر هێڵکارییەک داناوە پێویست بەوە ناکات بە وشە باسی بکەین ئەوەی یەکەمیان مرۆڤە بەرامبەر سروشت ئێمە بردومانەتەوە پێویستمان بە بەدەست هێنانی تر نییە ژمارەی مرۆڤەکان کەواتە ئەگەر تۆ چاوەڕێی بەرزبونەوەی پیشەسازی دەکەیت بۆ ئەوەی بە دەستی بهێنیت ئەوە هەڵبژاردەیەکی باس نییە ... پارێزگاری کردن لە گیانەوەرانی سروشت. ژمارەی دانیشتوان بەرز دەبێتەوە، بە شێوەیەک بۆ ماوەیەک بەردەوام دەبێت قازانج کردنێکی باش لە کاری دکتۆری منداڵان، قەبر هەڵکەندن، جوتیاری، کڕین و فرۆشتنی خانوو، هتد ئەمانە هەمووی پەیوەندی بە لەش و بازوی مرۆڤەوە هەیە، کە پێویستی بە خواردن هەیە بگوازرێتەوە، خانوو کردن، هەتا دوایی.. تەنکلەلۆژیای زانیاری کە پەیوەندی بە مێشکمانەوە هەیە، تەواو بوونی نیە.. ئێستا ئەوە خۆشترین بەشە کە هەمان بێت، تۆ بۆ زۆر بوونی چانس دەگەڕێیت؟ ئەوە هەر بەرز دەبێتەوە بۆ سەرەوە وە دوایی، قەبارەی زەوی. بە شێوەیەک لە شێوەکان ئەمانە گرێ بدەین بە زەوییەوە دەبێت بە کاریگەری خراپ کە تیایدا بژیت
So, that's the stage out of all this. I find, for reasons I don't understand, I really do have a goal. And the goal is that the world be desirable and sustainable when my kids reach my age -- and I think that's -- in other words, the next generation. I think that's a goal that we probably all share. I think it's a hopeless goal. Technologically, it's achievable; economically, it's achievable; politically, it means sort of the habits, institutions of people -- it's impossible. The institutions of the past with all their inertia are just irrelevant for the future, except they're there and we have to deal with them. I spend about 15 percent of my time trying to save the world, the other 85 percent, the usual -- and whatever else we devote ourselves to. And in that 15 percent, the main focus is on human mind, thinking skills, somehow trying to unleash kids from the straightjacket of school, which is putting information and dogma into them, get them so they really think, ask tough questions, argue about serious subjects, don't believe everything that's in the book, think broadly or creative. They can be. Our school systems are very flawed and do not reward you for the things that are important in life or for the survival of civilization; they reward you for a lot of learning and sopping up stuff. We can't go into that today because there isn't time -- it's a broad subject. One thing for sure, in the future there is an essential feature -- necessary, but not sufficient -- which is doing more with less. We've got to be doing things with more efficiency using less energy, less material. Your great-great grandparents got by on muscle power, and yet we all think there's this huge power that's essential for our lifestyle. And with all the wonderful technology we have we can do things that are much more efficient: conserve, recycle, etc.
کەواتە ئەمە ئامانجەکەی دەبێت لەو هەموو شتەدا کە باسمان نەکرد بە هۆی چەند هۆکارێکەوە لێی تێناگەم، بە ڕاستی من مەبەستم هەیە مەبەستەکە ئەوەیە کە هەموو جیهان ببێت بەوەی کە خەڵک بیەوێت و جێگر بێت کاتێک منداڵەکانم دەگەنە ئەم تەمەنەی من ... وا بزانم ئەوەیە ... بە شێوەیەکی تر نەوەکانی داهاتوو وا بزانم ئەوە مەبەستەکەیە کە هەموان لەوانەیە هەوڵی بۆ بدەین وا بزانم ئەوە مەبەستێکی بێ هیوایانەیە بە شێوەیەکی تەکنیکی دەتوانرێت ئەوە بەدەست بهێنرێت ئابوریانە، دەتوانرێت بەدەست بهێنرێت ، سیاسیانە چەند هیوایەک دەگەیەنێت کۆمەڵێک خەڵک ... ئەو ماحاڵە شێوازی ژیانی ڕابردوو لەگەڵ ئەو هەموو بەرگرییەی گۆڕانکاریدا هیچ پەیوەندییەکی بە داهاتووە وە نییە ئەوە نەبێت کە شتەکە هەیە پێویستە خۆمانی لەگەڵ بگونجێنین من ١٥ لە سەدی کاتی خۆم بەسەر دەبەم هەوڵ دەدەم جیهان ڕزگار بکەم، ٨٥ لە سەدەکەی تر، شتێکی باوە کاتی خۆمانی تیادا بەسەر دەبەین لەو ١٥ لە سەدەدا، سەرنجەکەی من لەسەر مێشکی مرۆڤە، شارەزایی و بیرکردنەوە بە شێوەیەک هەوڵ دەدەیت منداڵەکان ڕزگار بکەیت لە قوتابخانەی توند وجدی کە زانیاری و باوەڕ بەیەکەوە کۆ دەکاتەوە و پێیان دەبەخشێت بەو شێوەیە وەری بگرە کە بیر دەکەنەوە لەگەڵ ئەوەشدا پرسیار و گفتوگۆ بکە دەربارەی بابەتی گرنگ، باوەڕ بە هەموو شتێکی ناو کتێب مەکە بە شێوەیەکی فراوان بیر بەرەوە و داهێنەر بە، دەتوانن بەو شێوەیە بن سیستەمی قوتابخانەکانمان تێکشاون و ناتوانن خۆیان ڕێک بخەنەوە و قازانجت پێ بگەیەنن لەسەر ئەو شتانەی کە گرنگن لە ژیاندا یان ئەوەی کە پەیوەندی بە ڕزگار بوونی شارستانییەوە هەیە، ئەوان قازانجت پێ دەگەیەنن لە بەدەست هێنانی زانیارییەکی زۆردا ناتوانین بە باشی باسی ئەوە بکەین چونکە کاتمان بەدەستەوە نیە ئەوە بابەتێکی فراوانە. با دڵنیاییەوە شتێک هەیە، لە داهاتودا بابەتێکی گرنگ هەیە ...پێویستن بەڵام، بەڵام ئەمە ڕاست نییە کە شتێکی زۆر بکەیت لە کاتێکی کەمدا، ئێمە بەو شێوەیە وا هاتوین کە کار بکەین بە شێوەیەکی ڕێکوپێکانە کە وزەیەکی کەم و شتێکی کەم بەکاردەهێنین باپیرە گەورە گەورەی بە شان و بازوو کاریان کردووە لەگەل ئەوەشدا ئێمە بیر دەکەینەوە کە هێزێکی زۆر هەیە کە گرنگە بۆ شێوازی ژیانی ئێمە لەگەڵ ئەو هەموو ئامێرە سەرسوڕهێنەرەی تەکنەلۆژیا کە هەمانە دەتوانین کاری زۆر زیاتر بکەین کە قازانجی زۆر زۆرترە: پارێزگاری کردنی شتی و دوبارە بەکارهێنانەوەی
Let me just rush very quickly through things that we've done. Human-powered airplane -- Gossamer Condor sort of started me in this direction in 1976 and 77, winning the Kremer prize in aviation history, followed by the Albatross. And we began making various odd planes and creatures. Here's a giant flying replica of a pterosaur that has no tail. Trying to have it fly straight is like trying to shoot an arrow with the feathered end forward. It was a tough job, and boy it made me have a lot of respect for nature. This was the full size of the original creature. We did things on land, in the air, on water -- vehicles of all different kinds, usually with some electronics or electric power systems in them. I find they're all the same, whether its land, air or water. I'll be focusing on the air here. This is a solar-powered airplane -- 165 miles carrying a person from France to England as a symbol that solar power is going to be an important part of our future. Then we did the solar car for General Motors -- the Sunracer -- that won the race in Australia. We got a lot of people thinking about electric cars, what you could do with them. A few years later, when we suggested to GM that now is the time and we could do a thing called the Impact, they sponsored it, and here's the Impact that we developed with them on their programs. This is the demonstrator. And they put huge effort into turning it into a commercial product.
ڕێگەم بدەن بە خێرایی باسی ئەوە بکەم کە چیمان کردووە مرۆڤ هێزی بەسەر فڕۆکەدا هەیە.. جیهانێکی نەرم و نیان بەشێوەیەک منی جوڵاند بە ڕێگەیەک لە ساڵی ١٩٧٦ ، ١٩٧٧ بردنەوەی خەڵاتی (کریمەر) لەسەر مێژوی دروست کردنی فڕۆکە کە لە دوای (ئەلباترۆس) دەهات. وە دەستمان کرد بە دروست کردنی چەند جۆرێک فڕۆکەی تاک و بونەوەر ئەوەتا گەورەترین فڕۆکە هەیە کە هاوشێوەی (پتڕۆسادر) کە کلکی نییە هەوڵداەن بۆ هەڵفڕاندنی ئەو فڕۆکەیە بە شێوەیەکی ڕاست وەک ئەوە وایە کە تەقە بەو ئاڕاستە بکەیت کە بەرەو کۆتای دەڕوات و دەیبڕێت، ئەوە کارێکی زۆر قورسە کوڕینە ئەوە وای لی کردم کە زۆر ڕێز لە سروشت بگرم ئەوە قەبارەی تەواوی ڕاستی بونەوەرەکان بوو ئێمە لەسەر زەوی هەندێ شتمان کردووە، لە ئاسماندا، لەناو ئاودا بە شێوازی زۆر جیاواز، عادەتەن لەگەڵ هەندێ کاری ئەلکترۆنی یان سیستەمی هێزی کارەبایی لە ناویاندا هەیە. من وا هەست دەکەم هەموویان یەک شتن جا زەوی بێت یان هەوا یان ئاو لێرەدا من سەرنج دەخەمە سەر هەوای ئاسمان. ئەو فڕۆکەیەی کە بە وزەی خۆر کار دەکات کە بۆ ١٦٥ میل کەسێک هەڵدەگرێت و دەیگوازێتەوە لە فەڕەنساوە بۆ ئینگلتەرا وەک نیشانەیەک بۆ نیشاندانی وەزەی خۆر وەک هێزی گرنگ لە داهاتووماندا دوای ئەوەی وزەی خۆرمان بەکار هێنا بۆ ئۆتۆمبیلەکانی جەنەڕاڵ مۆتۆڕس بەناوی سەن ڕەیسەرکە پێسبڕکێیەکی بردەوە لە ئوستڕالیا خەڵکێکی زۆرمان بینی کە بیریان لە ئۆتۆمبیلی کارەبایی کردەوە کە دەتوانیت خۆتی لەگەڵ بگونجێنیت، دوای چەند ساڵێک کاتێک پێشنیاری ئەوەمان بۆ جەنەڕڵ مۆتۆڕس کرد کە ئێستا کاتی خۆیەتی کە کارێک بکەین بەناوی کاریگەری ئەوان پاڵپشتیان کرد وە ئەم کاریگەرییە کەیە کە ئێمە گەشەمان پێداوە بە هاوکاری ئەوان لە بەرنامەکانیاندا ئەم شۆرتە ئەوان بایەخێکی زۆریان پێ داوە تا بیگۆڕین بۆ بەرهەمێکی بازرگانی
With that preamble, let's show the first two-minute videotape, which shows a little airplane for surveillance and moving to a giant airplane. Narrator: A tiny airplane, the AV Pointer serves for surveillance -- in effect, a pair of roving eyeglasses. A cutting-edge example of where miniaturization can lead if the operator is remote from the vehicle. It is convenient to carry, assemble and launch by hand. Battery-powered, it is silent and rarely noticed. It sends high-resolution video pictures back to the operator. With onboard GPS, it can navigate autonomously, and it is rugged enough to self-land without damage. The modern sailplane is superbly efficient. Some can glide as flat as 60 feet forward for every foot of descent. They are powered only by the energy they can extract from the atmosphere -- an atmosphere nature stirs up by solar energy. Humans and soaring birds have found nature to be generous in providing replenishable energy. Sailplanes have flown over 1,000 miles, and the altitude record is over 50,000 feet. (Music) The Solar Challenger was made to serve as a symbol that photovoltaic cells can produce real power and will be part of the world's energy future. In 1981, it flew 163 miles from Paris to England, solely on the power of sunbeams, and established a basis for the Pathfinder. (Music) The message from all these vehicles is that ideas and technology can be harnessed to produce remarkable gains in doing more with less -- gains that can help us attain a desirable balance between technology and nature. The stakes are high as we speed toward a challenging future. Buckminster Fuller said it clearly: "there are no passengers on spaceship Earth, only crew. We, the crew, can and must do more with less -- much less."
بەو پێشەکییەوە، با یەکەم ڤیدۆی دوو خولەکی نیشان بدەین کە فڕۆکەی بچوک نیشان دەدات لە کاتی چاودێری کردنیاندا وە گۆڕینیان بۆ فڕۆکەی زەبەلاح ئەو کەسەی قسە دەکات فڕۆکەیەکی زۆ بچوک بەرپرسی خزمەت گوزاری (ئەی ڤی)یەکەو هەڵدان بۆ چاودێری کردن سەرەنجام جوڵاندنی چاویلکەکان بە بێ هۆکار بڕینی لا بردنی نمونەیەکی بچوک کراوە دەتوانێن ڕێنمایی بکات ئەگەر لێخوڕەکە کۆنتڕۆڵی هەبێت بەسەر ئامێرەکەدا، ئەوە زۆر باشترە کە هەڵ گرتنو و کۆکرنەوە هەروەها ڤفڕین و کۆنتڕۆڵی بە دەست و وزە بەخشی بە باترییەکە، ئەوە شتێکی نادیارە و با ئاسانی هەستی پێ ناکرێت ئەوە وێنەیەکی کوالیتی بەرز دەدات بە بەڕێوبەوبەرەکە کە (جی پی ئێس)ی تیدا بەکار هاتووە دەتوانێت بە شێوەیەکی سەربەخۆ کۆنتڕۆڵ بکرێت بەشێوەیەک ڕێکخراوەکان بنیشێنێتەوە بێ ئەوەی تێکبشکێت فڕۆکە تازەکان ئەم سەردەمە زۆر نایابانە کار دەکەن خەڵک دەتوانێت بەشێوەیەکی نەرم هاتوچۆ بکات لەسەر ڕێگەی پێی ئەوان کار دەکەن بە هۆی وزەوە دەتوانن کاریگەری بکەنە سەر یەکتری لە هەوادا سروشتی ئەو هەوایەی کە بەهۆی ووزەی خۆرەوە دەگۆڕێت مرۆڤ و باڵندە قورسەکان بۆیان ڕوون بۆتەوە کە سروشتی بەخشندەیە لەگەڵ ئەواندا لە دابین کردنی وزەیەکی تازە و گرنگ، فڕۆکە قورسەکان دەستیان کردووە بە فڕین بۆ ماوەی زیاتر لە ١٠٠٠ میل و بەبەرزی زیاتر لە ٥٠٠٠٠ پێ مۆسیقا ووزەی خۆر وەک شتێکی تازە و بەربەرەکانی هاتە کایەوە کە وەک سمبوڵی خزمەت کردن کە بەهۆی ڤۆڵتییەی دەستکردەوە ووزە بەرهەم دەهێنێت دەبێت بە بەشێکی گرنگ لە ووزەی جیهانی داهاتوودا لە ساڵی ١٩٨١، بە درێژایی ١٦٣ لە پاریسەوە بۆ ئینگلتەرا تەنها بە هۆی وزەی خۆرەوە بنکەیەکی دروست کرد بۆ دۆزینەوەی ڕێگاکانی تر مۆسیقا ئەو پەیامەی کە لەو هەموو گۆڕانکارییە ڕوی داوە بە هۆی بیرۆکە و تەکنەلۆژیاوە دەبێتە هۆکارێک لە بەرهەمهێنانی بە دەست هێنراوی زۆر نایاب لە ئەنجامدان و بەدەست هێنانی کەمتر کە یارمەتیمان دەدات کە هاوسەنگییەک دروست بکەین لە نێوان تەکنەلۆژیا و سروشت دا. ئاستی ئەم کارە بەرز دەبێتەوە کاتێک ئێمە بە خێرایی بەرەو بەربەرێکانی دەڕۆین لە داهاتودا وەزیر فولر بەڕونی ئاماژەی پێدا: هیچ سەرنشینێک نییە لەناو گەشتی ئاسمانی و زەوی، تەنها گروپێکن. ئێمە، گروپەکە دەتوانیت وە دەبێت کاری زیاتر بکەین لە کاتێکی کەم، زۆر کەم
Paul MacCready: If we could have the second video, the one-minute, put in as quickly as you can, which -- this will show the Pathfinder airplane in some flights this past year in Hawaii, and will show a sequence of some of the beauty behind it after it had just flown to 71,530 feet -- higher than any propeller airplane has ever flown. It's amazing: just on the puny power of the sun -- by having a super lightweight plane, you're able to get it up there. It's part of a long-term program NASA sponsored. And we worked very closely with the whole thing being a team effort, and with wonderful results like that flight. And we're working on a bigger plane -- 220-foot span -- and an intermediate-size, one with a regenerative fuel cell that can store excess energy during the day, feed it back at night, and stay up 65,000 feet for months at a time. (Music) Ray Morgan's voice will come in here. There he's the project manager. Anything they do is certainly a team effort. He ran this program. Here's ... some things he showed as a celebration at the very end. Ray Morgan: We'd just ended a seven-month deployment of Hawaii. For those who live on the mainland, it was tough being away from home. The friendly support, the quiet confidence, congenial hospitality shown by our Hawaiian and military hosts -- (Music) this is starting -- made the experience enjoyable and unforgettable. PM: We have real-time IR scans going out through the Internet while the plane is flying. And it's exploring without polluting the stratosphere. That's its goal: the stratosphere, the blanket that really controls the radiation of the earth and permits life on earth to be the success that it is -- probing that is very important. And also we consider it as a sort of poor man's stationary satellite, because it can stay right overhead for months at a time, 2,000 times closer than the real GFC synchronous satellite. We couldn't bring one here to fly it and show you.
پاوڵ ماکگرریدی: ئەگەر تەماشای ڤیدیۆکەی دووەم بکەین، ئەوەی یەک خولەکە بە خێرایی ئیشی پێبکە، کە ئەوە نیشان دەدات کە ڕێگە دۆزەرەوەکەی فڕۆکەیە لە هەندێ گەشتەکانی دا لە ساڵی ڕابردوو لە هاوای وە چەند دیمەنێک و ئاستێک نیشان دەدات لە جوانی لە داوی خۆیەوە لە دوای ئەوە ٧١،٥٣٠ پێ بەرز دەبێتەوە بەرزتر لەهەر فڕۆکەیەکی تر کە پێشتر فڕیوە ئەوە زۆر جوانە: تەنها بە هۆی ئەو ووزە تازەی خۆرەوە بە هۆی فڕۆکەیەکی نایابی کێش سوکەوە، تۆ دەتوانی بەو شێوەیە بەرز بیتەوە ئەوە بەشێکە لە پڕۆگرامێکی دوورو درێژ کە ناسا سپۆنسەری دەکات وە ئێمە زۆر بە ووریاییەوە کار دەکەین لەسەر هەموو شتەکان تاوەک تیمێک هەوڵبدەین وە لەگەڵ ئەو ئەنجام نایابەیە وەک ئەو گەشتە هەروەها ئێمە ئێستا کار لەسەر پلانێکی گەورەتر دەکەین... ٢٢٠ پێ هەروەها لە قەبارە ناوەندیەکدا، ، ئەگەر یەک بزوێنەری بەنزین کە دەتوانێت ووزە پاشەکەوت بکات لە ڕۆژدا، وە بەکاری بهێنێتەوە لەشەودا وە بە بەرزی ٦٥،٠٠٠ پێ بۆ ماوەی مانگێک مۆسیقا ئێستا دەنگی ( ڕای مۆرگان) دەبیستن لەوێ، بەڕێوەبەری پڕۆژەکان هەیە. هەرکاتێک ئەوان دەیکەن بەڕاستی بە کۆمەڵ کاردەکەن،. ئەو پڕۆگرامەکە بەڕێوە دەبات، ئەوەتا لە کۆتایدا، شتێکمان نیشان دەدات کە لە ئاهەنگ گێڕان دەچێت ڕای مۆرگان: تازە ئێمە ئەو ئامادەکارییانەمان تەواو کرد کە بۆ ماوەی حەوت مانگ خەریک بووین لە هاوای بۆ ئەو کەسانەی لەدەرەوە دەژین، زۆر قورسە بۆیان کە دوو بن لە ووڵاتی خۆیان و ماڵیان هاوکاریەکی هاوڕێیانە، بەوەڕ بەخۆبوون، ڕێزگرتنێکی زۆر لە لایەن خەڵکی هاوی و سەربازەکانی ئەو شوێنە بەرامبەر ئێمە ئەنجام درا مۆسیقا ئەمە سەرەتایە کە وای لە هەوڵدانەکەمان کرد چێژی هەبێت و لە بیر نەچێتەوە سەرۆک وەزیران: ئێمە کاتێکی زۆرمان هەیە بۆ پەیوەندی نێودەوڵەتی کە لە ئینتەرنێتەوە بڵاودەبێتەوە لەکاتێکدا فڕۆکەکە دەفڕێت، ئەوە دۆزینەوەیەکی چاکە لە کاتێکدا فڕۆکەکە دەفڕێت. ئەوە مەبەستەکەیە: کەشوهەوا ئەو پارچەیەی کە کۆنتڕۆڵی بەرزو نزمی زەوی دەکات یارمەتی ژیان دەدات کە سەرکەوتوو بێت لەسەر زەوی کە لێکۆڵینەوەیەکی زۆر گرنگە. هەروەها ئێمە بەوشێوەیە دەیبینین وەک ئەو پیاوە هەژارەی لە وێستگەی سەتەلایت دایە لەبەرئەوەی بە بەرزی و لا ئاستێکی ڕاست بمێنێتەوە بە درێژایی کات لە مانگێکدا ٢٠٠٠ جار نزیکتر لە (جی- ئێف- سی) ڕاستی لەسەتەلایت دا ناتوانێت کەسێکی ئازا بهێنن و بفڕێت و پیشانتانی بدەین
But now let's look at the other end. In the video you saw that nine-pound or eight-pound Pointer airplane surveillance drone that Keenan has developed and just done a remarkable job. Where some have servos that have gotten down to, oh, 18 or 25 grams, his weigh one-third of a gram. And what he's going to bring out here is a surveillance drone that weighs about 2 ounces -- that includes the video camera, the batteries that run it, the telemetry, the receiver and so on. And we'll fly it, we hope, with the same success that we had last night when we did the practice. So Matt Keenan, just any time you're -- all right -- ready to let her go. But first, we're going to make sure that it's appearing on the screen, so you see what it sees. You can imagine yourself being a mouse or fly inside of it, looking out of its camera. Matt Keenan: It's switched on. PM: But now we're trying to get the video. There we go. MK: Can you bring up the house lights? PM: Yeah, the house lights and we'll see you all better and be able to fly the plane better. MK: All right, we'll try to do a few laps around and bring it back in. Here we go. (Applause) PM: The video worked right for the first few and I don't know why it -- there it goes. Oh, that was only a minute, but I think you'd be safe to have that near the end of the flight, perhaps. We get to do the classic. All right. If this hits you, it will not hurt you. (Laughter) OK. (Applause) Thank you very much. Thank you. (Applause)
بەڵام ئێستا با تەماشای کۆتاییەکەی تر بکەین لەو ڤیدیۆیەی کە بینیتان لەسەر فڕۆکەی (٩ یان ٨) پاوەندی لێکۆڵینەوەکان نیشانیان داوە کە (کێنان) پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینیوە وە کارێکی زۆر باشیان ئەنجام داوە. لە شوێنێکدا لە وێستگەکان کە نزم بونەتەوە بۆ ١٨ یان ٢٥ گرام کێشی ئەو دەبێت بە یەک لەسەر سێ گرام، وە ئەو شتەی کە ئەو دەیەوێت باسی بکات لێکۆڵینەوەکانە کە کێشەکەی (٢) ئۆنسە لەگەڵ کامێرایەکی ڤیدیۆ، ئەو پاتریەی کە کاری پێدەکات پەیوەندی تەلەفونی، ئامێری ڕاکێشان و هەتا دوایی. وە ئێمە هەڵیدەفڕێنین، هیوامان وایە هەمان سەرکەوتنمان هەبێت کە دوێنێ شەو هەمان بوو کاتێک تاقیکردنەوەکەمان ئەنجامدا کەواتە (مات کێنان) هەر کاتێک کە تۆ کێشە نیە ڕێگە بدەیت ئەو بڕوات. بەڵام سەرات، پێویستە سەرەتا لەوە دڵنیا بین کە لەسەر شاشەکە دەردەکەوێت، کەواتە تۆ ئەوە دەبینیت کە دەردەکەوێت ئەوە بێنە پێش چاوی خۆت کە تۆ (مشک) یان (مێش)ێک بیت لە ناویدا تەماشای کامێراکەی دەکەیت مات کێنان: ئەوە ئیش دەکات سەرۆک وەزیران: بەڵام ئێستا ئێمە هەوڵدەدەین ڤیدیۆکە کار بکات. ها ئەوەتا ئێم کەی: دەتوانیت ڕووناکی ناو ماڵەکە ئیش پێ بکەیت؟ سەرۆک وەزیران: ڕووناکی ماڵەکە، هەروەها دەتوانین بە باشی ئێوە بیبینین بە باشی بتوانین فڕۆکەکە بفڕێنن ئێم کەی: باشە، ئێمە هەوڵدەدەین چەند تاقیکردنەوەیەک بکەین لە دەوری داو بیهێنینەوە ناوەوە ئەوەتا چەپڵە سەرۆک وەزیران: ڤیدۆکە ، لەسەرتادا بە باشی کاری دەکرد، وە من نازانم بۆچی ڤیدۆکە ئاوا ئەڕوات ئۆو، ئەوە تەنها یەک خولەک بوو، بەڵام وابزانم پارێزراو دەبن لەوانەیە ، بۆ ئەوەی لە نزیکی کۆتایی گەشتەکە بین ئێمە بەشێوەیەکی کلاسیک دەیکەین باشە ئەگەر ئەمە بەرت بکەوێت، ئازارت نادات پێکەنین باشە چەپڵە زۆر سوپاس چەپڵە
But now, as they say in infomercials, we have something much better for you, which we're working on: planes that are only six inches -- 15 centimeters -- in size. And Matt's plane was on the cover of Popular Science last month, showing what this can lead to. And in a while, something this size will have GPS and a video camera in it. We've had one of these fly nine miles through the air at 35 miles an hour with just a little battery in it. But there's a lot of technology going. There are just milestones along the way of some remarkable things. This one doesn't have the video in it, but you get a little feel from what it can do. OK, here we go. (Laughter) MK: Sorry. OK. (Applause) PM: If you can pass it down when you're done. Yeah, I think -- I lost a little orientation; I looked up into this light. It hit the building. And the building was poorly placed, actually. (Laughter) But you're beginning to see what can be done. We're working on projects now -- even wing-flapping things the size of hawk moths -- DARPA contracts, working with Caltech, UCLA.
بەڵام ئێستا، وەک ئەوەی دەڵێن ڕیکلامێکی زۆر شتێکی زۆر باشترمان بۆ ئێوە ئامادە کردوە، کە ئێستا کاری لەسەر دەکەین ئەو فڕۆکانەی کە (٦) ئینجن....(١٥) سم... لە قەبارەدا هەروەها، فڕۆکەکەی (مات) لە بەرگی دەرەوەی (زانستی بەناوبانگ) لە مانگی ڕابردوودا ئەوە نیشان دەدات کە ڕێگە نیشاندەری دەبێت. هەروەها بۆ چەند ساتێک، قەبارەیەکی لەو شێوەیە کە (جی-پی-ئێس) و (کامێرای ڤیدیۆیی) تێدایە. ئێمە فڕۆکەیەکی لەو شێوەیەمان هەبوو کە (٩) میل لە هەوادا و (٣٥) میل لە یەک کاتژمێردا کە پاترییەکی (شەحنیكی) کەمی تێدایە بەڵام، بڕێکی زۆر لە تەکنەلۆژیا هەیە لەم بوارەدا چەند میلێک هەیە بە درێژایی ئەو ڕێگایە لە بەدەست هێنانی چەند شتێکی نایاب ئەمەیان ڤیدیۆی تێدا نیە بەڵام، ئێوە هەستێکتان بۆ دروست دەبێت لە بارەی ئەوە و کاریگەرییەکەی باشە، ئەوەتا پێکەنین مات کینان: ببورە باشە چەپڵە لێدان سەرۆک وەزیران: ئەگەر بتوانن ئەوانە دەست بەدەست بگەیەنن کە تەواو بون، بەڵی، وابزانم کەمێک لە ڕێکخستنەکەم لەدەست چوو، تەماشای ڕوناکیەکەم کرد ڕوناکیەکە لە خانوەکەی دا. لە ڕاستیدا، خانوەکە لە شوێنێکی باشدا نەبوو پێکەنین بەڵام ئێوە لە سەرەتادا ئەوە دەبینن کە دەبوو تەواو بوایە ئێمە ئێستا کار لەسەر پڕۆژەکە دەکەین... تەنانەت باڵەکە دەشەکێتەوە لە قەبارەی داڵێک یان پەپولەیەک... بۆندەکەی (دامەزراوەی گەشەپێدانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا)، کارکردن لەگەڵ (کالتیچ) لە (زانکۆی کالیفۆڕنیا لە لۆس ئەنجلس) دا
Where all this leads, I don't know. Is it practical? I don't know. But like any basic research, when you're really forced to do things that are way beyond existing technology, you can get there with micro-technology, nanotechnology. You can do amazing things when you realize what nature has been doing all along. As you get to these small scales, you realize we have a lot to learn from nature -- not with 747s -- but when you get down to the nature's realm, nature has 200 million years of experience. It never makes a mistake. Because if you make a mistake, you don't leave any progeny. We should have nothing but success stories from nature, for you or for birds, and we're learning a lot from its fascinating subjects.
کاتێک ئەمانە ڕابەری دەکات، نازانم، ئایا ئەوە کردارییە؟ نازانم بەڵام وەک هەموو توێژینەوەیەکی سەرەتایی، کاتێک تۆ زۆرت لێدەکرێ کارێک بکەی کە دوورە لە هەبوونی تەکنەلۆژیا دەتوانی بگەیتە ئەو شتەی کە تەکنەلۆژیای وورد، یان تەکنەلۆژیای گەورەتر بەکار بێنین دەتوانیت کاری باش بکەیت کاتێک بۆت دەردەکەوێت کە سروشت چەند کاریگەری هەیە. کاتێک تۆ دەگەیتە باسی ئەو تەرازوە بچوکانە ئەوەت بۆ ڕوون دەبێتەوە کە زۆر شت لە سروشتەوە فێر دەبیت نەک لەگەڵ ٧٤٧ بەڵام کە دەچیتە بەشی خوارەوەی جیهانی سروشت سروشت ٢٠٠ ملیۆن دەبێت کە بوونی هەیە هەرگیز هەڵە ناکات. لەبەرئەوەی ئەگەر تۆ هەڵەیەک بکەیت هیچ کەسێک لە نەوەکانی پێش خۆت بە جێ ناهێڵن ئێمە بێجگە لە سەرکەوتن هیچ شتێکی ترمان لە سروشتەوە وەرنەگرتوە بۆ تۆ و بۆ باڵندەکانیش، ئێمە شتی تازەی زۆر فێر دەبین لە بابەتە سەرنجڕاکێشەکانی سروشتەوە
In concluding, I want to get back to the big picture and I have just two final slides to try and put it in perspective. The first I'll just read. At last, I put in three sentences and had it say what I wanted. Over billions of years on a unique sphere, chance has painted a thin covering of life -- complex, improbable, wonderful and fragile. Suddenly, we humans -- a recently arrived species, no longer subject to the checks and balances inherent in nature -- have grown in population, technology and intelligence to a position of terrible power. We now wield the paintbrush. And that's serious: we're not very bright. We're short on wisdom; we're high on technology. Where's it going to lead?
لە کۆتایدا، دەمەوێت بگەڕێمەوە سەر وێنە گەورەکە وە من تەنها دوو بەشم ماوە تا باسی بکەم و ڕای خۆمانی لەسەر بدەین ئەوەی یەکەمیان تەنها دەخوێنمەوە، من بە سێ ڕستە باسی دەکەم وە باسی ئەوە دەکات کە من دەمەوێت بەدرێژایی ملیۆنەها ساڵ لە چینێکی نایابدا، بەخت دروست بوو بەرگێکی تەنک کە ژیانی داپۆشی بوو بە ناڕەحەت، نەگونجاو، سەرنجڕاکێش وە ناسک. لا ناکاودا، ئێمەی مرۆڤ... کە بەم داوییانەدا دروست بووین ئیتر لەمەودوا ئەو هاوسەنگیە نابینرێت کە لە سروشت دا هەبوو ژمارەی دانیشتوان زیادی کرد، تەکنەلۆژیا و زانیاری گەیشتە ئاستێکی زۆر نالەبار. ئێمە ئێستا وێنەی سروشت دەکێشین ئەوە شتێکی زۆر جدییە: ئێمە زۆر زیرەک نین. ئێمە کەموکورتیمان لە زیرەکیدا هەیە لە تەکنەلۆژیادا ئێمە زۆر پێشکەوتوین. ئەمە بەرەو کوێ دەڕوات؟
Well, inspired by the sentences, I decided to wield the paintbrush. Every 25 years I do a picture. Here's the one -- tries to show that the world isn't getting any bigger. Sort of a timeline, very non-linear scale, nature rates and trilobites and dinosaurs, and eventually we saw some humans with caves ... Birds were flying overhead, after pterosaurs. And then we get to the civilization above the little TV set with a gun on it. Then traffic jams, and power systems, and some dots for digital. Where it's going to lead -- I have no idea. And so I just put robotic and natural cockroaches out there, but you can fill in whatever you want. This is not a forecast. This is a warning, and we have to think seriously about it. And that time when this is happening is not 100 years or 500 years. Things are going on this decade, next decade; it's a very short time that we have to decide what we are going to do. And if we can get some agreement on where we want the world to be -- desirable, sustainable when your kids reach your age -- I think we actually can reach it. Now, I said this was a warning, not a forecast. That was before -- I painted this before we started in on making robotic versions of hawk moths and cockroaches, and now I'm beginning to wonder seriously -- was this more of a forecast than I wanted? I personally think the surviving intelligent life form on earth is not going to be carbon-based; it's going to be silicon-based. And so where it all goes, I don't know.
باشە، بە پشت بەستن بەو ڕستانە، من بڕیارم داوە هەندێک شتی دەرەکی (کێوی) بکێشم من هەموو (٢٥) ساڵێک وێنە دەکێشم. ئەمە یەکێکیانە کە هەوڵدەدات ئەو نیشان بدات کە جیهان چیتر گەورەو فراوان نابێت تاڕادەیەک لە ڕۆژمێر دەچێت، هەر هێڵێکی ناڕێک، ئاستی سروشت بەشەکان و هەروەها دایناسورەکان، وە بەتێپەڕبونی کات ئێمە هەندێ مرۆڤمان بینی لەگەڵ جەند ئەشکەوتێکدا... باڵندەکان لە ئاستێکی بەرز دەفڕین، دوای بە ڕیز ڕۆشتن دوای ئەوە گەیشتینە ئەو شارستانیەی کە لە بەشی سەرەوەی تەلەڤیزیۆنە بچوکەکەیە کە دەمانچەیەکی تێدایە. دوای ئەو قەرەباڵغی ئۆتۆمبیل، وە سیستەمی کارەبایی ووزە لەگەڵ هەندێک خاڵ لەسەر دیجیتاڵ، کە یارمەتی گەیشتن دەدات بە... هیچ فکرەیەکم نیە هەروەها من چەند سیسرکێکی سروشتی لە شێوەی ڕۆبۆت بەرەڵاکردوە بەڵام دەتوانی ئەو شتە پڕبکەیتەوە کە حەزت لێیە، ئەو شتێک نیە کە پێشبینی بکرێت ئەمە ئاگادارکردنەوەیەکە و دەبێت ئەمە بەجدی بیری لێبکەینەوە وە ئەو کاتەی کە ئەمە ڕوودەدات، ئەوە (١٠٠) ساڵ یان (٥٠) ساڵ نیە شتەکان بە شێوەی ئەم (١٠) ساڵە. (١٠) ساڵی داهاتوو ڕوودەدات ئەوە کاتێکی زۆر کورتەو و پێویستە بڕیار بدەین کە دەبێت ئێمە چی بکەین هەروەها ئەگەر توانیمان چەند بڕیارێک وەربگرین لە بارەی ئەوەی کە جیهان چۆن دەبێت بەنرخ بێت، بەردەوام بێت کاتێک منداڵەکانت دەگەنە ئەو تەمەنەی تۆ وابزانم دەتوانین بەدەستی بهێنین. ئێستا، من وتم ئەوە ئاگادارکردنەوەیەکە نەک پێشبینی بێت، ئەوە لە پێش ئەمەم پێش دروست کردنی شێوازی تازەی ڕۆبۆت دروست کردوە (سیسرک) وە ئێستا من دەستم کردوە بە پێشبینی بەڕاستی.... ئایا ئەوە لە پێشبینییەک زیاتر نەبوو کە دەمویست؟ من واهەست دەکەم کە ئەو شێوازە زیرەکەی (ئازایەتی) کە لەسەر زەوی ڕزگاری بوە ئەوە بناغەکەی کاربۆن نیە، بەڵکو بناغەکەی سلیکۆنە کەواتە ئەمانە بۆ کوێ دەچن، نازانم
The one final bit of sparkle we'll put in at the very end here is an utterly impractical flight vehicle, which is a little ornithopter wing-flapping device that -- rubber-band powered -- that we'll show you. MK: 32 gram. Sorry, one gram. PM: Last night we gave it a few too many turns and it tried to bash the roof out also. It's about a gram. The tube there's hollow, about paper-thin. And if this lands on you, I assure you it will not hurt you. But if you reach out to grab it or hold it, you will destroy it. So, be gentle, just act like a wooden Indian or something. And when it comes down -- and we'll see how it goes. We consider this to be sort of the spirit of TED. (Applause) And you wonder, is it practical? And it turns out if I had not been -- (Laughter) (Applause) Unfortunately, we have some light bulb changes. We can probably get it down, but it's possible it's gone up to a greater destiny up there -- (Laughter) -- than it ever had. And I wanted to make -- (Applause) just -- (Applause)
لێرە لە کۆتا خاڵدا، تۆزێک گرنگی دەدەین بە بەشی کۆتایی کە هەمووی پەیوەندی هەیە بە گۆڕینی گەشتەکە بە شێوەیەکی پراکتیکی کە هەندێک باڵی هەیە و کۆنتڕۆڵ کراوە بە ئامێرێک کە ووزەکەی بە شێوەی لاسیکیە... کە نیشانتان دەدەین مات کینان: ٣٢ گرام. ببورە. یەک گرام سەرۆک وەزیران: دوێنێ شەو چەند جارێک پێچمان پێداوە وە هەوڵماندا بەتوندی پاڵ بە بەشی سەرەوەی بنێین بۆ دەرەوە. نزیکەی گرامێک دەبێت بۆرییەکە بۆشاییەکی تێدا بوو بەقەدەر پەڕەیەکی تەنک ئەگەر ئەمە بەرت بکەوێت، من دڵنیات دەکەمەوە کە ئازارت نادات بەڵام ئەگەر هەوڵ بدەیت بیگریت یان بەرزی بکەیتەوە ئەوا دەشکێت کەواتە، لەسەرخۆ، بەشێوەی هیندیەکانی ناو دارستان یان شێوەیەکی تر ڕەفتار بکە هەروەها کە دێتە خوارەوە.... ئێمە تەماشای دەکەین بەرەو کوێ دەڕوات ئێمە بەو شێوەیە دەبینین کە بەشێک ببە لە خۆشی (تێد)دا چەپڵە لێدان وە پرسیار دەکەیت کە ئایا ئەو پراکتیکیە؟ وا دەردەکەوێت ئەگەر من بەو جۆرە نەبم پێکەنین چەپڵە لێدان بەداخەوە، ئێمە چەند گۆڕانکاریەکی تەواو نەکراومان هەیە لەوانەیە بتوانین بیهێنینە خوارەوە بەڵام لەوانەیە بەرزبێتەوە بۆ ئاستێکی بەرز پێکەنین زیاتر لەوەی کە پێشتر هەبوە. وە من دەمویست ئەوە بکەم چەپڵە لێدان تەنها چەپڵە لێدان
But I want to make just two points. One is, you think it's frivolous; there's nothing to it. And yet if I had not been making ornithopters like that, a little bit cruder, in 1939 -- a long, long time ago -- there wouldn't have been a Gossamer Condor, there wouldn't have been an Albatross, a Solar Challenger, there wouldn't be an Impact car, there wouldn't be a mandate on zero-emission vehicles in California. A lot of these things -- or similar -- would have happened some time, probably a decade later. I didn't realize at the time I was doing inquiry-based, hands-on things with teams, like they're trying to get in education systems. So I think that, as a symbol, it's important. And I believe that also is important. You can think of it as a sort of a symbol for learning and TED that somehow gets you thinking of technology and nature, and puts it all together in things that are -- that make this conference, I think, more important than any that's taken place in this country in this decade. Thank you. (Applause)
بەڵام من دەمەوێت دوو خاڵ باس بکەم. یەکەمیان، ئێوە وا هەست دەکەن کە ئەوە بێمانایە هیچ شتێکی تێدا نیە. هێشتا، ئەگەر من پەروانەم دروست نەکردایە وەکو ئەمە، تۆزێک تەماوییە، لە ساڵی (١٩٣٩)... ماوەیەکی زۆر زۆر پێش ئێستا یاریگایەکی چیمەنی نەرم دروست نەدەبوو باڵندەی دەریایی، تیشکی خۆر دروست نەدەبوو کاریگەری ئۆتۆمبیل و بڕیاردان دروست نەدەبوو لەسەر ناردنە دەرەوەی دوکەڵ لە ئۆتۆمبیلەکانی کالیفۆرنیا زۆرێک لەمانە.... یان یەکچونەکان.... ڕوویاندا لە چەند کاتێکدا لە دوو (١٠) ساڵی تر. ئەو کاتە پێم نەزانی کاتێک لێکۆڵینەوەم دەکرد لەسەر کارکردنی چەند دەستێک وە تیمێک وەک ئەوەی دەیانەوێت سیستەمی پەروەردەیی بنیات بنێن کەواتە، وابزانم زۆر گرنگە وەک سمبولێک وە باوەڕم وایە کە ئەوەش گرنگە. دەتوانیت بیری لێبکەیتەوە شێوە سیمبولێکە بۆ فێربون و تێد کە بەشێوەیەک لە شێوەکان ڕات دەکێشن بۆ بیرکردنەوە لە تەکنەلۆژیا و سروشت وە هەموویان کۆبکاتەوە لە شتێکدا کە ئەم کۆنفرانسە وا لێبکات، وابزانم گرنگتر بێت لە هەر شتێکی تر کە لەم ووڵاتە و لەم سەردەمەدا ڕوودەدات سوپاس، چەپڵە لێدان