Like many of you here, I am trying to contribute towards a renaissance in Africa. The question of transformation in Africa really is a question of leadership. Africa can only be transformed by enlightened leaders. And it is my contention that the manner in which we educate our leaders is fundamental to progress on this continent. I want to tell you some stories that explain my view. We all heard about the importance of stories yesterday. An American friend of mine this year volunteered as a nurse in Ghana, and in a period of three months she came to a conclusion about the state of leadership in Africa that had taken me over a decade to reach. Twice she was involved in surgeries where they lost power at the hospital. The emergency generators did not start. There was not a flashlight, not a lantern, not a candle -- pitch black. The patient's cut open, twice. The first time it was a C-section. Thankfully, baby was out -- mother and child survived.
Sikur shumica prej jush këtu, unë po përpiqem të kontroboj drejt një renesance në Afrikë. Pyetja e transformimit në Afrikë me të vërtet është një pyetje e lidërshipit. Afrika mund të transformohet vetem përmes një lidërshipi të ndritëshem. Dhe është në qendrueshmerin time që edukimi i liderëve është baza krysore për suksesin në këtë kontinent. Dëshiroj t'ju tregoj disa tregim të cilat sqarojnë pikëpamjen time. Ne të gjith dëgjuam rreth rendësis së storeve dje. Një shoqe e imja Amerikane këtë vitë ka qen vullnetare si infermiere në Gana, dhe në një periudh prej 3 muajve ajo erdhi në konkluzion rreth shtetit të lidërshipit në Afrikë e cila më ka marru mbi një dekadë kohë për të arritur. Dy herë ajo ishte e përfshir në një operacionë ku ata humben energjin elektrike në spitalë. Gjeneratori nuk u ndezë. Nuk kishte asnjë bateri, asnjë llampë, asnjë qiri -- terrë i zi. Pacjenti mbeti i hapur, dy herë. Heren e parë ishte në seksionin C Falë zotit,fëmija ishte jashtë -- nëna dhe fëmija mbijetuan.
The second time was a procedure that involved local anesthesia. Anesthetic wears off. The patient feels pain. He's crying. He's screaming. He's praying. Pitch black. Not a candle, not a flashlight. And that hospital could have afforded flashlights. They could have afforded to purchase these things, but they didn't. And it happened twice. Another time, she watched in horror as nurses watched a patient die because they refused to give her oxygen that they had. And so three months later, just before she returned to the United States, nurses in Accra go on strike. And her recommendation is take this opportunity to fire everyone, start all over again. Start all over again.
Hern e dytë ishte një procesur që kishte përfshir anestezinë lokale. Anestezia nuk kishte efektë. Pacienti e ndiente dhimbjen. Ai po qante. Ai po bërtite. Ai po lutej. Errësir totale.Asnjë qiri, asnjë bateri dore. Dhe ai spital skishte mundësi të përballonte një bateri dore. Ata mund ta kishin përballuar blerjen e ketyre gjërave, mirpo nuk e bën. Dhe ndodhi dy herë. Herën tjetër, ajo e shiqoi në horor gjërsa infermierja shiqoj një pacjent duke vdekur sepse ata refuzuan ti japin asaj oksigjenin qe ata kishin. Dhe kështu tre muaj më vonë, vetem përpara se ajo të kthehej në Shtetet e Bashkura, infermieret në Accra shkuan ne grevë. dhe rekomandimi i saj është ta marrim këtë mundësi për ti pushuar të gjithë, dhe të filloj nga a para. Të filloj nga e para.
Now what does this have to do with leadership? You see, the folks at the ministry of health, the hospital administrators, the doctors, the nurses -- they are among just five percent of their peers who get an education after secondary school. They are the elite. They are our leaders. Their decisions, their actions matter. And when they fail, a nation literally suffers. So when I speak of leadership, I'm not talking about just political leaders. We've heard a lot about that. I'm talking about the elite. Those who've been trained, whose job it is to be the guardians of their society. The lawyers, the judges, the policemen, the doctors, the engineers, the civil servants -- those are the leaders. And we need to train them right.
Tani qfar ka kjo të bej me lidërship? E shihni,njerëzit në ministrin e shëndetësis, administrata e spitalit, doktorët, infermieret-- ato janë vetem pesë përqind përtej moshatarëve të tyre të cilet fitojnë një shkollim pas shkollës së mesme. Ata janë elita. Ata janë liderët tanë. Vendimet e tyre, veprimet e tyre kanë rendësi. Dhe kur ata dështojnë, një komb i përjetonë. Pra kur flasë për liderëshipin, Unë nuk po flas vetem për lidërshipin politikë. Ne kemi dëgjuar shumë për ta. Unë po flasë për eliten. Ata të cilat janë trajnuar, që puna e tyre duhet të jetë gardjan të shoqëris së tyre. Avukatët, gjygjëtaret,policët,dokëtorret, ingjinjerët, shërbyesit civil-- këta janë liderët. Dhe ne na duhet ti trajnojm ata.
Now, my first pointed and memorable experience with leadership in Ghana occurred when I was 16 years old. We had just had a military coup, and soldiers were pervasive in our society. They were a pervasive presence. And one day I go to the airport to meet my father, and as I walk up this grassy slope from the car park to the terminal building, I'm stopped by two soldiers wielding AK-47 assault weapons. And they asked me to join a crowd of people that were running up and down this embankment. Why? Because the path I had taken was considered out of bounds. No sign to this effect.
Tani,kujtesa ime e parë e eksperiences me liderëship në Gana ndodhi kur unë isha 16 vjeq. Ne kishim një ushtëri grushtë shteti, dhe ushtarët ishin përshkues në shoqërin tonë. Ata ishin një prezencë e përshkueshme. Dhe një ditë shkova në airoportë për ta takuar babin tim, dhe gjërsa isha duke ecur mbi tatpjeten nga parkingu i automjeteve tek ndertesa e terminalit, Jam ndaluar nga dy ushëtar të armatosur me AK-47 Dhe ata me kërkuan t'ju bashkangjiten një grumbulle njerëzish të cilet ishin duke vrapuar posht lart kësaj dige. Përse? Sepse rruga për të cilen une e kisha konsideruar jasht lidhëjes. Pa asnjë shenjë këti efekti.
Now, I was 16. I was very worried about what my peers at school might think if they saw me running up and down this hill. I was especially concerned of what the girls might think. And so I started to argue with these men. It was a little reckless, but you know, I was 16. I got lucky. A Ghana Airways pilot falls into the same predicament. Because of his uniform they speak to him differently, and they explain to him that they're just following orders. So he takes their radio, talks to their boss, and gets us all released. What lessons would you take from an experience like this? Several, for me. Leadership matters. Those men are following the orders of a superior officer. I learned something about courage. It was important not to look at those guns. And I also learned that it can be helpful to think about girls.
Tani isha 16 vjec. Isha shumë i shqetësuar rreth asaj që koleget e mij në shkollë mund të mendojnë nese më kishin parë mua të vrapoja posht e lart asaj kodre. Isha veqanarisht i brengosur rreth asaj që vajzat mund të mendojnë. Pra fillova të argumentoja me këta njerëz. Ishte paksa hutuese, mirpo e kuptoni, unë isha vetem 16 vjeq. Kam pasur fatë. Një pilot i aviacionit në Gana ra në po të njejten grackë. Për shakak të uniformes së tij ata folen ndryshe me te, dhe i sqaruan atij se ata vetem po zbatojnë urdhëra, Pra ai merr radion e tyre, dhe flet me shefin e tyre, dhe na liro të gjithë neve. Qfarë mesime do kishe marrur nga një eksperiencë e till? Disa për mua. Lidershipi ka rendësi. Këta burra janë duke ndjekur urdhërat e një oficeri superiorë. Kam mësuar diqka për kurajonë. Ishte e rendësishme të mos i shiqoja ato armë. Dhe gjithashtu mesova se do të ishte ndihëmuese të mendoja rreth vajzave.
(Laughter)
(Qeshen)
So a few years after this event, I leave Ghana on a scholarship to go to Swarthmore College for my education. It was a breath of fresh air. You know, the faculty there didn't want us to memorize information and repeat back to them as I was used to back in Ghana. They wanted us to think critically. They wanted us to be analytical. They wanted us to be concerned about social issues. In my economics classes I got high marks for my understanding of basic economics. But I learned something more profound than that, which is that the leaders -- the managers of Ghana's economy -- were making breathtakingly bad decisions that had brought our economy to the brink of collapse. And so here was this lesson again -- leadership matters. It matters a great deal.
Pra pas disa viteve prej kësaj ngjarje, e lash Ganaen në një bursë për të shkuar nga Swarthmore College për edukimin tim. Ishte një nuhatje e ajërit të freskët. e dini, fakulteti atje nuk dëshironte që ne të mbanim mend informacione dhe t'ju kthejm atë që ne kishim mësuar ta benim në Gana. Ata dëshironin që ne të mendojmë kritikishtë. Ata dëshironin që ne të ishim analitikë. Ata dëshironin që ne të ishim të brengosur rreth qështjeve socjale Në klasën e ekonomis sime unë mora nota shumë të mira për kuptueshmërin e ekonomis bazike. Mirpo mësova diqka më të thellë sesa ajo, e cila është lidershipi -- menagjerët e ekonomisë të Gana-- ishin duke berë vendime të këqija të cilat e kan sjellur ekonominë tonë drejt kolapsit. Pra ku ishte ky mësim prap -- lidershipi ka rendësi. Ka një rendësi të madhe.
But I didn't really fully understand what had happened to me at Swarthmore. I had an inkling, but I didn't fully realize it until I went out into the workplace and I went to work at Microsoft Corporation. And I was part of this team -- this thinking, learning team whose job it was to design and implement new software that created value in the world. And it was brilliant to be part of this team. It was brilliant. And I realized just what had happened to me at Swarthmore, this transformation -- the ability to confront problems, complex problems, and to design solutions to those problems. The ability to create is the most empowering thing that can happen to an individual. And I was part of that.
Mirpo unë me të vërtet nuk e kuptoj plotësisht atë që më ndodhi mua në Swarthmore. Unë kisha një planë të vogël, mirpo nuk e kisha kuptuar atë derisa shkova në vendin e punës dhe shkova të punoj në korporaten e Mikrosoftit. Dhe isha pjesë e këtij ekipi -- këti mendimi, ekipi i mësimit puna e së cilit ishte dizajnimi dhe implementimi i programit të ri i cili krijojë vlera në botë. Dhe ishte e mahnitëshme të jem pjes e këtij ekipi. Ishte e shkëlqyeshme. Dhe e kuptova ajo që më kishte ndodhur mua ne Swarthmore, ky transformim -- mundësia për të konfrontuar probleme, probleme komplekëse, dhe të dizajnojmë zgjidhëje për këto probleme. Mundësia për të krijuar është një gjë e fuqishme e cila mund ti ndodh një individi. Dhe unë isha pjes e tij.
Now, while I was at Microsoft, the annual revenues of that company grew larger than the GDP of the Republic of Ghana. And by the way, it's continued to. The gap has widened since I left. Now, I've already spoken about one of the reasons why this has occurred. I mean, it's the people there who are so hardworking, persistent, creative, empowered. But there were also some external factors: free markets, the rule of law, infrastructure. These things were provided by institutions run by the people that I call leaders. And those leaders did not emerge spontaneously. Somebody trained them to do the work that they do. Now, while I was at Microsoft, this funny thing happened. I became a parent. And for the first time, Africa mattered more to me than ever before. Because I realized that the state of the African continent would matter to my children and their children. That the state of the world -- the state of the world depends on what's happening to Africa, as far as my kids would be concerned.
Tani gjersa unë isha në Mikrosoft, të hyrat vjetore të kësaj kompanie u rritën më shumë sesa GDP-ja (Rritja e përgjithëshme e një shteti) e republikës se Ganës. Dhe me që ra fjala, vazhdoj Dhe e qara ka vazhduar që nga ajo kohë. Tani,pothuajse unë kam folur për arësyjet përse kjo ngjarje ka ndodhur. Mendoj, është njerëzit atje të cilet janë shumë punëtor, të pëshkutuar, kreative dhe të motivuar. Mirpo ishin edhe disa faktor të brendëshem: liria e tregëtis, funksionimi i ligjit, infrastruktura. Këto gjëra ishin të sjelluar nga institucjonet duke u udhëhequr nga njerëzit të cilet unë i quaj lider. Dhe këta lider nuk u përgjigjën spontanishtë. Dikush i trajnoi ata të bejnë punen të cilen e bejnë. Tani, gjersa unë isha në Mikrosoft, kjo gjëja qesharake ka ndodhur. Unë u bera prindër. Dhe për herë të parë, Afrika ka pasurë rendësi për mu më teper se gjdo herë tjetër. Sepse e kuptova se shtetet e kontinentit të Afrikes do të kenë kuptim për fëmijet e mij dhe fëmijet e tyre. Ajo është shteti i botës -- shteti i botës varet në atë që po ndodh në Afrikë, sa i përket brengosëjes së fëmijeve të mi.
And at this time, when I was going through what I call my "pre-mid-life crisis," Africa was a mess. Somalia had disintegrated into anarchy. Rwanda was in the throes of this genocidal war. And it seemed to me that that was the wrong direction, and I needed to be back helping. I couldn't just stay in Seattle and raise my kids in an upper-middle class neighborhood and feel good about it. This was not the world that I'd want my children to grow up in. So I decided to get engaged, and the first thing that I did was to come back to Ghana and talk with a lot of people and really try to understand what the real issues were. And three things kept coming up for every problem: corruption, weak institutions and the people who run them -- the leaders.
Dhe në këtë koh, gjersa unë isha duke kaluar në atë që e quaj 'para-pjesës-jetës krizes sime," Afrika ishte një rrëmujë. Somalia kishte disintegruar në anarki. Rwanda ishte në procesin e gjenocidit dhe luftës. Dhe më është dukur mua që ai ishte drejtimi i gabuar, dhe më duhet të kthehem dhe ti ndihmoj. Unë nuk munda vetem të rri në Seattle dhe të rrisë fëmijet e mi në një kalsë të lartë të shoqëris dhe të ndihem mirë rrethë asaj. Kjo nuk ishte bota në të cilen dëshiroja që fëmijet e mi të rriten. Pra unë vendosa të përfshihem, dhe gjëja e parë që bëra ishte të vija prapë në Gana dhe të flasë më shumë njerëz dhe të përpiqem me të vërtet të kuptoj se qfar ishte problemi atje. Dhe tri gjërat të cilat u paraqitëshin për secilin problem: korrupsioni, institucioni i dobët dhe njerëzit që drejtojnë atë -- liderët.
Now, I was a little scared because when you see those three problems, they seem really hard to deal with. And they might say, "Look, don't even try." But, for me, I asked the question, "Well, where are these leaders coming from? What is it about Ghana that produces leaders that are unethical or unable to solve problems?" So I went to look at what was happening in our educational system. And it was the same -- learning by rote -- from primary school through graduate school. Very little emphasis on ethics, and the typical graduate from a university in Ghana has a stronger sense of entitlement than a sense of responsibility. This is wrong.
Tani isha paksa i frikësuar spese kur i shef këta tre probleme, ata duken shumë të vështir për të bashkëpunuar. Dhe ata mund të thon, "Shiqo, madje as mos provo." Mirpo, për mua, unë kërkova pyetjen. "Nga po vinë këta liderë? Qfar është me Gana-në që po i prodhon këta lider të cilet janë jo-etikë apo të pa mundeshum për ti zgjidhur problemet?" Pra unë shkova dhe shiqova se qfar ishte duke ndodhur në sistemin e edukimit tonë. Dhe ishte e njejta -- mësimi përmendësh -- nga shkolla fillore deri tek fakultetët. Shumë pak përqendrim në etikë, dhe studenti tipik nga një universitet në Gana ka një sensë të fortë të etnitetit sesa atij të përgjegjësis. Kjo është gabim.
So I decided to engage this particular problem. Because it seems to me that every society, every society, must be very intentional about how it trains its leaders. And Ghana was not paying enough attention. And this is true across sub-Saharan Africa, actually. So this is what I'm doing now. I'm trying to bring the experience that I had at Swarthmore to Africa. I wish there was a liberal arts college in every African country. I think it would make a huge difference. And what Ashesi University is trying to do is to train a new generation of ethical, entrepreneurial leaders. We're trying to train leaders of exceptional integrity, who have the ability to confront the complex problems, ask the right questions, and come up with workable solutions.
Pra unë vendosa që të përfshihem në këtë problem në veqanti. Sepse më është dukur mua se secila shoqëri, duhet të jetë shumë internacionale rreth asaj se si ti trajnoj liderët e saj. Dhe Gana nuk ishte duke i venë kujdesin e nevojëshem këtij problemi. Dhe kjo është e vërtet në Afrikë aktualishtë. Pra kjo është ajo që jam duke e bër tani. Jam duke provuar të sjell eksperiencen që kisha në Swarthmore në Afrimë. Do dëshiroja që të ishte një kolegj i arteve liberale në secilin shtet të Afrikës. Mendoj se do të bënte një ndryshim të madhë. Dhe atë që universiteti i Ashesi-it është duke e bërë është duke i trajnuar një gjenerat të re të etikës, liderët ndërrmarrës. Ne po përpiqemi ti trajnojmë liderët e integritetin e pritëshmerisë, të cilet kanë mundësin e konfrontimit të problemve komplekëse, pyet pyetjen e duhur, dhe eja me një zgjidhëje e cila funksionon.
I'll admit that there are times when it seems like "Mission: Impossible," but we must believe that these kids are smart. That if we involve them in their education, if we have them discuss the real issues that they confront -- that our whole society confronts -- and if we give them skills that enable them to engage the real world, that magic will happen. Now, a month into this project, we'd just started classes. And a month into it, I come to the office, and I have this email from one of our students. And it said, very simply, "I am thinking now." And he signs off, "Thank you." It's such a simple statement. But I was moved almost to tears because I understood what was happening to this young man. And it is an awesome thing to be a part of empowering someone in this way. I am thinking now.
E pranoi se ka kohë kur e shohim edhe atë " Misjoni i së pamundures," mirpo ne duhet të besojmë se këta fëmijë janë të menqur. Nese i përfshijmë ata në edukimin e tyre, nese i kemi ata duke diskutuar gjërat reale dhe të konfrontohen me to -- të cilen e gjithë shoqëria jonë e konfronton -- dhe nese u japim atyre aftësom që ti mundësojmë ata të përfshihen në boten reale, ajo magjikë do të ndodh. Tani, një muaj në këtë projekt,sapo kemi filluar klasat. Vetem një muaj në këtë, erdha një ditë në zyre, dhe mora një email nga një prej studentëve tanë, dhe ajo thoshte shumë thjeshtë, "Unë jam duke menduar tani." Dhe përfundonte, "Faliminderit." Ishte poaq thënje e thjeshtë. Mirpo mi solli lotët Sepse unë e kuptova atë që i kishte ndodhur këtij njeriu të ri. Dhe ishte një gjë e bukur të jeshë pjes e një frymëzimi tek një njeri. Unë po mendoj tani.
This year we challenged our students to craft an honor code themselves. There's a very vibrant debate going on on campus now over whether they should have an honor code, and if so, what it should look like. One of the students asked a question that just warmed my heart. Can we create a perfect society? Her understanding that a student-crafted honor code constitutes a reach towards perfection is incredible. Now, we cannot achieve perfection, but if we reach for it, then we can achieve excellence. I don't know ultimately what they will do. I don't know whether they will decide to have this honor code. But the conversation they're having now -- about what their good society should look like, what their excellent society should look like, is a really good thing.
Këtë vitë ne sfiduam studentet tanë për të zotruar një kodë të mirësjelljes për vetveten e tyre. Është një debat shumë i madh duke vazhduar tani mbi atë se a duhet që ata të ken një kodë të mirësjellëjes, dhe nese po, si do duhet të duket ai. Njëri nga studentet beri një pyetje që më nxeu zemren time. A mund të krijojmë një shoqëri të përkryer? Kuptueshmëria e saj ndasj hartimi të një kodi të mirësjelljes nga studentet konstituon një arritje drejt përfeksionimit të mundeshum. Tani, ne nuk mund ta arrijmë përferksionin, mirpo nese luftojmë për të, pastaj mund të arrisim shkelqyeshmërin. Nuk e di përfundimisht atë qe ata do të bëjnë. Nuk e di nese ata do të vendosin për të pasur kodin e tyre. Mirpo bashkëbisedimet që janë duke i zhvilluar ata tani -- rreth se qfar është mirë për shoqërin e tyre, qfarë duhet të duket shoqëria përfekte, a është me të vërtet gjë e mirë.
Am I out of time? OK. Now, I just wanted to leave that slide up because it's important that we think about it. I'm very excited about the fact that every student at Ashesi University does community service before they graduate. That for many of them, it has been a life-altering experience. These young future leaders are beginning to understand the real business of leadership, the real privilege of leadership, which is after all to serve humanity. I am even more thrilled by the fact that least year our student body elected a woman to be the head of Student Government. It's the first time in the history of Ghana that a woman has been elected head of Student Government at any university. It says a lot about her. It says a lot about the culture that's forming on campus. It says a lot about her peers who elected her. She won with 75 percent of the vote.
Jam pak kohë? Në rregull. Tani, unë vetem dëshirova të lë atë sllajd të hapurë sepse është e rendësishme që ne mendojmë për atë. Jam shumë i eksituar rreth faktit që secili student në universitetin e Ashesi bëjnë shërbime komuniteti përpara se të diplomojnë. E cila për shumicen prej tyre, ka qen një eksperiencë e jetës. Këta lider të se ardhmës kanë filluar të kuptojnë se biznesi i vërtet i lidershipit, privilegji i vërtet i lidershipit, i cili është pas të gjithave për ti shërbyer humanitetit. Jam edhe më teper i emocjonuar nga fakti që vitin e kaluar që trua e studenteve tanë kanë zgjedhur në krye një grua për të qen në krye të qeverisë studentore. Është hera e parë në historin e Gana që një grua të jetë zgjedhur si udhëheqëse në qeverin studentore në ndonjë universitet. Do të thot shumë për të. Do të thot shumë për kulturen që po formohet në kampusë. Do të thot shumë për bashkëmoshatarët e saj. Ajo fito me 75 përqind të vogave.
And it gives me a lot of hope. It turns out that corporate West Africa also appreciates what's happening with our students. We've graduated two classes of students to date. And every single one of them has been placed. And we're getting great reports back from corporate Ghana, corporate West Africa, and the things that they're most impressed about is work ethic. You know, that passion for what they're doing. The persistence, their ability to deal with ambiguity, their ability to tackle problems that they haven't seen before. This is good because over the past five years, there have been times when I've felt this is "Mission: Impossible."
Dhe më jep mua shumë shpresë. Doli që korporata West Africa gjithashtu e vlerësoi atë që ndodhi me studentet tanë, Kemi diplomuar dy kalsa të studenteve deri më tani. Dhe secili prej tyre ka qenë vendosur. Dhe po marim raporte të mira pastaj nga korporata Gana, korporate e afrikes se jugut, dhe për gjërat të cilat ata janë të impresjonuar më së shumëti është etika e punës. E dini, pasjoni mbi atë që ata e bejnë. Prezistenca, mundësia që të veprojnë me papritëshmerin, aftësia e tyre për të ndjekur problemet të cilat ata kurr nuk i kanë parë. Kjo është e mirë sepse mbi pesë vite më parë, kanë pasur kohë që e kanë ndjerë atë " Misjoni i së pamundures."
And it's just wonderful to see these glimmers of the promise of what can happen if we train our kids right. I think that the current and future leaders of Africa have an incredible opportunity to drive a major renaissance on the continent. It's an incredible opportunity. There aren't very many more opportunities like this in the world. I believe that Africa has reached an inflection point with a march of democracy and free markets across the continent. We have reached a moment from which can emerge a great society within one generation. It will depend on inspired leadership. And it is my contention that the manner in which we train our leaders will make all the difference. Thank you, and God bless.
dhe është bukur ti shohës këto shpresa të premtimeve të asaj që mund të ndodh nese ne i trajnojmë mirë fëmijet tanë . Mendoj se lideret tanishem dhe ata të ardhëshem të Afrikes kanë një mundësi të madhe për të ndryshuar një renesancë të madh në këtë kontinent. Është një mundësi e madhe. Nuk ka shumë njerëz sikurse këto me kaq shumë mundësi në botë. Unë besoj se Afrika ka arritur një pikë referimi më një marsë të demokracis dhe tregëtin e lirë ndërmjet kontinentit. Ne kemi arritur një moment nga i cimi ne mund të fllojme të ndërtojmë një shoqëri të mirë me vetem një gjeneratë. Do të varet nga liderëshipi i inspiruar. Dhe është në mbrendësin time në të cilen ne i trajnojmë lideret tanë do të bejë të gjithë këtë ndryshim. Faliminderit, dhe Zoti ju befot juve.
(Applause)
(Duartrokitje)