Mən bilirəm siz nə düşünürsünüz. Düşünürsünüz ki, yəqin yolumu azmışam və indi kimsə səhnəyə çıxacaq və məni nəzakətlə yerimə oturmağa aparacaq. (Alqışlar) Mənimlə Dubayda həmişə belə davranırlar. "Siz bura tətilə gəlmisiz, hə?" (Gülüş) "Uşaqlarınıza baş çəkməyə gəlmisiniz? Nə qədər qalacaqsınız?"
I know what you're thinking. You think I've lost my way, and somebody's going to come on the stage in a minute and guide me gently back to my seat. (Applause) I get that all the time in Dubai. "Here on holiday are you, dear?" (Laughter) "Come to visit the children? How long are you staying?"
Əslində isə mən ümid edirəm ki, hələ uzun müddət burda qalacam. Mən körfəzdə 30 ildən çoxdur ki, yaşayıram və dərs deyirəm. (Alqışlar) Və bu müddət ərzində çox dəyişikliklər görmüşəm. İndi bu statistika olduqca dəhşətlidir. ( Yazı: Dünya dilləri=> Bu gün: 6000, 90 il sonra: 600) Mən də bu gün sizə dilin itirilməsi və İngilis dilinin qloballaşması barədə danışacağam. Mən sizə Abu Dabidə böyüklərə İngilis dili dərsi keçən bir dostum barədə danışmaq istəyirəm. Günlərin bir günü o, tələbələrinə təbiətlə bağlı sözlər öyrətmək üçün onları bağa aparmaq qərarına gəlir. Lakin nəticədə o, özü yerli bitkilərin ərəb dilində adlarını, eləcə də onların tibbi, kosmetik, kulinariya, dərman kimi istifadəsini öyrənir. Bu tələbələr bütün bu bilikləri hardan alıblar? Əlbəttə ki, öz nənə-babaları və onların nənə-babalarından. Nəsillər arası ünsiyyət qurmağın necə əhəmiyyətli olduğunu sizə demək zəruri deyil.
Well actually, I hope for a while longer yet. I have been living and teaching in the Gulf for over 30 years. (Applause) And in that time, I have seen a lot of changes. Now that statistic is quite shocking. And I want to talk to you today about language loss and the globalization of English. I want to tell you about my friend who was teaching English to adults in Abu Dhabi. And one fine day, she decided to take them into the garden to teach them some nature vocabulary. But it was she who ended up learning all the Arabic words for the local plants, as well as their uses -- medicinal uses, cosmetics, cooking, herbal. How did those students get all that knowledge? Of course, from their grandparents and even their great-grandparents. It's not necessary to tell you how important it is to be able to communicate across generations.
Lakin, təəssüf edirəm ki, bu gün dillər görünməmiş sürətlə ölürlər. Hər 14 gündə bir dil ölür. Və eyni zamanda ingilis dili şübhəsiz ki, qlobal dilə çevrilib. Bu iki hadisə arasında hansısa əlaqə ola bilər? Dəqiq deyə bilmərəm. Lakin çox dəyişikliklərin şahidi olduğumdan əminəm. İlk dəfə körfəzə gələndə mən Küveytə gəldim. O dövrlərdə bu hələ ağır bir vəzifə idi. Əslində çox keçmiş də deyil. Elə bir az bundan əvvələ qədər. Lakin buna baxmayaraq, mən digər 25 müəllimlə birlikdə Britaniya konsulluğu tərəfindən işə qəbul olundum. Və biz Küveytdə dövlət məktəblərində çalışan ilk qeyri-müsəlmanlar idik. Biz İngilis dili öyrətmək üçün gətirilmişdik çünki hökumət ölkəni müasirləşdirmək və vətəndaşları təhsil vasitəsiylə gücləndirmək istəyirdi. Əlbəttə ki, Birləşmiş Krallıq da neft gəlirlərindən xeyir götürürdü.
But sadly, today, languages are dying at an unprecedented rate. A language dies every 14 days. Now, at the same time, English is the undisputed global language. Could there be a connection? Well I don't know. But I do know that I've seen a lot of changes. When I first came out to the Gulf, I came to Kuwait in the days when it was still a hardship post. Actually, not that long ago. That is a little bit too early. But nevertheless, I was recruited by the British Council, along with about 25 other teachers. And we were the first non-Muslims to teach in the state schools there in Kuwait. We were brought to teach English because the government wanted to modernize the country and to empower the citizens through education. And of course, the U.K. benefited from some of that lovely oil wealth.
Yaxşı. Mənim gördüyüm ən böyük dəyişiklik isə - İngilis dilinin necə qarşılıqlı səmərəli işdən bu günkü kütləvi beynəlxalq biznesə çevrilməsidir. Məktəb kurrikulumunda xarici bir dil olmaqdan, vətənim İngiltərənin yeganə dili olmaqdan artıq olmayan ingilis dili dünyadakı bütün ingilis dilində danışan millətlər üçün kütləvi üstünlüyə çevrilib. Niyə də yox? Hər şeyə rəğmən, dünya üzrə universitetlərin son reytinqinə görə ən yaxşı təhsil Birləşmiş Krallıq və ABŞ təhsil sisteminlərindədir. Əslində, hamı ingiliscə təhsili almaq istəyir. İngilis dili ana dili olmayanlar isə imtahandan keçməlidirlər.
Okay. Now this is the major change that I've seen -- how teaching English has morphed from being a mutually beneficial practice to becoming a massive international business that it is today. No longer just a foreign language on the school curriculum, and no longer the sole domain of mother England, it has become a bandwagon for every English-speaking nation on earth. And why not? After all, the best education -- according to the latest World University Rankings -- is to be found in the universities of the U.K. and the U.S. So everybody wants to have an English education, naturally. But if you're not a native speaker, you have to pass a test.
Bəs tələbəni sadəcə dil qabiliyyəti olmadığına görə geri çevirmək düzgündür? Bəlkə də dahi olan bir kompüter aliminiz var. O, misal üçün, bir hüquqşünas ilə eyni dildə danışmalıdır? Mən belə düşünmürəm. Biz ingilis dili müəllimləri onlardan həmişə imtina edirik. Biz nöqtə qoyuruq və biz onları getdikləri yolda dayandırırıq. Onlar ingilis dilini öyrənənə qədər öz arzularını reallaşdıra bilmirlər. Gəlin indi məsələyə belə baxaq: əgər mən xərçəng xəstəliyinin müalicəsini bilən yalnız holland dilində danışan biri ilə qarşılaşsaydım, onun mənim Britaniya Universitetimə qəbul olmasını əngəlləməliydim? Mən belə düşünmürəm. Lakin həqiqətdə biz elə məhz bunu edirik. Biz ingilis dili müəllimləri qapı mühafizəçisiyik. Və sən ilk növbədə bizi İngilis dilini kifayət qədər yaxşı bilməyin ilə razı salmalısan. Cəmiyyətin kiçik hissəsinə çox səlahiyyət vermək təhlükəli ola bilər. Bəlkə də maneə çox dünyəvi ola bilərdi.
Now can it be right to reject a student on linguistic ability alone? Perhaps you have a computer scientist who's a genius. Would he need the same language as a lawyer, for example? Well, I don't think so. We English teachers reject them all the time. We put a stop sign, and we stop them in their tracks. They can't pursue their dream any longer, 'til they get English. Now let me put it this way: if I met a monolingual Dutch speaker who had the cure for cancer, would I stop him from entering my British University? I don't think so. But indeed, that is exactly what we do. We English teachers are the gatekeepers. And you have to satisfy us first that your English is good enough. Now it can be dangerous to give too much power to a narrow segment of society. Maybe the barrier would be too universal.
Davam edək. Lakin mən eşidirəm ki, siz deyirsiz "Bəs araşdırmalar? Onlar axı hamısı ingilis dilindədir." Kitablar da ingilis dilindədir, jurnallar da ingilis dilindədir, lakin bu kiminsə boynuna nəsə qoymaq kimidir. Bu ingilis dilinə olan tələbatdan qidalanır. Beləliklə də davam edir. Sizdən soruşuram, tərcüməyə nə olub? Əgər İslamın Qızıl Dövrü barədə düşünürsünüzsə, o dövrdə çoxlu tərcümələr var idi. Onlar Latın, Yunan dillərindən ərəb və fars dillərinə tərcümə edirdilər və sonra da Avropanın German dillərinə və Roman dillərinə tərcümə edilirdi. Və bu yolla da Avropanın Qaranlıq əsrləri işıqlanmışdı. Məni səhv başa düşməyin; əziz ingilis dili müəllimləri, mən ingilis dili öyrədilməsinə qarşı deyiləm. Mən sevinirəm ki, bizim qlobal olan bir dilimiz var. Bizim buna həmişəkindən çox ehtiyacımız var. Lakin mən onun sərhəd kimi istifadə olunmasına qarşıyam. Biz həqiqətən də istəyirikmi ki, başda ingilis və çin dili olmaqla, cəmi 600 dil qalsın? Bizim bundan daha artığına ehtiyacımız var. Biz sərhədi harada çəkirik? Bu sistem biliyi tamamilə təsadüfi dil olan İngilis dili bilmək ilə bərabər edir.
Okay. "But," I hear you say, "what about the research? It's all in English." So the books are in English, the journals are done in English, but that is a self-fulfilling prophecy. It feeds the English requirement. And so it goes on. I ask you, what happened to translation? If you think about the Islamic Golden Age, there was lots of translation then. They translated from Latin and Greek into Arabic, into Persian, and then it was translated on into the Germanic languages of Europe and the Romance languages. And so light shone upon the Dark Ages of Europe. Now don't get me wrong; I am not against teaching English, all you English teachers out there. I love it that we have a global language. We need one today more than ever. But I am against using it as a barrier. Do we really want to end up with 600 languages and the main one being English, or Chinese? We need more than that. Where do we draw the line? This system equates intelligence with a knowledge of English, which is quite arbitrary.
(Alqışlar)
(Applause)
Mən sizə xatırlatmaq istəyirəm ki, bugünkü elmin daşıyıcısı olan böyük alimlərin İngilis dilini bilməyə ehtiyacı yox idi. Onlar İngilis dili testindən keçməli deyildilər. Məsəl üçün, Eynşteyn. Yeri gəlmişkən, o, məktəbdə müalicə olunan uşaq hesab olunurdu, çünki o disleksik idi (oxumağı bacarmırdı). Lakin dünyanın bəxti gətirib ki, o, ingilis dili imtahanından keçməli olmayıb. Çünki onlar 1964-cü ilə qədər Amerikanın İngilis dili imtahanı olan TOEFL-u hələ təşkil etmirdilər . İndi isə doludur. Çoxsaylı İngilis dili imtahanları var. Və milyonlarla tələbə hər il bu imtahanlardan keçir. İndi siz düşünə bilərsiniz ki, "Qiymətlər elə də baha deyil" amma bu testlər milyonlarla kasıb insana qadağalar qoyur. Buna görə də biz onlardan imtina edirik.
And I want to remind you that the giants upon whose shoulders today's intelligentsia stand did not have to have English, they didn't have to pass an English test. Case in point, Einstein. He, by the way, was considered remedial at school because he was, in fact, dyslexic. But fortunately for the world, he did not have to pass an English test. Because they didn't start until 1964 with TOEFL, the American test of English. Now it's exploded. There are lots and lots of tests of English. And millions and millions of students take these tests every year. Now you might think, you and me, "Those fees aren't bad, they're okay," but they are prohibitive to so many millions of poor people. So immediately, we're rejecting them.
(Alqışlar)
(Applause)
Mənim yadıma bu yaxınlarda gördüyüm bir sərlövhə düşür: "Təhsil: Böyük Tanrıdır" İndi başa düşürəm ki, niyə insanlar İngilis dilinə bu qədər meyl edirlər. Onlar öz övladlarına həyatda ən yaxşı şansları vermək istəyirlər. Bunu etmək üçün də onların Qərb təhsilinə ehtiyacı var. Çünki əlbəttə ki, ən yaxşı işlər mənim əvvəl də qeyd etdiyim kimi, Qərb Universitetlərində oxuyan insanlara verilir. Bu dövri bir şeydir.
It brings to mind a headline I saw recently: "Education: The Great Divide." Now I get it, I understand why people would want to focus on English. They want to give their children the best chance in life. And to do that, they need a Western education. Because, of course, the best jobs go to people out of the Western Universities, that I put on earlier. It's a circular thing.
Yaxşı. Gəlin mən sizə iki alimdən, iki ingilis alimindən söz açım. Onlar genetika ilə və heyvanların ön və arxa ayaqları ilə bağlı təcrübə aparırdılar. Lakin onlar istədikləri nəticəni əldə edə bilmədilər. Onlar həqiqətən də bir alman alimi gələnə qədər bilmirdilər ki, nə etsinlər. Lakin alman alimi başa düşdü ki, onlar ön və arxa ayaqlar üçün iki ayrı sözdən istifadə edirlər, genetikada isə alman dilində olduğu kimi eyni sözdən istifadə edilir. Vəssalam. Problem həll olundu. Ağlına bir fikir gəlmirsə, sən batmısan. Əgər başqa bir dil bunu fikirləşirsə, onda əməkdaşlıq edərək biz daha artığına nail ola bilər və öyrənərik.
Okay. Let me tell you a story about two scientists, two English scientists. They were doing an experiment to do with genetics and the forelimbs and the hind limbs of animals. But they couldn't get the results they wanted. They really didn't know what to do, until along came a German scientist who realized that they were using two words for forelimb and hind limb, whereas genetics does not differentiate and neither does German. So bingo, problem solved. If you can't think a thought, you are stuck. But if another language can think that thought, then, by cooperating, we can achieve and learn so much more.
Mənim qızım Küveytdən İngiltərəyə gəldi. O təbiət elmləri və riyaziyyatı ərəb dilində öyrənib. Bu bir ərəb orta məktəbidir. O, öz qrammatka məktəbində bunları ingilis dilinə tərcümə etməli olub və sinifdə həmin dərslər üzrə ən yaxşı şagird seçildi. Bu bizə deyir ki, bizə xaricdən tələbələr gələndə biz onlara onların bildiklərinin - öz dillərində bildiklərinin layiqli qiymətini verə bilmirik. Dil öləndə biz həmin dillə birlikdə nələri itirdiyimizdən xəbərimiz yoxdu.
My daughter came to England from Kuwait. She had studied science and mathematics in Arabic. It's an Arabic-medium school. She had to translate it into English at her grammar school. And she was the best in the class at those subjects. Which tells us that when students come to us from abroad, we may not be giving them enough credit for what they know, and they know it in their own language. When a language dies, we don't know what we lose with that language.
Bilmirəm siz bu yaxınlarda CNN-də görmüsünüz ya yox, gənc Kenyalı çoban oğlana Heroes (Qəhrəmanlar) mükafatı verildi. O, öz kəndlərində bütün digər kənd uşaqları kimi gecələr oxuya bilmirdi, çünki kerosin lampası tüstü verirdi və onun gözlərini zəiflədirdi. Bundan başqa, hər zaman kifayət qədər kerosin də olmurdu. Gündə bir dollara nə almaq olar ki? Beləliklə də o, pulsuz günəş lampası ixtira etdi. İndi isə onun kəndindəki uşaqlar evlərində elektrik olan digər uşaqlarla məktəbdə eyni qiymətləri alır. (Alqışlar) O, mükafatını alanda, bu xoş sözləri dedi: "Uşaqlar bu günkü Afrikanı qaranlıq materikdən işıqlı materikə çevirə bilər". Sadə bir ideya olsa da, onun böyük əhatəli təsiri ola bilər.
This is -- I don't know if you saw it on CNN recently -- they gave the Heroes Award to a young Kenyan shepherd boy who couldn't study at night in his village, like all the village children, because the kerosene lamp, it had smoke and it damaged his eyes. And anyway, there was never enough kerosene, because what does a dollar a day buy for you? So he invented a cost-free solar lamp. And now the children in his village get the same grades at school as the children who have electricity at home. (Applause) When he received his award, he said these lovely words: "The children can lead Africa from what it is today, a dark continent, to a light continent." A simple idea, but it could have such far-reaching consequences.
Fərqi yoxdur, fiziki və ya metaforik anlamda, işığı olmayan insanlar bizim imtahanları keçə bilməz və biz heç vaxt onların nə bildiklərini bilə bilmərik. Gəlin, onları və özümüzü qaranlıqda saxlamayaq. Gəlin müxtəlifliyimizə sevinək. Öz dilimizi qucaqlayaq. Böyük ideyaları yaymaq üçün ondan istifadə edək.
People who have no light, whether it's physical or metaphorical, cannot pass our exams, and we can never know what they know. Let us not keep them and ourselves in the dark. Let us celebrate diversity. Mind your language. Use it to spread great ideas.
(Alqış) (Yazı: Heyif, pardaxlamış çox gülün gözəlliyi görülməmişsə Şirinliyi səhra havasına itmişsə, Thomas Gray, "Kilsə həyətində yazılmış mərsiyyə")
(Applause)
Çox təşəkkür edirəm.
Thank you very much.
(Alqış)
(Applause)