لە حوزیرانی ٢٠١٤ دا، هێزەکانی ئۆکڕانیا چونە ناو سڵۆڤەنسک لە ڕۆژهەڵاتی ئۆکڕانیا. و گست خەڵکی ناوشارەکەیان لە لینین سکوێڕ کۆکردەوە. دواتر، دەستیانکرد بە لەسێدارەدانی کوڕی شۆڕشڤانێکی ڕوسی. کە تەنیا سێ ساڵ بوو. ڕێفیوگی گاڵیان پیشنیاک ئەم چیرۆکە دەگێڕێتەوە بۆ کەناڵی یەکەمەکی ڕوسیا.
2014, July 5, the Ukrainian army entered Sloviansk city in eastern Ukraine. They gathered all the locals in Lenin Square. Then, they organized the public crucifixion of the son of a pro-Russia militant. He was only three years old. Refugee Galina Pyshnyak told this story to Russia's First TV channel.
کە لە ڕاستیدا ئەم ڕوداوا هەرگیز ڕوینەداوە. من چووم بۆ سلۆڤینانسک. و هیچ لەنین سکوەیڕ بونی نەبوو. کە لە ڕاستیدا، هاوسەری گالینا چالاکڤانێکی ڕوسی بوو لە دۆنباسدا.
In fact, this incident never happened. I visited Sloviansk. There is no Lenin Square. In reality, Galina's husband was an active pro-Russia militant in Donbass.
و ئەمەش تەنها یەکێکە لە نمونەکان. ئۆکڕانیا دەناڵێنێت لە دەستی پڕوپاگندە و هەواڵە ناڕاستەکانی ڕوسیا لەم چوار ساڵەی ڕابردوو دا، بەڵام ڕوسیا لەمەدا بە تەنیا نییە. هەواڵی ناڕاست لە تەواوی دونیادا هەیە. هەموومان بە ئاگاین لەبارەی هەواڵە ساختەکانەوە. و هەميوو کاتێک دەیانبینین و دەیانخوێنینەوە. بەڵام لەبارەی هەواڵە ناڕاستەکانەوە ئێمە هەموو کاتێک نازانین کە چ ڕاستە و چ هەڵەیە، بەڵام ئێمە بڕیار لەسە شتەکان دەدەین بەگوێرەی تۆرەکۆمەڵایەتیەکان و ڕۆژنامەکان. کاتێک هەواڵەکان هەڵەن، ئەوا بڕیاری هەڵە دروستدەبێت.
This is just one of many examples. Ukraine has been suffering from Russian propaganda and fake news for four years now, but Russia is not the only player in this space. Fake news is happening all around the world. We all know about fake news. We see it and read it all the time. But the thing about fake news is that we don't always know what is fake and what is real, but we base our decisions on facts we get from the press and social media. When facts are false, decisions are wrong.
کە زۆرێک لە خەڵکی بەم هۆیەوە متمانەی خۆیان لە کەسەکان لەدەست دەدەن کە ئەمەش بارودۆخەکە ئالۆزتر دەکات. کە بەئاسانی دەبنە نێچیری سیاسیەکان، یان دەچنە ڕیزی یەکەکانی سوپاوە. هەواڵی ساختە تەنیا زیان بە ڕۆژنامەگەری ناگەێنێت. بەڵکو زیان بە دیمۆکراسیەت و کۆمەڵگاش دەگەێنێت.
A lot of people stop believing anyone at all and this is even more dangerous. They easily become prey to populists in elections, or even take up arms. Fake news is not only bad for journalism. It's a threat for democracy and society.
چوار ساڵ پێش ئێستا چەند سەربازێکی نادیار هاتنە ناو نیمچە دورگەی کریمن، و لەهەمان کاتدا، میدیاکانی ڕوسیا زۆر بە زەقی دەستیانکرد بە بڵاوکردنەوەی هەواڵی ساختە لەسەر ئۆکرانیا. بۆیە گروپێک لە ڕۆژنامە نوسان بەمنیشوە. ماڵپەڕێکمان دانا بۆ لێکۆڵینەوە لەم هەواڵە ساختانە. و ناومان نا بە سپۆتفەیک. بیرۆکەکە سادە بوو: هەواڵێک بێنە و بیپشکینە بە بەڵگەێک پشتڕاستی بکەوە وەک وێنە، ڤیدۆ، و بەڵگە بەهێزەکانیتر. گەر هەواڵەکە ساختەبێت، دەیخەینە ناو ماڵپەڕەکەمان. ئێستا، ستۆپفەیک سەنتەرێکی زانیارییە کە شیکەرەوەی پڕوپاگندەیە لە هەموو لاێکدا. کە بەزیاتر لە ۱۱ زمان بڵاودەکرێتەوە و ملێۆنێک بینەریشمان هەیە، و بە زیاتر لە ۱۰۰۰۰ خەڵکمان وتەوە کە چۆن هەواڵی ساختە لە هەواڵی ڕاست جیابکەنەوە. و هەواڵی ڕاست بۆ خەڵکی دابیندەکەین.
Four years ago, unmarked soldiers entered the Crimean Peninsula, and at the same time, Russian media was going crazy with fake news about Ukraine. So a group of journalists, including me, started a website to investigate this fake news. We called it StopFake. The idea was simple: take a piece of news, check it with verifiable proof like photos, videos and other strong evidence. If it turns out to be fake, we put it on our website. Now, StopFake is an informational hub which analyzes propaganda in all its phases. We have 11 language versions, we have millions of views, We have taught more than 10,000 people how to distinguish true from false. And we teach fact checkers all around the world.
ستۆپفەیک زیاتر لە ۱۰۰۰ هەواڵی ساختەی دەستنیشانکردوە لەبارەی ئۆکڕانیا. و زیاتر لە ۱٨ پێشکەشکارمان دیاری کردوە کە هەواڵی ساختە بڵاودەکەنەوە، وەک ئەوەی کە ئۆکڕانیا ڕژێمێکی فاشیەتیە، و حکومەتێکی ڕوخاوە، ڕژێمێک کە لە لایەن جونتا وە بەڕێوەدەبرێت کە بە هۆی کودەتاوە هاتۆتە سەر تەخت. ئەوەمان سەلماند کە ڕۆژنامەوانێکی خراپ نییە: بەڵام بە هۆی هواڵی ساختەوەیە.
StopFake has uncovered more than 1,000 fakes about Ukraine. We've identified 18 narratives created using this fake news, such as Ukraine is a fascist state, a failed state, a state run by a junta who came to power as a result of a coup d'état. We proved that it's not bad journalism; it's a deliberate act of misinformation.
هەواڵی ساختە چەکێکی بەهێزە بەتایبەتیش لە نێوان ململانێی سیاسیدا، بەڵام دەکرێت بیوەستێنین. ئێمە هەموومان مۆبایلی زیرەکمان هەیە. کاتێک شتێکی سەرجڕاکێشمان بینی، ئەوا ڕاستەوخۆ بۆ کاسانی تری دەنێرین. بەڵام چۆن دەتوانی بەشێک نەبێت لە هەواڵی ساختە؟ سەرەتا، دڵتەزێنەر، هەستبزوێن، و زۆر سەرنج ڕاکێشە، کە لەهەمان کاتدا ڕاستنیە و ساختەیە. هەندێک جاریش ڕاستیەکان بێزارکەرن.
Fake news is a powerful weapon in information warfare, but there is something we can do about it. We all have smartphones. When we see something interesting, it's often automatic. We just click and pass it along. But how can you not be a part of fake news? First, if it's too dramatic, too emotional, too clickbait, then it's very likely that it isn't true. The truth is boring sometimes.
(پێکەنین) و دەستکاریکردنی جوانتری دەکات. وا ڕێکخراون سەرنجی تۆ ڕابکێشن. بۆیە بەدواداچونی خۆت بکە. ئەمەش خاڵی دووەمە، و زۆریش ئاسانە. و سەیری ماڵپەڕەکانی تر بکە. لە سەرچاوەی هەواڵەکە بپێچەوە. بەدوای ناو، شوێن، ژمارەی ئۆتۆمبێل، و خاوەنەکان لە گوگڵدا بگەڕێ. تەنیا باوڕیان پێمەکە، بیان پشکینە. ئەمەش تاکە ڕێگایە بۆ وەستاندنی ڕێبازی هەواڵی ساختە.
(Laughter) Manipulations are always sexy. They are designed to captivate you. Do your research. This is the second point, very simple. Look at other sites. Check out alternative news sources. Google names, addresses, license plates, experts and authors. Don't just believe, check. It's the only way to stop this culture of fake news.
ئەم جۆرەی ململانێیەش تەنیا پەیوەندی بە هەواڵی ساختەوە نییە. کۆمەڵگای ئێمە لەسەر بنچینەی متمانەوە دروستبووە: متمانە بە دامودەزگاکان، و بە زانست، متمانە بە سەرۆکەکانمان، متمانە بە دەزگاکانی بڵاوکردنەوەی هەواڵ. و لەسەر ئێمەیە تا ڕێگاێک بدۆزینەوە بۆ بنیاتنانەوەی متمانە، چونکە هەواڵی سەختە ئەم متمانەیە لەناودەبات.
This information warfare is not only about fake news. Our society depends on trust: trust in our institutions, in science, trust in our leaders, trust in our news outlets. And it's on us to find a way to rebuild trust, because fake news destroys it.
بۆیە پرسیار لەخۆت بکە، متمانەت بە چ شتێک نەماوە؟ چی وایکردوە کە متمانەت لەدەستبدەیت؟ و چ دەکەیت بۆ چارەسەرکردنی؟
So ask yourself, what have you lost your faith in? Where has trust been ruined for you? And what are you going to do about it?
سوپاس بۆ ئێوە.
Thank you.
(چەپڵە)
(Applause)