This is very strange for me, because I’m not used to doing this: I usually stand on the other side of the light, and now I'm feeling the pressure I put other people into. And it's hard ... The previous speaker has, I think, really painted a very good background as to the impulse behind my work and what drives me, and my sense of loss, and trying to find the answer to the big questions.
Jest to dla mnie bardzo dziwne, ponieważ nie jestem do tego przyzwyczajony Z reguły stoję po drugiej stronie światła, a teraz sam czuję tę presję, pod którą stawiam innych ludzi i to jest ciężkie. Poprzedni mówca, wydaje mi się, stworzył bardzo dobre tło pod to, co naprawdę... ten impuls napędzający moją pracę, moje poczucie zagubienia, i szukanie odpowiedzi na wielkie pytania.
But this, for me, I mean, coming here to do this, feels like -- there’s this sculptor that I like very much, Giacometti, who after many years of living in France -- and learning, you know, studying and working -- he returned home and he was asked, what did you produce? What have you done with so many years of being away? And he sort of, he showed a handful of figurines. And obviously they were, "Is this what you spent years doing? And we expected huge masterpieces!" But what struck me is the understanding that in those little pieces was the culmination of a man’s life, search, thought, everything -- just in a reduced, small version. In a way, I feel like that. I feel like I’m coming home to talk about what I’ve been away doing for 20 years. And I will start with a brief taster of what I’ve been about: a handful of films -- nothing much, two feature films and a handful of short films. So, we’ll go with the first piece.
Ale dla mnie przyjście tutaj jest jak, jest jak... jest pewien rzeźbiarz, którego bardzo lubię, Giacometti, który po wielu latach spędzonych we Francji, po nauce, studiowaniu i pracownaiu, powrócił do domu, gdzie zapytano go: Co stworzyłeś? Co zrobiłeś z tyloma latami spędzonymi za granicą? A on pokazał garść figurek. Oni oczywiście zdumieni zapytali: "Takie rzeczy robiłeś przez tyle lat? A my oczekiwaliśmy wielkich dzieł!" Ale to, co mnie uderzyło, to zrozumienie, że w tych małych rzeczach było skumulowane całe życie człowieka, jego poszukiwania, przemyślenia, wszystko. Po prostu w pomniejszonej wersji. W pewien sposób, tak właśnie się czuję. Czuję jakbym wracał do domu rozmawiać o tym co robiłem przez 20 lat. Zacznę od krótkich prezentacji tego czym się zajmowałem. Garść filmów, nic wielkiego dwa filmy pełnometrażowe i garść krótkich filmików. Zaczniemy od pierwszej pozycji.
(Video) Woman: "I destroy lives," mum said. I love her, you know. She’s not even my real mum. My real mum and dad dumped me and fucked off back to Nigeria. The devil is in me, Court. Court: Sleep. Woman: Have you ever been? Court: Where? Woman: Nigeria. Court: Never. My mum wanted to, couldn’t afford it. Woman: Wish I could. I have this feeling I’d be happy there. Why does everyone get rid of me? Court: I don't want to get rid of you. Woman: You don't need me. You’re just too blind to see it now.
Video: Niszczę życia, powiedziała mi mama. Kocham ją, wiesz. Ona nawet nie jest moją prawdziwą matką. Moi prawdziwi rodzice porzucili mnie i spierdolili do Nigerii. We mnie jest diabeł, Court. Śpij. Byłeś tam kiedyś? Gdzie? W Nigerii. Nigdy. Moja mama chciała, ale nie było jej stać. Też bym chciała. Wydaje mi się, że byłabym tam szczęśliwa. Dlaczego każdy się mnie pozbywa? Ja nie chcę się ciebie pozbyć. Nie potrzebujesz mnie. Jesteś po prostu zbyt ślepy aby to teraz dostrzec.
Boy: What do you do all day? Marcus: Read. Boy: Don't you get bored? And how come you ain't got a job anyway? Marcus: I am retired. Boy: So? Marcus: So I've done my bit for Queen and country, now I work for myself. Boy: No, now you sit around like a bum all day. Marcus: Because I do what I like? Boy: Look man, reading don't feed no one. And it particularly don't feed your spliff habit. Marcus: It feeds my mind and my soul. Boy: Arguing with you is a waste of time, Marcus. Marcus: You’re a rapper, am I right? Boy: Yeah. Marcus: A modern day poet. Boy: Yeah, you could say that. Marcus: So what do you talk about? Boy: What's that supposed to mean? Marcus: Simple. What do you rap about? Boy: Reality, man. Marcus: Whose reality? Boy: My fuckin' reality. Marcus: Tell me about your reality. Boy: Racism, oppression, people like me not getting a break in life. Marcus: So what solutions do you offer? I mean, the job of a poet is not just -- Boy: Man, fight the power! Simple: blow the motherfuckers out of the sky. Marcus: With an AK-47? Boy: Man, if I had one, too fuckin' right. Marcus: And how many soldiers have you recruited to fight this war with you? Boy: Oh, Marcus, you know what I mean. Marcus: When a man resorts to profanities, it’s a sure sign of his inability to express himself. Boy: See man, you’re just taking the piss out of me now. Marcus: The Panthers. Boy: Panthers? Ass kickin' guys who were fed up with all that white supremacist, powers-that-be bullshit, and just went in there and kicked everybody's arse. Fuckin’ wicked, man. I saw the movie. Bad! What?
Co robisz całymi dniami? Czytam. Nie nudzi cię to? I czemu w ogóle nie masz pracy? Jestem emerytowany. No i? No i zrobiłem swoje dla królowej i dla kraju, teraz pracuję dla siebie. Nie, teraz siedzisz całymi dniami jak menel. Bo robię to co lubię? Człowieku, czytanie nikogo nie nakarmi. Szczególnie nie nakarmi twojego nałogu palenia skrętów. To karmi mój umysł i duszę. Kłótnia z tobą to strata czasu, Marcus. Jesteś raperem, prawda? Tak. Współczesny poeta. Tak, można tak powiedzieć. Więc o czym gadasz? Co to ma znaczyć? Proste. O czym rapujesz? O rzeczywistości, człowieku. Czyjej rzeczywistości? Mojej pierdolonej rzeczywistości. Opowiedz mi o twojej rzeczywistości. O rasizmie, ucisku, o tym, że ludzie tacy jak ja nie mają lekko w życiu. Więc jakie rozwiązania oferujesz? Wiesz, zadaniem poety nie jest tylko... Człowieku, walcz z władzą. Proste. Rozwal skurwysynów. Kałasznikowem? Człowieku, gdybym miał jednego... zbyt prawdziwe. A ilu żołnierzy zebrałeś już by walczyć w tej wojnie? Oj, Marcus, wiesz o co mi chodzi. Gdy człowiek sięga po wulgaryzmy, jest to jasny znak, że nie potrafi się wyrazić. Człowieku, czepiasz się. Pantery. Pantery? Ekipa twardzieli, którzy mieli dosyć białej supremacji, władzy, po prostu poszli i skopali wszystkim tyłki. Zajebiste, człowieku. Widziałem film. Masakra! Co?
Director 1: I saw his last film. Épuise, right? Woman 1: Yes. D1: Not to make a bad joke, but it was really épuisé. Epuisé -- tired, exhausted, fed up. Director 2: Can you not shut up? Now, you talk straight to me, what’s wrong with my films? Let’s go. W1: They suck. Woman 2: They suck? What about yours? What, what, what, what about, what? What do you think about your movie? D1: My movies, they are OK, fine. They are better than making documentaries no one ever sees. What the fuck are you talking about? Did you ever move your fuckin' ass from Hollywood to go and film something real? You make people fuckin' sleep. Dream about bullshit.
Widziałem jego ostatni film. "Epuise", prawda? Tak. Nie chodzi o złą robotę, ale to było "epuise". Epuise -- zmęczony, wykończony, mający dosyć. Nie możesz się zamknąć? Mów wprost, co jest nie tak z moimi filmami? Dawaj. Są słabe. Są słabe? A twoje? Co, co, co, co co? Co myślisz o swoich filmach? Moje filmy są OK, dobre. Są lepsze od dokumentów których nikt nie zobaczy. O czym ty, kurwa, gadasz? Ruszyłeś kiedyś swój pierdolony tyłek z Hollywood by sfilmować coś prawdziwego? Usypiasz ludzi. Każesz im śnić o gównie.
(Applause)
(Aplauz)
Newton Aduaka: Thank you. The first clip, really, is totally trying to capture what cinema is for me, and where I'm coming from in terms of cinema. The first piece was, really, there's a young woman talking about Nigeria, that she has a feeling she'll be happy there. These are the sentiments of someone that's been away from home. And that was something that I went through, you know, and I'm still going through. I've not been home for quite a while, for about five years now. I've been away 20 years in total. And so it’s really -- it's really how suddenly, you know, this was made in 1997, which is the time of Abacha -- the military dictatorship, the worst part of Nigerian history, this post-colonial history. So, for this girl to have these dreams is simply how we preserve a sense of what home is. How -- and it's sort of, perhaps romantic, but I think beautiful, because you just need something to hold on to, especially in a society where you feel alienated.
Newton Aduaka: Dziękuję. Pierwszy z tych klipów naprawdę oddaje to czym dla mnie jest kino, i to skąd pochodzę jako filmowiec. Pierwszy klip przedstawił młodą kobietę, mówiącą o Nigerii, o tym, że czułaby się tam szczęśliwa. To są odczucia osób będących z dala od domu, to jest coś przez co przechodziłem i, w zasadzie, wciąż przechodzę. W domu nie było już mnie około 5 lat. Ogólnie jestem za granicą już 20 lat. I to jest naprawdę... wiecie, film powstał w 1997 roku, w tym czasie rządził dyktator Abacha, jest to najgorszy okres w historii postkolonialnej Nigerii. Dla tej dziewczyny te marzenia są tym jak postrzegamy pojęcie domu. I to jest nieco romantyczne, myślę, że piękne, ponieważ potrzebujemy czegoś, czego moglibyśmy się chwycić, szczególnie w społeczeństwie, w którym czujemy się wyobcowani.
Which takes us to the next piece, where the young man talks about lack of opportunity: living as a black person in Europe, the glass ceiling that we all know about, that we all talk about, and his reality. Again, this was my -- this was me talking about -- this was, again, the time of multiculturalism in the United Kingdom, and there was this buzzword -- and it was trying to say, what exactly does this multiculturalism mean in the real lives of people? And what would a child -- what does a child like Jamie -- the young boy -- think, I mean, with all this anger that's built up inside of him? What happens with that? What, of course, happens with that is violence, which we see when we talk about the ghettos and we talk about, you know, South Central L.A. and this kind of stuff, and which eventually, when channeled, becomes, you know, evolves and manifests itself as riots -- like the one in France two years ago, where I live, which shocked everybody, because everyone thought, "Oh well, France is a liberal society." But I lived in England for 18 years. I've lived in France for about four, and I feel actually thrown back 20 years, living in France. And then, the third piece. The third piece for me is the question: What is cinema to you? What do you do with cinema? There's a young director, Hollywood director, with his friends -- fellow filmmakers -- talking about what cinema means. I suppose that will take me to my last piece -- what cinema means for me. My life started as a -- I started life in 1966, a few months before the Biafran, which lasted for three years and it was three years of war. So that whole thing, that whole childhood echoes and takes me into the next piece.
I to zabiera nas do drugiego klipu, w którym młody człowiek rozmawia o braku perspektyw, żyjąc jako czarny w Europie. Szklany sufit, o którym wszyscy wiemy i rozmawiamy - jego rzeczywistość. To było moje... to byłem ja mówiący o... to były czasy wielokulturowości w Wielkiej Brytanii, i to hasło, które dla mnie było... co dokładnie oznacza wielokulturowość w codziennym życiu społeczeństwa? Co na to dziecko, co ma sobie myśleć ktoś tak młody jak Jamie, mały chłopiec - chodzi mi o cały gniew który się w nim zbierał, i o to co się z tym stanie. To co się stanie, to oczywiście przemoc, która jest... którą widzimy rozmawiając o gettach czy też o centrum południowego LA i tego typu rzeczach. Przemoc która niekiedy przeradza się, ewoluuje w zamieszki, jak te dwa lata temu we Francji, gdzie żyję, które wszystkich zszokowały, bo każdy myślał "No, Francja jest liberalnym społeczeństwem." Ja żyłem w Anglii przez 18 lat, we Francji około cztery i czuję jakbym cofnął się o 20 lat żyjąc we Francji. A trzeci klip... trzeci klip przedstawia pytanie: Czym jest dla ciebie kino, jak wykorzystujesz kino? Mamy młodego reżysera - hollywoodzkiego reżysera ze znajomymi, filmowcami, rozmawiającymi o tym, czym jest kino. To nas zabierze do ostatniego klipu, czym dla mnie jest kino. Moje życie zaczęło się w 1966 roku, parę miesięcy przed wojną domową w Nigerii, która trwała 3 lata, to były 3 lata wojny. Więc ogólnie, całe dzieciństwo się odzywa i zabiera mnie do kolejnego klipu.
(Video) Voice: Onicha, off to school with your brother. Onicha: Yes, mama. Commander: Soldiers, you are going to fight a battle, so you must get ready and willing to die. You must get -- ? Child Soldiers: Ready and willing to die. C: Success, the change is only coming through the barrel of the gun. CS: The barrel of the gun! C: This is the gun. CS: This is the gun. C: This is an AK-47 rifle. This is your life. This is your life. This is ... this is ... this is your life. Ezra: They give us the special drugs. We call it bubbles. Amphetamines. Soldiers: Rain come, sun come, soldier man dey go. I say rain come, sun come, soldier man dey go. We went from one village to another -- three villages. I don’t remember how we got there. Witness: We walked and walked for two days. We didn't eat. There was no food, just little rice. Without food -- I was sick. The injection made us not to have mind. God will forgive us. He knows we did not know. We did not know!
Video: Onicha, idź z bratem do szkoły. Tak mamo. Żołnierze, czeka was walka, musicie się przygotować i być gotowym umrzeć. Co musicie? Przygotować się i być gotowym umrzeć. Sukces, zmiana przychodzi tylko przez lufę broni. Lufę broni. To jest broń. To jest broń. To jest AK-47. To jest wasze życie. To jest wasze życie. To jest... to jest... to jest wasze życie. Dają nam specjalne prochy. Nazywamy je bąbelkami. Amfetamina. Przychodzi deszcz, słońce, przychodzi czas żołnierza. Mówię, że przychodzi deszcz, słońce, przychodzi czas żołnierza. Szliśmy od wioski do wioski... trzy wioski. Nie pamiętam jak się tam dostaliśmy. Szliśmy i szliśmy przez dwa dni. Nie jedliśmy. Nie było jedzenia, tylko trochę ryżu. Bez jedzenia chorowałam. Zastrzyk pozbawił nas umysłu. Bóg nam przebaczy. On wie, że nie wiedzieliśmy. Nie wiedzieliśmy!
Committee Chairman: Do you remember January 6th, 1999? Ezra: I don’t remember.
Pamiętasz 6. stycznia, 1999 roku? Nie.
Various Voices: You will die! You will die! (Screaming) Onicha: Ezra! (Ezra: Onicha! Onicha!) Various Voices: ♫ We don't need no more trouble ♫ ♫ No more trouble ♫ They killed my mother. The Mende sons of bastards. (Shouting) Who is she? Me. Why you giving these to me? So you can stop staring at me. My story is a little bit complicated. I’m interested. Mariam is pregnant. You know what you are? A crocodile. Big mouth. Short legs. In front of Rufus you are Ezra the coward. He’s not taking care of his troops. Troop, pay your last honor. Salute. Open your eyes, Ezra. A blind man can see that the diamonds end up in his pocket. ♫ We don't need no more trouble ♫ Get that idiot out! I take you are preparing a major attack? This must be the mine. Your girl is here. Well done, well done. That is what you are here for, no? You are planning to go back to fight are you? ♫ We don't need no more trouble ♫ ♫ No more trouble ♫ ♫ We don't need no more trouble ♫ ♫ No more trouble. ♫ Wake up! Everybody wake up. Road block! ♫ We don't need no more ... ♫
Umrzesz! Umrzesz! (Krzyki) Onicha: Ezra! (Ezra: Onicha! Onicha!) ♫ Nie potrzebujemy więcej problemów ♫ ♫ Więcej problemów ♫ Oni zabili moją matkę. Gnoje z Mende. (Okrzyki) Kto to? Ja. Po co mi to dajesz? Żebyś przestał się na mnie gapić. Moja historia jest nieco skomplikowana. Jestem zainteresowany. Mariam jest w ciąży. Wiesz czym jesteś? Krokodylem. Duża gęba, krótkie nogi. Przed Rufusem jesteś Ezrą-tchórzem. On nie dba o swoje oddziały. Oddział, oddajcie ostatni honor. Salut. Otwórz oczy, Ezra. Ślepiec potrafi zauważyć jak diamenty trafiają do jego kieszeni. ♫ Nie potrzebujemy więcej problemów ♫ Wyciągnijcie tego idiotę! Rozumiem, że przygotowujesz wielki atak? To musi być kopalnia. Twoja dziewczyna jest tutaj. Świetnie, świetnie. Po to tutaj jesteś, prawda? Chcesz wrócić i walczyć, tak? ♫ Nie potrzebujemy więcej problemów ♫ ♫ Więcej problemów ♫ ♫ Nie potrzebujemy więcej problemów ♫ ♫ Więcej problemów ♫ Obudźcie się! Wszyscy wstawać. Blokada drogowa! ♫ Nie potrzebujemy więcej... ♫
Committee Chairman: We hope that, with your help and the help of others, that this commission will go a long way towards understanding the causes of the rebel war. More than that, begin a healing process and finally to -- as an act of closure to a terrible period in this country’s history. The beginning of hope. Mr. Ezra Gelehun, please stand. State your name and age for the commission. Ezra: My name is Ezra Gelehun. I am 15 or 16. I don’t remember. Ask my sister, she is the witch, she knows everything. (Sister: 16.) CC: Mr. Gelehun, I’d like to remind you you’re not on trial here for any crimes you committed. E: We were fighting for our freedom. If killing in a war is a crime, then you have to charge every soldier in the world. War is a crime, yes, but I did not start it. You too are a retired General, not so? CC: Yes, correct. E: So you too must stand trial then. Our government was corrupt. Lack of education was their way to control power. If I may ask, do you pay for school in your country? CC: No, we don’t. E: You are richer than us. But we pay for school. Your country talks about democracy, but you support corrupt governments like my own. Why? Because you want our diamond. Ask if anyone in this room have ever seen real diamond before? No. CC: Mr. Gelehun, I'd like to remind you, you're not on trial here today. You are not on trial. E: Then let me go. CC: I can't do that, son. E: So you are a liar.
Mamy nadzieję, że z twoją pomocą i z pomocą innych, ta komisja pójdzie w stronę zrozumienia przyczyn wojny rebelianckiej. Mało tego, będzie procesem odbudowującym, aż w końcu... aktem zamykającym okropny okres w historii tego kraju. Początkiem nadziei. Panie Ezra Gelehun, proszę wstać. Proszę podać komisji imię i nazwisko, oraz wiek. Nazywam się Ezra Gelehun. Mam 15 lub 16 lat. Nie pamiętam. Zapytajcie moją siostrę, ona jest wiedźmą, ona wie wszystko. 16. Panie Gelehun, chciałbym Panu przypomnieć, że to nie jest proces za zbrodnie przez Pana popełnione. Walczyliśmy o naszą wolność. Jeśli zabijanie na wojnie jest przestępstwem, to musicie pozwać każdego żołnierza na świecie. Wojna to przestępstwo, owszem, ale ja tego nie zacząłem. Ty też jesteś emerytowanym generałem, prawda? Tak, prawda. Więc ty też musisz stanąć przed sądem. Nasz rząd był skorumpowany. Brak edukacji był ich sposobem kontrolowania władzy. Jeśli mogę zapytać, wy płacicie za edukację w swoim kraju? Nie. Jesteście bogatsi od nas. Ale my płacimy za szkołę. Wasz kraj mówi o demokracji, ale wspieracie skorumpowane władze jak nasza. Czemu? Bo chcecie naszych diamentów. Zapytaj czy ktokolwiek w tym pomieszczeniu widział diamenty. Nie. Panie Gelehun, chciałbym Panu przypomnieć, to nie jest proces. To nie jest proces. W takim razie wypuście mnie. Nie mogę tego zrobić, synu. Więc jesteś kłamcą.
(Applause)
(Aplauz)
NA: Thank you. Just very quickly to say that my point really here, is that while we’re making all these huge advancements, what we're doing, which for me, you know, I think we should -- Africa should move forward, but we should remember, so we do not go back here again. Thank you.
NA: Dziękuję. Chciałbym powiedzieć, że tutaj naprawdę chodzi mi o to, że podczas gdy robimy wielkie postępy, które dla mnie są... wiecie... myślę że powinniśmy... Myślę że Afryka powinna iść na przód, ale pamiętajmy o tym, żeby już do tego nie wracać. Dziękuję.
Emeka Okafor: Thank you, Newton.
Emeka Okafor: Dziękuję Newton.
(Applause)
(Aplauz)
One of the themes that comes through very strongly in the piece we just watched is this sense of the psychological trauma of the young that have to play this role of being child soldiers. And considering where you are coming from, and when we consider the extent to which it’s not taken as seriously as it should be, what would you have to say about that?
Jednym z tematów który mocno się uwidacznia w klipie, który przed chwilą widzieliśmy, jest uczucie psychologicznej traumy młodych odgrywających rolę dzieci... dzieci będących żołnierzami. Biorąc pod uwagę to skąd pochodzisz, i gdy weźmiemy pod uwagę, że to nie jest brane na tyle poważnie na ile powinno być, co byś na to odpowiedział?
NA: In the process of my research, I actually spent a bit of time in Sierra Leone researching this. And I remember I met a lot of child soldiers -- ex-combatants, as they like to be called. I met psychosocial workers who worked with them. I met psychiatrists who spent time with them, aid workers, NGOs, the whole lot. But I remember on the flight back on my last trip, I remember breaking down in tears and thinking to myself, if any kid in the West, in the western world, went through a day of what any of those kids have gone through, they will be in therapy for the rest of their natural lives. So for me, the thought that we have all these children -- it’s a generation, we have a whole generation of children -- who have been put through so much psychological trauma or damage, and Africa has to live with that. But I’m just saying to factor that in, factor that in with all this great advancement, all this pronouncement of great achievement. That’s really my thinking.
NA: Podczas moich badań, spędziłem trochę czasu w Sierra Leone badając to. I spotkałem... pamiętam, że spotkałem wiele żołnierzy-dzieci eks-kombatanci, jak lubili siebie nazywać. Spotkałem pracowników społecznych, psychologów, którzy z nimi pracowali. Spotkałem psychiatrów, którzy spędzali z nimi czas, organizacje pozarządowe i wiele innych. Ale pamiętam w locie powrotnym z mojej ostatniej podróży, pamiętam jak się rozpłakałem i myślałem sobie, jeśli te dzieci, jeśli jakiekolwiek dzieci na zachodzie, przeżyły dzień taki jak te dzieci, trafiłyby na terapię do końca swego życia. Więc dla mnie, myśl, że mając te dzieci, to pokolenie, mamy całe pokolenie dzieci które przeszły przez tyle psychologicznej traumy, a Afryka musi z tym żyć. Ale ja tylko chcę żeby brać to pod uwagę, brać to pod uwagę przy tych wspaniałych postępach, tych opisach wspaniałych osiągnięć. Tak właśnie myślę.
EO: Well, we thank you again for coming to the TED stage. That was a very moving piece.
EO: Dziękuję ponownie za przybycie na scenę TED. To było bardzo poruszające.
NA: Thank you.
NA: Dziękuję.
EO: Thank you.
EO: Dziękuję.
(Applause)
(Aplauz)