The things we make have one supreme quality -- they live longer than us. We perish, they survive; we have one life, they have many lives, and in each life they can mean different things. Which means that, while we all have one biography, they have many.
ჩვენს შექმნილ ნივთებს ერთი მთავარი თვისება აქვთ... ისინი ჩვენზე ხანგრძლივად ცხოვრობენ. ჩვენ ვკვდებით, ისინი კი რჩებიან; ჩვენ ერთი სიცოცხლე გვაქვს, მათ კი უამრავი და თითოეულ სიცოცხლეში შეიძლება სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეთ. რაც იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ ყველას ერთი ბიოგრაფია გვაქვს, მათ კი - ბევრი.
I want this morning to talk about the story, the biography -- or rather the biographies -- of one particular object, one remarkable thing. It doesn't, I agree, look very much. It's about the size of a rugby ball. It's made of clay, and it's been fashioned into a cylinder shape, covered with close writing and then baked dry in the sun. And as you can see, it's been knocked about a bit, which is not surprising because it was made two and a half thousand years ago and was dug up in 1879. But today, this thing is, I believe, a major player in the politics of the Middle East. And it's an object with fascinating stories and stories that are by no means over yet.
ამ დილით, მინდა ერთი კონკრეტული საგნის, ერთი განსაკუთრებული ნივთის, ერთ ისტორიაზე, ბიოგრაფიაზე... უფრო სწორად ბიოგრაფიებზე ვისაუბრო. გეთანხმებით, რომ მაინცდამაინც განსაკუთრებულად არ გამოიყურება. იგი დაახლოებით რაგბის ბურთის ზომისაა. თიხისგანაა დამზადებული და გარეგნულად ცილინდრის ფორმა აქვს, დაფარულია მჭიდრო წარწერებით და შემდეგ გამომშრალია მზეზე. როგორც თქვენ ხედავთ, მცირე ნაწილი მომტვრეულია, რაც დიდად გასაკვირი არცაა, რადგან იგი 2500 წლის წინ დაამზადეს და 1879 წელს არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოაჩინეს. მაგრამ დღეს, ჩემი აზრით, ეს ნივთი ახლო აღმოსავლეთის პოლიტიკაში მთავარ როლს თამაშობს. ეს არის ნივთი მომაჯადოვებელი ისტორიებით, და ეს ისტორიები დღემდე გრძელდება.
The story begins in the Iran-Iraq war and that series of events that culminated in the invasion of Iraq by foreign forces, the removal of a despotic ruler and instant regime change. And I want to begin with one episode from that sequence of events that most of you would be very familiar with, Belshazzar's feast -- because we're talking about the Iran-Iraq war of 539 BC. And the parallels between the events of 539 BC and 2003 and in between are startling. What you're looking at is Rembrandt's painting, now in the National Gallery in London, illustrating the text from the prophet Daniel in the Hebrew scriptures. And you all know roughly the story.
ეს ისტორია ირან-ერაყის ომის დროს დაიწყო როცა განვითარებულმა მოვლენებმა საბოლოოდ უცხო ძალების მიერ ერაყში შეჭრა, დესპოტი მმართველის ჩამოგდება და რეჟიმის მყისიერი ცვლა გამოიწვია. და მე სწორედ ამ მოვლენათა თანმიმდევრობის ერთი ეპიზოდით მინდა დავიწყო, რომელიც ბევრმა თქვენგანმა კარგად იცის. ესაა ბალთაზარის ნადიმი, რადგანაც ჩვენ ირან-ერაყის ძვ.წ. 530 წელს მომხდარ ომზე ვსაუბრობთ. პარალელები ძვ.წ. 539 და ახ.წ. 2003 წელს მომხდარ მოვლენებს შორის გასაოცარია. ეკრანზე ხედავთ რემბრანტის ნახატს, რომელიც ამჟამად ლონდონის ეროვნულ გალერეაშია. მასზე დანიელ წინასწარმეტყველის ტექსტის ილუსტრაციაა ებრაული ბიბლიიდან. ეს ისტორია მეტ-ნაკლებად ალბათ ყველამ იცით.
Belshazzar, the son of Nebuchadnezzar, Nebuchadnezzar who'd conquered Israel, sacked Jerusalem and captured the people and taken the Jews back to Babylon. Not only the Jews, he'd taken the temple vessels. He'd ransacked, desecrated the temple. And the great gold vessels of the temple in Jerusalem had been taken to Babylon. Belshazzar, his son, decides to have a feast. And in order to make it even more exciting, he added a bit of sacrilege to the rest of the fun, and he brings out the temple vessels. He's already at war with the Iranians, with the king of Persia.
ბალთაზარი, ნაბუქოდონოსორის ვაჟია. ნაბუქოდონოროსმა ისრაელი დაიპყრო, იერუსალიმი გაძარცვა, ხალხი შეიპყრო და ებრაელები ბაბილონში დააბუნა. მან არა მხოლოდ ებრაელები წაიყვანა, არამედ ტაძრის ჭურჭელიც წაიღო. მან გაძარცვა და შებღალა ტაძარი და იერუსალიმის ტაძრის ოქროს დიდებული ჭურჭელი ბაბილონში წაიღო. ერთხელაც, მისმა ვაჟმა, ბალთაზარმა ნადიმის გამართვა გადაწყვიტა. ნადიმი რომ უფრო დიდებული გამოსულიყო, მან დანარჩენ გასართობს ცოტა მკრეხელობაც დაამტა და ტაძრის ჭურჭელი გამოიტანა. ამ დროს იგი უკვე ომობდა ირანელებთან, სპარსეთის მეფესთან.
And that night, Daniel tells us, at the height of the festivities a hand appeared and wrote on the wall, "You are weighed in the balance and found wanting, and your kingdom is handed over to the Medes and the Persians." And that very night Cyrus, king of the Persians, entered Babylon and the whole regime of Belshazzar fell. It is, of course, a great moment in the history of the Jewish people. It's a great story. It's story we all know. "The writing on the wall" is part of our everyday language. What happened next was remarkable, and it's where our cylinder enters the story.
და იმ ღამით, როგორც დანიელი გვიყვება, შუა ნადიმის დროს ხელი გამოჩნდა და კედელზე დაწერა, "სასწორზე აიწონე და მსუბუქი აღმოჩნდი, გაიყო შენი სამეფო და მიდიელებსა და სპარსელებს მიეცა იგი" და იმავე ღამეს, სპარსეთის მეფე კიროსი, ბაბილონში შეიჭრა და ბალთაზარის მმართველობა დასრულდა. რა თქმა უნდა ეს უდიდესი მოვლენაა ებრაელი ხალხის ისტორიაში. ეს დიდებული ისტორიაა. ისტორია, რომელიც ყველამ ვიცით. გამოთქმა:"წარწერა კედელზე" (The writing on the wall) როგორც ცუდის მომასწავებელი, ყოველდღიური ენი ნაწილი გახდა რაც შემდეგ მოხდა აღსანიშნავია და ჩვენი ცილინდრიც სწორედ ამ დროს შემოდის ისტორიაში.
Cyrus, king of the Persians, has entered Babylon without a fight -- the great empire of Babylon, which ran from central southern Iraq to the Mediterranean, falls to Cyrus. And Cyrus makes a declaration. And that is what this cylinder is, the declaration made by the ruler guided by God who had toppled the Iraqi despot and was going to bring freedom to the people. In ringing Babylonian -- it was written in Babylonian -- he says, "I am Cyrus, king of all the universe, the great king, the powerful king, king of Babylon, king of the four quarters of the world." They're not shy of hyperbole as you can see. This is probably the first real press release by a victorious army that we've got. And it's written, as we'll see in due course, by very skilled P.R. consultants. So the hyperbole is not actually surprising.
სპარსეთის მეფე კიროსი ბაბილონში უომრად შევიდა და ბაბილონის დიდებული იმპერია, რომელიც ცენტრალური სამხრეთ ირანიდან ხმელთაშუა ზღვამდე იყო გადაჭიმული ხელში ჩაიგდო. ამ დროს კიროსმა გამოსცა ბრძანება. და სწორედ ესაა ცილინდრი, ბრძანება, ღვთის კურთხევით შერჩეული მმართველისა, რომელმაც ჩამოაგდო ერაყელი დესპოტი და ხალხისთვის თავისუფლების დაბრუნება სურდა. ჟღერადი ბაბილონურით... იქ ბაბილონურ ენაზე ეწერა... ის ამბობს: "მე ვარ კიროსი, სამყაროს მეფე, დიდებული და ძლევამოსილი მეფე, მეფე ბაბილონისა და მეფე მსოფლიოს ოთხივე მხარისა". როგორც ხედავთ, გაზვიადებას არ ერიდებიან. ეს ალბათ, გამარჯვებული ჯარის პირველი პრეს-რელიზია რაც კი არსებობს და როგორც ვნახავთ, ძალიან გამოცდილი პიარ კონსულტანტების მიერაა დაწერილი. ამიტომ, გაზვიადება დიდად გასაკვირი არცაა.
And what is the great king, the powerful king, the king of the four quarters of the world going to do? He goes on to say that, having conquered Babylon, he will at once let all the peoples that the Babylonians -- Nebuchadnezzar and Belshazzar -- have captured and enslaved go free. He'll let them return to their countries. And more important, he will let them all recover the gods, the statues, the temple vessels that had been confiscated. All the peoples that the Babylonians had repressed and removed will go home, and they'll take with them their gods. And they'll be able to restore their altars and to worship their gods in their own way, in their own place. This is the decree, this object is the evidence for the fact that the Jews, after the exile in Babylon, the years they'd spent sitting by the waters of Babylon, weeping when they remembered Jerusalem, those Jews were allowed to go home. They were allowed to return to Jerusalem and to rebuild the temple.
მაშ, დიდებული მეფე, ძლევამოსილი მეფე, მსოფლიოს ოთხივე მხარის მეფე რის გაკეთებას აპირებს? ის შემდეგ ამბობს, რომ ბაბილონის დაპყრობისთანავე, ყველა ხალხებს ვინც ბაბილონელებმა... ნაბუქოდონოროსმა და ბალთაზარმა დაიპრეს და დაიმონეს გაათავისფლებს. ის მათ თავიანთ ქვეყნებში დაბრუნების უფლებას მისცემს. და ყველაზე მთავარი, იგი მისცემს მათ უფლებას, რომ აღადგინონ ღმერთები, ქანდაკებები, ტაძრის ჭურჭელი, რომლებიც ჩამოართვეს. და ხალხებს, ვინც კი ბაბილონელებმა შეავიწროვეს და გადაასახლეს სახლში დააბრუნებს და თავიანთ ღმერთებსაც თან წაიღებენ. ისინი ისევ შეძლებენ საკუთარი საკურთხევლების აღდგენას და თავიანთი ღმერთების თაყვანისცემას, საკუთარი წესებითა და საკუთარ ტერიტორიაზე. ეს არის ბრძანებულება, ეს ნივთი არის იმის მტკიცებულება, რომ ბაბილონში გაძევების შემდეგ, ებრაელებს, რომლებმაც წლები გაატარეს ბაბილონის მდინარეებთან და იერუსალიმის გახსენებისას ცრემლებად იღვრებოდნენ, სახლში დაბუნების უფლება მიეცათ. მათ იერუსალიმში დაბრუნებისა და ტაძრის თავიდან აშენების უფლება მიეცათ.
It's a central document in Jewish history. And the Book of Chronicles, the Book of Ezra in the Hebrew scriptures reported in ringing terms. This is the Jewish version of the same story. "Thus said Cyrus, king of Persia, 'All the kingdoms of the earth have the Lord God of heaven given thee, and he has charged me to build him a house in Jerusalem. Who is there among you of his people? The Lord God be with him, and let him go up.'" "Go up" -- aaleh. The central element, still, of the notion of return, a central part of the life of Judaism. As you all know, that return from exile, the second temple, reshaped Judaism. And that change, that great historic moment, was made possible by Cyrus, the king of Persia, reported for us in Hebrew in scripture and in Babylonian in clay.
ამ დოკუმენტს ებრაელების ისტორიაში ცენტრალური ადგილი უჭირავს. "ნეშტთა" და "ეზრას" წიგნები ებრაული ბიბლიიდან მკაფიოდ მოგვითხრობს ამაზე. ეს არის იგივე ისტორიის ებრაული ვერსია. "ასე ამბობს კიროსი, სპარსეთის მეფე: 'ქვეყნის ყველა სამეფო მე მიბოძა უფალმა, ცათა ღმერთმა, და დამავალა მისთვის სახლის აგება იერუსალიმში ვინც თქვენს შორის მისი ერიდან არის, უფალი, მისი ღმერთი, იყოს მასთან, და წავიდეს!? 'წავიდეს' — aaleh მთავარი ელემენტი, მაინც დაბრუნებაა. იუდაიზმში ცხოვრების ცენტრალური ნაწილია. როგორც ყველამ ვიცით, გადასახლებიდან დაბრუნებამ, მეორე ტაძარმა, იუდაიზმს ახალი ფორმა შესძინა. და ეს ცვლილება, ეს დიდებული ისტორიული მომენტი, რომელიც სპარსეთის მეფის კიროსის მეოხებით მოხდა, ბიბლიაში ივრითითაა მოთხრობილი და თიხაზე კი - ბაბილონურად.
Two great texts, what about the politics? What was going on was the fundamental shift in Middle Eastern history. The empire of Iran, the Medes and the Persians, united under Cyrus, became the first great world empire. Cyrus begins in the 530s BC. And by the time of his son Darius, the whole of the eastern Mediterranean is under Persian control. This empire is, in fact, the Middle East as we now know it, and it's what shapes the Middle East as we now know it. It was the largest empire the world had known until then. Much more important, it was the first multicultural, multifaith state on a huge scale. And it had to be run in a quite new way. It had to be run in different languages. The fact that this decree is in Babylonian says one thing. And it had to recognize their different habits, different peoples, different religions, different faiths. All of those are respected by Cyrus.
ორი დიდებული ტექსტი, მაგრამ რა ხდება პოლიტიკაში? რაც ამ მხრივ ხდებოდა, ეს იყო ფუნდამენტური ძვრა ახლო აღმოსავლეთის ისტორიაში. ირანის იმპერია, მიდია და სპარსეთი კიროსის გავლენის ქვეშ გაერთიანდა და მსოფლიოს პირველი დიდებული იმპერია გახდა. ეს პროცესი კიროსმა ძვ.წ. 530-იან წლებში დაიწყო და მისი ვაჟის დარიუსის დროს კი, მთელი აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ტერიტორია სპარსეთის კონტოლის ქვეშ მოექცა. რეალურად, ეს იმპერია არის ახლანდელი ახლო აღმოსავლეთი და სწორედ მან მისცა ახლო აღმოსავლეთს ის ფორმა რაც დღეს აქვს. ეს იყო, იმ დროისთვის მსოფლიოს ისტორიაში ყველაზე დიდი იმპერია. კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ეს იყო პირველი მულტიკულტურული, მულტირელიგიური დიდი მასშტაბის სახელმწიფო. ის სრულიად ახლებურად უნდა ემართათ და სხვადასხვა ენაზე უნდა ემართათ. ის ფაქტი, რომ ეს ბრძანებულება ბაბილონურ ენაზეა, სწორედ ამაზე მეტველებს. მას უნდა ეღიარებინა მათი განსხვავებული წეს-ჩვეულებები. განსხვავებული ხალხები, განსხვავებული რელიგიები და სარწმუნოებები. კიროსი ყველა ამ ფაქტორს სცემდა პატივს.
Cyrus sets up a model of how you run a great multinational, multifaith, multicultural society. And the result of that was an empire that included the areas you see on the screen, and which survived for 200 years of stability until it was shattered by Alexander. It left a dream of the Middle East as a unit, and a unit where people of different faiths could live together. The Greek invasions ended that. And of course, Alexander couldn't sustain a government and it fragmented. But what Cyrus represented remained absolutely central.
კიროსმა შექმნა მოდელი, თუ როგორ უნდა მართო დიდი, მულტინაციონალური, მულტირელიგიური და მულტიკულტურული საზოგადოება. და ამ ყველაფრის შედეგად შეიქმნა იმპერია, რომელიც ეკრანზე ნაჩვენებ ტერიტორიებს მოიცავდა და რომელმაც 200 წელი სტაბილურობაში იარსება, სანამ ალქსანდრე მაკედონელმა არ დაარღვია. რამაც ახლო აღმოსავლეთის ერთობის ოცნება დაასამარა ისეთი ერთობის, სადაც განსხვავებული რწმენის ადამიანები ერთად იცხოვრებდნენ. ამ ყველაფერს ბერძნულმა შემოსევებმა დაუსვეს წერტილი. და ცხადია, ალექსანდრემ ვერ შეძლო მმართველობის შენარჩუნება და იგი დაქუცმაცდა. თუმცა, ის რასაც კიროსი წარმოადგენდა კვლავ მთავარ ფაქტორად რჩება.
The Greek historian Xenophon wrote his book "Cyropaedia" promoting Cyrus as the great ruler. And throughout European culture afterward, Cyrus remained the model. This is a 16th century image to show you how widespread his veneration actually was. And Xenophon's book on Cyrus on how you ran a diverse society was one of the great textbooks that inspired the Founding Fathers of the American Revolution. Jefferson was a great admirer -- the ideals of Cyrus obviously speaking to those 18th century ideals of how you create religious tolerance in a new state.
ბერძენი ისტორიკოსი ქსენოფონტე თავის წიგნში "კიროპედია" კიროსს, როგორც დიდებულ მმართველს ახასიათებს. და მას შემდეგ ევეროპის ისტორიაში, კიროსი ნიმუშად დარჩა. ეს მე-16 საუკუნის სურათია, რომელიც გვაჩვენებს, თუ რამდენად დიდი იყო მისდამი პატივისცემა. ქსენეფონტეს წიგნი კიროსის შესახებ, თუ როგორ უნდა მართო მრავალნაირი საზოგადოება, ერთ-ერთი დიდებული სახელმძღვანელოა, რომელიც ამერიკული რევოლუციის დამფუძვნებელი მამებისთვის შთაგონების წყარო გახდა. ჯეფერსონი, კიროსის იდეალების დიდი ტაყვანისმცემელი იყო, რაზეც მეტყველებს მე-18 საუკუნის იდეალები, თუ როგორ იქმნება რელიგიური ტოლერანტობა ახალ სახელმწიფოში.
Meanwhile, back in Babylon, things had not been going well. After Alexander, the other empires, Babylon declines, falls into ruins, and all the traces of the great Babylonian empire are lost -- until 1879 when the cylinder is discovered by a British Museum exhibition digging in Babylon. And it enters now another story. It enters that great debate in the middle of the 19th century: Are the scriptures reliable? Can we trust them? We only knew about the return of the Jews and the decree of Cyrus from the Hebrew scriptures. No other evidence. Suddenly, this appeared. And great excitement to a world where those who believed in the scriptures had had their faith in creation shaken by evolution, by geology, here was evidence that the scriptures were historically true. It's a great 19th century moment.
ამ დროს კი, ბაბილონში, საქმეები არც ისე კარგად მიდიოდა. ალექსანდრეს შემდეგ, სხვა იმპერიები, ბაბილონი დასუსტდა, ნანგრევებად იქცა და დიდებული ბაბილონის იმპერიის კვალი 1879 წლამდე იკარგება, სანამ ბრიტანეთის მუზეუმის მიერ ბაბილონში ჩატერებული გათხრების შედეგად ცილინდრს აღმოაჩენდნენ. ახლა კი ის, ახალ ისტორიაში შედის. ის შედის მე-19 საუკუნის შუაში არსებულ დიდ კამათში, იმის შესახებ, არის თუ არა სანდო ბიბლია? უნდა ვენდოთ თუ არა ამ წყაროს? მხოლოდ ებრაული ბიბლიიდან ვიცით, რომ კიროსის ბრძანებულებით ებრაელები დაბრუნდნენ. სხვა მტკიცებულება არ გაგვაჩნია. და უცებ, გამოჩნდა ეს ცილინდრი. რამაც დიდი აღფრთოვანება გამოიწვია, იმ ხალხში, ვისაც ბიბლიის სჯეროდა და ევოლუციისა და გეოლოგიის გამო რწმენა შეერყა. ეს კი იყო მკიცებულება იმასა, რომ ბიბლიაში ისტორული სიმართლე ეწერა. ეს მე-19 საუკუნის მნიშვნელოვანი მომენტია.
But -- and this, of course, is where it becomes complicated -- the facts were true, hurrah for archeology, but the interpretation was rather more complicated. Because the cylinder account and the Hebrew Bible account differ in one key respect. The Babylonian cylinder is written by the priests of the great god of Bablyon, Marduk. And, not surprisingly, they tell you that all this was done by Marduk. "Marduk, we hold, called Cyrus by his name." Marduk takes Cyrus by the hand, calls him to shepherd his people and gives him the rule of Babylon. Marduk tells Cyrus that he will do these great, generous things of setting the people free. And this is why we should all be grateful to and worship Marduk.
თუმცა... და ცხადია აქ ვითარება რთულდება... ფაქტები სწორი იყო არქეოლოგიის წყალობით, მაგრამ ინტერპრეტაცია ბევრად რთული იყო, რადგან ცილინდრზე და ებრაულ ბიბლიაში არსებული განმარტება, ერთ მთავარ საკითხში განსხვავდებოდა. ბაბილონური ცილინდრი, ბაბილონის დიდი ღმერთის, მარდუკის მღვდლების მიერ იქნა დაწერილი, და გასაკვირი არცაა, როცა ისინი წერენ, რომ ეს ყველაფერი მარდუკმა მოახდინა. "ვთვლით, რომ მარდუკმა სახელით მიმართა კიროსს" მარდუკი ხელს ჰკიდებს კიროსს და მოუწოდებს მას მწყემსოს მისი ხალხი და ბაბილონს აძლევს მართვაში. მარდუკმა უთხრა კიროსს, რომ ის გააკეთებდა დიდებულ და კეთილ საქმეს, როგორც ხალხის გათავისუფლებაა. სწორედ ესაა, რის გამოც უნდა ვუმადლოდეთ და თაყვანს ვცემდეთ მარდუკს.
The Hebrew writers in the Old Testament, you will not be surprised to learn, take a rather different view of this. For them, of course, it can't possibly by Marduk that made all this happen. It can only be Jehovah. And so in Isaiah, we have the wonderful texts giving all the credit of this, not to Marduk but to the Lord God of Israel -- the Lord God of Israel who also called Cyrus by name, also takes Cyrus by the hand and talks of him shepherding his people. It's a remarkable example of two different priestly appropriations of the same event, two different religious takeovers of a political fact.
ებრაელი მწერლები, ძველ აღთქმაში, ალბათ არ გაგიკვირდებათ, ამ მომენტს სხვაგვარად უყურებენ. მათთვის, ცხადია, ამ ყველაფრის გამკეთებელი მარდუკი ვერ იქნებოდა. ეს მხოლოდ იეჰოვა შეიძლება ყოფილიყო. ასე რომ ესაიას წიგნში, დიდებული ტექსტებია, რომელშიც ეს ყველაფერი არა მარდუკს, არამედ ისრაელის მაღალ ღმერთს მიეწერება. ისრაელის მაღალმა ღმერთმაც სახელით იხმო კიროსი, მანაც ჩაკიდა ხელი და მანაც მოუწოდა თავისი ხალხის მწყემსობისკენ. ეს ერთი მოვლენის, ორი განსხვავებული სამღვდელოების მიერ მითვისების, შესანიშნავი მაგალითია. პოლიტიკური ფაქტის ორი განსხვავებული რელიგიის მიერ ხელში ჩაგდება.
God, we know, is usually on the side of the big battalions. The question is, which god was it? And the debate unsettles everybody in the 19th century to realize that the Hebrew scriptures are part of a much wider world of religion. And it's quite clear the cylinder is older than the text of Isaiah, and yet, Jehovah is speaking in words very similar to those used by Marduk. And there's a slight sense that Isaiah knows this, because he says, this is God speaking, of course, "I have called thee by thy name though thou hast not known me." I think it's recognized that Cyrus doesn't realize that he's acting under orders from Jehovah. And equally, he'd have been surprised that he was acting under orders from Marduk. Because interestingly, of course, Cyrus is a good Iranian with a totally different set of gods who are not mentioned in any of these texts.
ღმერთი, ვიცით, რომ ჩვეულებრივ დიდი ბატალიონების მხარესაა, მაგრამ ისმის კითხვა, რომელი ღმერთი იყო ეს? და ამ დავამ ყველა ააღელვა მე-19 საუკუნეში, როცა მიახვედრა, რომ ებრაული ბიბლია უფრო ფართე რელიგიური სამყაროს ნაწილია. ასევე ცხადია, რომ ცილინდრი ესაიას წიგნზე ძველია, მიუხედავად ამისა, იეჰოვას სიტყვები ძალიან ჰგავს მარდუკის მიერ გამოყენებულ სიტყვებს. და არსებობს მცირე შეგრძნება, რომ ესაიამ ეს იცის, რადგან ის ამბობს, ამას ღმერთი ამბობს, რა თქმა უნდა: "ჩემი რჩეულის, გულისათვის გიწოდებ სახელს და გნათლავ თუმცა არ მიცნობ". ვფიქრობ აღიარებულია, რომ კიროსმა არც კი იცოდა, რომ იეჰოვას ბრძანებას ასრულებდა. და ასევე გაუკვირდებოდა, რომ გაეგო თურმე მარდუკის ბრძანებებს ასრულებდა, რადგანაც საინტარესოა, რომ კიროსი კარგი ირანელია, რომელიც სრულიად სხვა ღმერთებს ეთაყვანება, რომლებიც არცერთ ამ ტექსტში არაა ნახსენები.
(Laughter)
(სიცილი)
That's 1879. 40 years on and we're in 1917, and the cylinder enters a different world. This time, the real politics of the contemporary world -- the year of the Balfour Declaration, the year when the new imperial power in the Middle East, Britain, decides that it will declare a Jewish national home, it will allow the Jews to return. And the response to this by the Jewish population in Eastern Europe is rhapsodic. And across Eastern Europe, Jews display pictures of Cyrus and of George V side by side -- the two great rulers who have allowed the return to Jerusalem. And the Cyrus cylinder comes back into public view and the text of this as a demonstration of why what is going to happen after the war is over in 1918 is part of a divine plan. You all know what happened. The state of Israel is setup, and 50 years later, in the late 60s, it's clear that Britain's role as the imperial power is over. And another story of the cylinder begins.
ეს 1879 წელია. 40 წლის შემდეგ 1917 წელია და ცილინდრი ახალ სამყაროში შედის. ამჯერად, თანამდროვე მსოფლიოს რეალურ პოლიტიკაში. ესაა "ბალფურის დეკლარაციის" მიღების წელი, წელი, როცა ახალმა იმპერიულმა ძალამ ახლო აღმოსავლეთში, ბრიტანეთმა, გადაწყვიტა რომ ის გამოაცხადებდა ებრაელებისთვის ეროვნულ კერას და მათ, დაბრუნების უფლებას მისცემდა. ამას აღმოსავლეთ ევროპის ებრაელი მოსახლეობა აღფრთოვანებით შეხვდა. მთელ აღმოსავლეთ ევროპაში, ებრაელებს ერთმანეთის გვერდიგვერდ, კიროსისა და ჯორჯ V-ის სურათები გამოჰქონდათ. ორი უდიდესი მმართველის, რომელმაც მათ იერუსალიმში დაბრუნების საშუალება მისცა. შესაბამისად, კიროსის ცილინდრი კვლავ საჯარო თვალთახედვის არეში ბრუნდება და მისი ტექსტი, იმის საჩვენებლად გამოდგება, რომ რაც ომის დასრულების შემდეგ 1918 წელს მოხდება, უფლის გეგმის ნაწილია. თქვენ ყველამ იცით რაც მოხდა. ისრაელის სახელმწიფო მომზადდა, და 50 წლის შემდეგ, 60-იანი წლების ბოლოს, ცხადი გახდა, რომ ბრიტანეთის, როგორც იმპერიული ძალის როლი დასრულდა. და აქედან ცილინდრის ახალი ისტორია იწყება.
The region, the U.K. and the U.S. decide, has to be kept safe from communism, and the superpower that will be created to do this would be Iran, the Shah. And so the Shah invents an Iranian history, or a return to Iranian history, that puts him in the center of a great tradition and produces coins showing himself with the Cyrus cylinder. When he has his great celebrations in Persepolis, he summons the cylinder and the cylinder is lent by the British Museum, goes to Tehran, and is part of those great celebrations of the Pahlavi dynasty. Cyrus cylinder: guarantor of the Shah.
გაერთიანებულმა სამეფომ და აშშ-მ გადაწყვიტეს, რომ რეგიონი კომუნიზმისგან დაეცვათ და ზესახელმწიფო, რომელიც შეიქმნებოდა ამის განსახორციელებლად უნდა ყოფილიყო, ირანი და მისი შაჰი. და ამგვარად, შაჰი იგონებს ირანის ისტორიას, ან უბრუნდება ირანის ისტორიას და ამით დიდი ტრადიციის ცენტრში ექცევა, და ჭრის მონეტებს, სადაც იგი, კიროსის ცილინდრთან ერთადაა გამოსახული. პერსეპოლისში გამართული დიდი ზეიმობისას, მან გამოიხმო ცილინდრი, იგი ითხოვეს ბრიტანეთის მუზეუმისგან და თეირანში წაიღეს. ის ფაჰლავის დინასტიის დიდი დღესასწაულების ნაწილი გახდა. კიროსის ცილიდრი: შაჰის მმართველობის გარანტი.
10 years later, another story: Iranian Revolution, 1979. Islamic revolution, no more Cyrus; we're not interested in that history, we're interested in Islamic Iran -- until Iraq, the new superpower that we've all decided should be in the region, attacks. Then another Iran-Iraq war. And it becomes critical for the Iranians to remember their great past, their great past when they fought Iraq and won. It becomes critical to find a symbol that will pull together all Iranians -- Muslims and non-Muslims, Christians, Zoroastrians, Jews living in Iran, people who are devout, not devout. And the obvious emblem is Cyrus.
10 წლის შემდეგ კი, კიდევ ერთი ისტორია: ირანის რევოლუცია, 1979 წელი. ისლამური რევოლუცია. კიროსი აღარაა; ჩვენ არ გვაინტერესებს ის ისტორია, ჩვენ გვაინტერესებს ისლამური ირანი... სანამ ერაყი, ახალი ზესახელმწიფო, რომელიც ყველამ გადავწყვიტეთ, რომ რეგიონში უნდა იყოს, შეტევას დაიწყებს. შემდეგ კიდევ ერთი ირან-ერაყის ომი. ირანელებისთვის, მათი დიდებული წარსულის გახსენება მნიშვნელოვანი ხდება. იმ დიდებული წარსულის, როცა ერაყს ებრძოდნენ და დაამარცხეს. მნიშვნელოვანი ხდება ისეთი სიმბოლოს პოვნა, რომელიც ყველა ირანელს გააერთიანებს... მუსლიმებს, არამუსლიმებს ქრიატიანებს, ზოროასტრისტებს, ირანში მცხოვრებ ებრაელებს, მოწმუნეებს და არამორწმუნეებს. ამის ნათელი სიმბოლო კი - კიროსია.
So when the British Museum and Tehran National Musuem cooperate and work together, as we've been doing, the Iranians ask for one thing only as a loan. It's the only object they want. They want to borrow the Cyrus cylinder. And last year, the Cyrus cylinder went to Tehran for the second time. It's shown being presented here, put into its case by the director of the National Museum of Tehran, one of the many women in Iran in very senior positions, Mrs. Ardakani. It was a huge event. This is the other side of that same picture. It's seen in Tehran by between one and two million people in the space of a few months. This is beyond any blockbuster exhibition in the West. And it's the subject of a huge debate about what this cylinder means, what Cyrus means, but above all, Cyrus as articulated through this cylinder -- Cyrus as the defender of the homeland, the champion, of course, of Iranian identity and of the Iranian peoples, tolerant of all faiths. And in the current Iran, Zoroastrians and Christians have guaranteed places in the Iranian parliament, something to be very, very proud of.
ამგვარად, როცა ბრიტანეთის და თეირანის ეროვნულმა მუზეუმები თანამშრომლობენ და ერთად მუშაობენ, ისე როგორც ამას ვაკეთებდით, ირანელები მხოლოდ ერთი რამის სესხებას ითხოვენ. ეს ერთადერთი ნივთია, რაც მათ უნდათ. მათ უნდათ, რომ კიროსის ცილინდრი ისესხონ. და გასულ წელს, კიროსის ცილინდრი თეირანში უკვე მეორედ გაემგზავრა. აი, აქ ჩანს, როგორ დებს მას ყუთში, თეირანის ეროვნული მუზეუმის დირექტორი, ერთ-ერთი ქალი ირანში, იმ მრავალთა შორის, რომელიც მაღალ თანამდებობაზეა, ქალბატონი არდაკანი. ეს უდიდესი მოვლენა იყო. ეს არის იგივე სურათის მეორე მხარე. თეირანში ეს ცილინდრი რამდენიმე თვის განმავლობაში, 1-დან 2 მილიონამდე ადამიანმა მოინახულა. ეს ნებისმიერი ბლოკბასტერის გამოფენას აჭარბებს დასავლეთში. და დიდი განხილვის საგანია, თუ რას ნიშნავს ცილინდრი, რას გულისხმობს კიროსი, მაგრამ, უმთავრესად, კიროსი, როგორც ამას ცილინდრი გადმოგვცემს... კიროსი არის სამშობლოს დამცველი, რა თქმა უნდა, ირანული იდენტობის და ირანელი ხალხის დამცველი, ტოლერანტული ყველა აღმსარებლობისადმი. და ამჟამინდელ ირანში, ზოროასტრისტებსა და ქრისტიანებს გარანტირებული ადგილი აქვთ ირანულ პარლამენტში, რაც ძალიან, ძალიან საამაყოა.
To see this object in Tehran, thousands of Jews living in Iran came to Tehran to see it. It became a great emblem, a great subject of debate about what Iran is at home and abroad. Is Iran still to be the defender of the oppressed? Will Iran set free the people that the tyrants have enslaved and expropriated? This is heady national rhetoric, and it was all put together in a great pageant launching the return. Here you see this out-sized Cyrus cylinder on the stage with great figures from Iranian history gathering to take their place in the heritage of Iran. It was a narrative presented by the president himself.
ამ ექსპონატის სანახავად, ირანში მცხოვრები ათასობით ებრაელი ჩავიდა თეირანში. ეს გახდა უდიდესი სიმბოლო, და დიდი დავის საგანი, თუ როგორია ირანი შინ და გარეთ. ისევ არის ირანი დაჩაგრულთა დამცველი? გაათავისუფლებს ირანი იმ ხალხს, რომლებიც ტირანებმა დაიმონეს და დაჩაგრეს? ეს არის მხურვალე ეროვნული რიტორიკა, და ეს ყველაფერი გაერთიანებული იყო კარგად დადგმულ დაბრუნების აღნიშვნაში. სცენაზე თქვენ ხედავთ კიროსის ცილინდრის გადიდებულ ვერსიას, ირანის ისტორიის დიდებულ ფიგურებთან ერთად, რომლებიც ირანის ისტორიაში საკუთარი ადგილის დასამკვიდრებლად შეიკრიბნენ. სწორედ ეს ამბავი წარმოადგინა თავად პრეზიდენტმა.
And for me, to take this object to Iran, to be allowed to take this object to Iran was to be allowed to be part of an extraordinary debate led at the highest levels about what Iran is, what different Irans there are and how the different histories of Iran might shape the world today. It's a debate that's still continuing, and it will continue to rumble, because this object is one of the great declarations of a human aspiration. It stands with the American constitution. It certainly says far more about real freedoms than Magna Carta. It is a document that can mean so many things, for Iran and for the region.
და ჩემთვის ამ ნივთის ირანში წაღება, ამ ნივთის ირანში წაღების უფლება, გასაოცარი დავის ნაწილად გახდომას ნიშნავდა, რომელმაც უმაღლეს დონეზე მიმდინარეობდა, იმის შესახებ, თუ რას წარმადგენს ირანი, ირანის რამდენი განსხვავებული სახე არსებობს და როგორ სახეს მისცემდა მსოფლიოს დღეს ირანის სხვადასხვა ისტორია. ეს დავა დღემდე გრძელდება, და კვლავ მძაფრად გაგრძელდება, რადგანაც ეს ნივთი, ადამიანის მისწრაფებების ერთ-ერთი უდიდესი დეკლრაციაა. ის ამერიკის კონსტიტუციის გვერდით დგას. და ნამდვილი თავისუფლების შესახებ ბევრად მეტს გვამცნობს, ვიდრე "თავისუფლების დიდი ქარტია". ეს არის დოკუმენტი, რომელსაც ირანისა და რეგიონისათვის შეიძლება ბევრნაირი მნიშვნელობა ჰქონდეს.
A replica of this is at the United Nations. In New York this autumn, it will be present when the great debates about the future of the Middle East take place. And I want to finish by asking you what the next story will be in which this object figures. It will appear, certainly, in many more Middle Eastern stories. And what story of the Middle East, what story of the world, do you want to see reflecting what is said, what is expressed in this cylinder? The right of peoples to live together in the same state, worshiping differently, freely -- a Middle East, a world, in which religion is not the subject of division or of debate.
მისი ასლი გაეროში ინახება. ის წარმოდგენილი იქნება, შემოდგომაზე ნიუ იორკში, როცა ახლო აღმოსავლეთის მომავლის შესახებ დებატები გაიმართება. და მინდა შემდეგი კითხვით დავასრულო. რა იქნება შემდეგი ისტორია, რომელშიც ეს ნივთი ფიგურირებს? ცხადია, რომ ის კიდევ ბევრ ახლო აღმოსავლურ ისტორიაში გამოჩნდება. და ახლო აღმოსავლეთის რომელ ისტორიაში, მსოფლიოს რომელ ისტორიაში გსურთ, რომ ნახოთ ის, რასაც ცილინდრი ამბობს და რაც ცილინდრზეა გამოხატული? ხალხების უფლება, იცხოვრონ ერთად, ერთ ქვეყანაში, სხვადასხვაგვარად ილოცონ, თავისფლად... ახლო აღმოსავლეთი და მსოფლიო, სადაც რელიგია არ ჰყოფს და არ იწვევს დავას.
In the world of the Middle East at the moment, the debates are, as you know, shrill. But I think it's possible that the most powerful and the wisest voice of all of them may well be the voice of this mute thing, the Cyrus cylinder.
ახლო აღმოსავლეთის სამყაროში ამ დროისათვის, როგორც იცით ეს დავა ძალიან მწვავეა. მაგრამ ვფიქრობ, რომ შესაძლებელია, ყველაზე ძლევამოსილი და ბრძნული ხმა, იყოს ამ უხმო ნივთის, კიროსის ცილინდრის ხმა. მადლობა.
Thank you.
(აპლოდისმენტები)
(Applause)