One thing I wanted to say about film making is -- about this film -- in thinking about some of the wonderful talks we've heard here, Michael Moschen, and some of the talks about music, this idea that there is a narrative line, and that music exists in time. A film also exists in time; it's an experience that you should go through emotionally. And in making this film I felt that so many of the documentaries I've seen were all about learning something, or knowledge, or driven by talking heads, and driven by ideas. And I wanted this film to be driven by emotions, and really to follow my journey. So instead of doing the talking head thing, instead it's composed of scenes, and we meet people along the way. We only meet them once. They don't come back several times, so it really chronicles a journey. It's something like life, that once you get in it you can't get out.
یەکێک لەو شتانەی کە من دەمەوێت لە بارەی درووست کردنی فیلمەوە بیڵێم، بە تایبەت ئەم فیلمە ئەوەیە کە من سەرەڕای ئەو وانە نایابانەی کە لێرە گوێمان لێی بووە مایکڵ موشین و هەندێک لەو وانانەی کە لەبارەی ئاوازەوەیە لەگەڵ ئەو بیرۆکانەش کە چیرۆکێکیان لە پشتەوەیە لەبەر ئەوەی کە ئاواز بەشێکە لە کات فیلمیش دیسان بەشێکە لە کات، ئەمە تاقیکردنەوەیە پێویستە بە سۆزەوە پێیدا تێپەڕ بیت لە ماوەی درووستکردنی ئەم فیلمەدا، هەستم کرد کە زۆرێک لەو فیلمە دۆکیومێنتاریانەی بینیومە هەر یەکەیان باس لە بابەتێکی دیاری کراو دەکەن یاخود باسی زانیارین، یان ئەنجامی بیرمەندەکانە ، یاخود باسی هزری تازە و نایابن بەڵام دەمەوێت ئەم فیلمە پێشەنگی سۆزداری بێت، نەک بیرۆکەکان وە ڕێڕەوی ڕاستەقینەی خۆم بگرێت لەبەر ئەوە، لە بری چاوپێکەوتن کردن لەگەڵ کۆمەڵێک خەڵک دا، هەستام فیلمەکەم لە وێنەی شوێنەکان پێکهێنا بە درێژایی ڕیگاکە چاومان بە کۆمەڵێ کەس کەوت تەنها یەک جار چاومان پێیان دەکەوت ئەو کەسانە چەند جارێک ناگەڕینەوە، ئەوە تۆمارکردنی ڕاستی ڕووداوەکانی گەشتەکەیە ئەوە شتێکە لە ژیان ئەچێت، کاتێک دەچیتە ناوی ناتوانیت لێی دەربچیت
There are two clips I want to show you, the first one is a kind of hodgepodge, its just three little moments, four little moments with three of the people who are here tonight. It's not the way they occur in the film, because they are part of much larger scenes. They play off each other in a wonderful way. And that ends with a little clip of my father, of Lou, talking about something that is very dear to him, which is the accidents of life. I think he felt that the greatest things in life were accidental, and perhaps not planned at all. And those three clips will be followed by a scene of perhaps what, to me, is really his greatest building which is a building in Dhaka, Bangladesh. He built the capital over there. And I think you'll enjoy this building, it's never been seen -- it's been still photographed, but never photographed by a film crew. We were the first film crew in there.
دەمەوێت دوو دیمەنتان نیشان بدەم یەکەمیان باس لە تێکەڵەیەک دەکات کە تەنها چەند ساتێکی کەم دەخایەنێت لەگەڵ سێ لەو کەسانەی کە ئەمڕۆ ئامادە بوون لێرە گرنگ ئەوە نی یە کە ئەوان لەم دیمەنانەدا دەرکەوتوون چونکە ئەمانەش بەشن لە دیمەنی گەورەتر ئەم دیمەن و بەسەرهاتانەش بەشێوەیەکی نایاب تێکەڵی یەک دەبن دواتریش بە دیمەنێکی بچوکی باوکم کۆتایی پێ دێت کە باس لە بابەتێکی ئازیزی خۆی دەکرد ئەوەش ڕوودانی بەسەرهاتەکانی ژیانە وابزانم کە هەستی بەوە دەکرد کە گەورەترین بابەتەکانی ژیان، شتە چاوەڕوان نەکراوەکانە ئەو بابەتانەش کە بە هیچ شێوەیەک پلانیان بۆ دانەنراوە وە ئەم سێ گرتەیەش دیمەنێکی تری بە دوادا دێت کە هی یەکێک لە نایابترین باڵەخانەکانە -بە بۆچونی من- باشترین باڵەخانەیە کە لە دکا- لە بەنگلادیشە ئەو لەوێدا پایتەختی درووست کرد پێم وایە کە ئێوە ئەم بینایەتان زۆر بە دڵ دەبێت کە پێشتر نەبینراوە وێنەی ئەم بینایە تەنها بە کامێرای فۆتۆگرافی گیراوە، هەرگیز پێشتر بە کامێرای ڤیدیۆ وێنەی نەگیراە ئێمە یەکەمین تیمی وێنەگر بووین لەوێ
So you'll see images of this remarkable building. A couple of things to keep in mind when you see it, it was built entirely by hand, I think they got a crane the last year. It was built entirely by hand off bamboo scaffolding, people carrying these baskets of concrete on their heads, dumping them in the forms. It is the capital of the country, and it took 23 years to build, which is something they seem to be very proud of over there. It took as long as the Taj Mahal. Unfortunately it took so long that Lou never saw it finished. He died in 1974. The building was finished in 1983. So it continued on for many years after he died. Think about that when you see that building, that sometimes the things we strive for so hard in life we never get to see finished.
وێنەی ئەم بینا ناوازەیە دەبینن وە پێویستە لە کاتی بینینیدا کۆمەڵە شتێک لەبەرچاو بگرین یەکەم: هەموو بیناکە بە دەست درووست کراوە پیم وابێت ساڵی پێشوو بەرزکەرەوەیان هێناوە بە بەکارهێنانی پارچەی داری بامبۆ بە دەست درووستیان کردووە خەڵکی تاسەی چیمەنتۆیان بە سەر سەر هەڵدەگرت و لە قاڵبەکاندا بەتاڵیان دەکردەوە ئەوێ ناوەندی شارەکەیە و ناوەندی دیموکراسیش لەوێ یە درووستکردنی ئەو باڵەخانەیە ٢٣ ساڵی خایاند وا دیارە کە لەوێ شانازی زۆری پیوە دەکەن کاتی درووست کردنی هێندەی (تاج محل)ی پێچووە وە بەداخەوە کاتی تەواوکردنی هێندە زؤری خایاند کە باوکم (لو) کۆتاییەکەی نەبینی چونکە لەساڵی ١٩٧٤ دا کۆچی دوایی کرد وە تەواوکردنی باڵەخانەکەش تا ساڵی ١٩٨٣ ی خایاند یان دەتوانم بڵێم، تەواوکردنی بیناکە تا چەند ساڵێک دوای مردنی باوکمی خایاند داواکارم لێتان کە لە کاتی تەمەشا کردنی فیلمەکە بیربکەنەوە لەوەی کە ئەو شتانەی کە لە ژیانماندا هەوڵیان بۆ دەدەین، بۆمان نەنوسراوە کە کۆتاییەکەی ببینین
And that really struck me about my father, in the sense that he had such belief that somehow, doing these things giving in the way that he gave, that something good would come out of it, even in the middle of a war, there was a war with Pakistan at one point, and the construction stopped totally and he kept working, because he felt, "Well when the war is done they'll need this building." So, those are the two clips I'm going to show. Roll that tape. (Applause)
هەر ئەوەشە کە توشی شۆکم دەکات دەربارەی باوکم چونکە ئەو بە توندی ئیمانی بەوە هەبوو کە بەیەکێک لە ڕێگاکان کارەکەی دەگاتە ئامانج وە لە ڕێگەی ئەو هەموو قوربانیدان و هەوڵ و تەقەلایەی کە دەیدا تەنانەت لە کاتی ئەو شەڕەی کە لە یەکێک لە قۆناغەکاندا لەگەڵ پاکستان ڕووی دەدا و تەنانەت لەگەڵ وەستاندنی درووست کردنی باڵەخانەکەدا، ئەو هەر بەردەوام بوو لەسەر کاری خۆی چونکە بەردەوام بەخۆی دەگوت: باشە، کاتێک کە شەڕ کۆتایی پێهات پێویستیان بەم باڵەخانەیە دەبیت وە ئەمانەش ئەو دوو دیمەنەن کە نیشانتانی دەدەم دەست بکە بە نیشاندانەکە چەپڵە لێدان
Richard Saul Wurman: I remember hearing him talk at Penn. And I came home and I said to my father and mother, "I just met this man: doesn't have much work, and he's sort of ugly, funny voice, and he's a teacher at school. I know you've never heard of him, but just mark this day that someday you will hear of him, because he's really an amazing man."
ریچارد سۆل ورمان: بیرمە کە لە ویلایەتی پەنسیلڤانیا قسەی دەکرد گەڕامەوە بۆ ماڵەوە و بە دایک و باوکمم وت ئێستا چاوم بە پێاوێک کەوت کە کارێکی زۆری نەبوو وە تا ڕادەیەک دەم و چاوێکی ناشرین و پێکەنیناوی هەبوو مامۆستای خوێندنگەشە دەزانم تا ئێستا ناوبانگیتان نەبیستووە، بەڵام ئەم ڕۆژەتان لەبیر بێت چونکە ڕۆژێک ناوبانگی هەر دەبیستن چونکە ئەو بەڕاستی پیاوێکی مەزنە
Frank Gehry: I heard he had some kind of a fling with Ingrid Bergman. Is that true?
فڕانک غیری: بیستوومە کە پەیوەندی هەیە لەگەڵ (ئەنگرێد بیرگمن) ئایا ئەوە ڕاستە؟
Nathaniel Kahn: If he did he was a very lucky man.
نثانیاڵ خان؛ ئەگەر ئەوە ڕاست بێت ئەوا ئەو پیاوێکی زۆر شانسدارە
(Laughter)
پێکەنین
NK: Did you hear that, really?
بەڕاست ئەوەت بیست ؟
FG: Yeah, when he was in Rome.
بەڵێ، ئەو کاتەی کە لە ڕۆما بوو
Moshe Safdie: He was a real nomad. And you know, when I knew him when I was in the office, he would come in from a trip, and he would be in the office for two or three days intensely, and he would pack up and go. You know he'd be in the office till three in the morning working with us and there was this kind of sense of the nomad in him. I mean as tragic as his death was in a railway station, it was so consistent with his life, you know? I mean I often think I'm going to die in a plane, or I'm going to die in an airport, or die jogging without an identification on me. I don't know why I sort of carry that from that memory of the way he died. But he was a sort of a nomad at heart.
موشیا سافدی: بەڕاستی پیاوێکی گەڕۆک بوو ئەو کاتە ناسیم کە پێکەوە لە نوسینگەکەی کارمان دەکرد کە لە یەکێک لە گەشتەکانی دەگەڕایەوە، کاتێکی زۆر لە نووسینگەکە دەمایەوە بۆ ماوەی دوو بۆ سێ ڕؤژ بە بەردەوامی دەمایەوە، پاشان دیسان شتەکانی دەپێچایەوە و سەر لە نوێ دەڕۆشتەوە کاتێکی زۆر لە نوسینگە دەمایەوە، تاوەکو سێی بەیانی کاری دەکرد ئیتر هەستت بەوە دەکرد کە لەو جۆرە کەسانەیە کە حەز بە گەڕان دەکات سەرەڕای ئەوەی کە لە وێستگەیەکی شەمەندەنەفەردا وەفاتی کرد وەفاتەکەی لەگەڵ شیوازی ژیانیدا گونجابوو مەبەستم ئەوەیە کە من زۆر کات وا هەست دەکەم کە لە فڕۆکەدا دەمرم یان لە فڕۆکەخانە یاخود بە ڕیگاوە دەمرم بە بێ ئەوەی کە هەیەیەکم پێ بێ نازانم بۆچی هەڵگری ئەم بیرۆکانەم هەر لەم ڕۆوە باسی ئەو شیوەیە دەکەم کە وەفاتی پێ ئەکەم بەڵام لە ناخییەوە زۆری حەز لە گەشت بوو
Louis Kahn: How accidental our existences are really and how full of influence by circumstance.
لویس خان: دەرکەوتنی ئێمە لێرەدا چەندە وە تا چ ڕادەیەک کاریگەری لەسەر بارودۆخی ئێستا هەیە
Man: We are the morning workers who come, all the time, here and enjoy the walking, city's beauty and the atmosphere and this is the nicest place of Bangladesh. We are proud of it.
ئێمە کرێکاری بەیانیان بووین، بەردەوام دەهاتین بۆ ئێرە وە چێژمان لە پیاسەکردن و جوانی شارەکە و کەشەکە بە گشتی وەردەگرت ئەم جێگایە جوانترین جێگەکانی بەنگلادیشە ئێمە شانازی پێوە دەکەین
NK: You're proud of it?
نثانیال خان: ئێوە شانازی پێوە دەکەن؟
Man: Yes, it is the national image of Bangladesh.
بەڵێ، ئەمە وێنەیەکی نەتەوەیی بەنگلادیشە
NK: Do you know anything about the architect?
نثانیال خان: هیچ شتێک دەربارەی ئەندازیارەکەی دەزانی؟
Man: Architect? I've heard about him; he's a top-ranking architect.
ئەندازیارەکەی؟ بیستوومە کە کەسێکی زیرەک بووە
NK: Well actually I'm here because I'm the architect's son, he was my father.
نثانیال خان: لە ڕاستیدا من لێرەم چوونکە کوڕی بیناسازەکەم ئەوە باوکمە
Man: Oh! Dad is Louis Farrakhan?
بەڕاست ؟ لویس فاراخان باوکتە ؟
NK: Yeah. No not Louis Farrakhan, Louis Kahn.
نثانیال خان: بەڵێ، لویس فاراخان نا، لویس خان
Man: Louis Kahn, yes!
لویس خان، ڕاستە
(Laughter)
پێکەنین
Man: Your father, is he alive?
هێشتا باوکت زیندووە؟
NK: No, he's been dead for 25 years.
نەخێر، ٢٥ ساڵ لەمەوبەر کۆچی دوایی کرد
Man: Very pleased to welcome you back.
خۆشحاڵم بە گەڕانەوەت
NK: Thank you.
سوپاست دەکەم
NK: He never saw it finished, Pop. No, he never saw this.
تەواوکردنی ئەم باڵەخانەیەی نەبینی بە تەواوکراوی نەیبینی
Shamsul Wares: It was almost impossible, building for a country like ours. In 30, 50 years back, it was nothing, only paddy fields, and since we invited him here, he felt that he has got a responsibility. He wanted to be a Moses here, he gave us democracy. He is not a political man, but in this guise he has given us the institution for democracy, from where we can rise. In that way it is so relevant. He didn't care for how much money this country has, or whether he would be able to ever finish this building, but somehow he has been able to do it, build it, here. And this is the largest project he has got in here, the poorest country in the world.
سامویل وریس: درووستکردنی باڵە خانە لە وڵاتێکی وەک ئەمەی ئێمە زۆر ئەستەم بوو لە پێش ٥٠ ساڵ جگە لە کێڵگە، هیچ شتێکی ترمان نەبوو وە لەو کاتەوەی کە بانگهێشتمان کرد بۆ ئێرە هەستی بەوە کرد کە ئەرکێکی لەسەر شانە ویستی ببێتە ڕزگارکەری ئێرە، دیموکراسییەتی پێ بەخشین ئەو پیاوێکی سیاسی نەبوو بەڵام بەو شێوەیە شتێکی بە ئێمە بەخشی ڕێکخراوێک بۆ دیموکراسییەت لە شارەکەمان، ئا لێرەوە دەتوانین ڕی بکەین و گەشە بکەین لەم لایەنەوە پەیوەندییەکی بەهێز دەبینین هیچ گرنگییەکی بە دەوڵەمەندی ئەم شارە نەدا یاخود هیچ گرنگی بەو بیرۆکەیە نەدا کە نەتوانێت باڵەخانەکە تەواو بکات بەڵام بە شێوەیەک لە شیوەکان هەر سەرکەوتوبوو لە درووستکردنی ئەمە گەورەترین پڕۆژەیە کە لە هەژارترین وڵاتدا بەدەستی هێناوە
NK: It cost him his life.
نثانیال خان: وە هەموو ژیانی خۆی تێ چوو
SW: Yeah, he paid. He paid his life for this, and that is why he is great and we'll remember him. But he was also human. Now his failure to satisfy the family life, is an inevitable association of great people. But I think his son will understand this, and will have no sense of grudge, or sense of being neglected, I think. He cared in a very different manner, but it takes a lot of time to understand that. In social aspect of his life he was just like a child, he was not at all matured. He could not say no to anything, and that is why, that he cannot say no to things, we got this building today. You see, only that way you can be able to understand him. There is no other shortcut, no other way to really understand him. But I think he has given us this building and we feel all the time for him, that's why, he has given love for us. He could not probably give the right kind of love for you, but for us, he has given the people the right kind of love, that is important. You have to understand that. He had an enormous amount of love, he loved everybody. To love everybody, he sometimes did not see the very closest ones, and that is inevitable for men of his stature.
بەڵێ، هەموو ژیانی خۆی لە پێناویدا دانا لەبەر ئەوە زۆر گەورەیە لامان، هەموومان یادی دەکەینەوە هەروەها مرۆڤ دۆستیش بوو بەڵام لە ڕازی کردنی خێزانەکەیدا سەرکەوتوو نەبووە هەر ئەوەش وا دەکات کە بکرێتە ڕیزی کەسە گەورەکانەوە بەڵام وا هەست دەکەم کە کوڕەکەی لەمە تێ دەگات وە هیچ هەست بە حەسوودی ناکات لەو بارەیەوە یاخود فەرامۆشی ناکات ئەو بە شێوازێکی جیاواز گرنگی بە خێزانەکەی داوە بەڵام دەزانیت کە ئەم ڕێگایە کاتی زۆر دەوێت لە لایەکی تریشەوە ژیانی کۆمەڵایەتی ئەو لە منداڵێک دەچوو کە هەر پێ نەگەیشت نەیدەتوانی هیچ شتێک ڕەتکاتەوە هەر بەو هۆیەشەوە ئەمڕۆ ئەم باڵەخانەیەمان هەیە تەنها بەم شێوازە دەتوانن لێی تێ بگەن هیچ ڕێگەیەکی تر نی یە، هیچ کورتەیەک نی یە ڕێگایەکی کە نی یە بۆ تێگەیشتن لیی بەڵام بڕوام بەوە هەیە کە ئەم باڵەخانەیەی بە ئێمە بەخشی وە ئێمەش بەردەوام پێزانینمان هەیە و سوپاسگوزاری ئەوین بەم شێوەیە خۆسەویستی پێ بەخشین وا هەست دەکەم شێوە ڕاستەکەی خۆشەویستی بە تۆ نەبەخشیوە بەڵام بەڵام سۆز و خۆسەویستی ڕاستەقینەی بە ئێمە بەخشی ئەمەش شتێکی گرنگە پێویستە لەوە تێ بگەیت بڕێکی زۆری لە خۆشەویستی هەبوو هەموو کەسی خۆش دەویست وە بۆ ئەوەی هەر وا بکات، هەندێ کات نزیکترین کەسەکانی خۆی نەدەبینی ئەو سیفاتەش هەر لە پیاوی وا چاوەڕوان دەکرێت
(Applause)
چەپڵە لێدان