One thing I wanted to say about film making is -- about this film -- in thinking about some of the wonderful talks we've heard here, Michael Moschen, and some of the talks about music, this idea that there is a narrative line, and that music exists in time. A film also exists in time; it's an experience that you should go through emotionally. And in making this film I felt that so many of the documentaries I've seen were all about learning something, or knowledge, or driven by talking heads, and driven by ideas. And I wanted this film to be driven by emotions, and really to follow my journey. So instead of doing the talking head thing, instead it's composed of scenes, and we meet people along the way. We only meet them once. They don't come back several times, so it really chronicles a journey. It's something like life, that once you get in it you can't get out.
Valami, amit el akarok mondani a filmezésről -- erről a filmről -- visszagondolva a csodálatos előadásokra, amiket hallottunk, Michael Moschen-é és néhány előadás a zenéről, a gondolat, hogy van egy narratív fonal, és hogy a zene az időben létezik. A film is az időben létezik, egy élmény, amit érzelmileg kell átélni. Forgatás közben arra gondoltam, hogy olyan sok dokumentumfilmet láttam, ami a tanulásról szólt vagy a tudásról, vagy interjúalanyokról és nagy gondolatokról. Azt akartam, hogy ezt a filmet az érzelmek vezéreljék, hogy igazán végigkövesse az utam. Tehát interjúalanyok helyett jelenetekből áll, és út közben találkozunk emberekkel. De csak egyszer. Nem térnek vissza újra meg újra, így valóban egy utazás krónikája. Kicsit olyan, mint az élet, ha egyszer belekezdtél, nem tudsz kiszállni.
There are two clips I want to show you, the first one is a kind of hodgepodge, its just three little moments, four little moments with three of the people who are here tonight. It's not the way they occur in the film, because they are part of much larger scenes. They play off each other in a wonderful way. And that ends with a little clip of my father, of Lou, talking about something that is very dear to him, which is the accidents of life. I think he felt that the greatest things in life were accidental, and perhaps not planned at all. And those three clips will be followed by a scene of perhaps what, to me, is really his greatest building which is a building in Dhaka, Bangladesh. He built the capital over there. And I think you'll enjoy this building, it's never been seen -- it's been still photographed, but never photographed by a film crew. We were the first film crew in there.
Két részletet szeretnék megmutatni, az első egy kicsit össze-vissza, csak három kis pillanat, négy kis pillanat, három emberrel, akik itt vannak ma este. Nem így szerepelnek a filmben, mert sokkal nagyobb jelenetek részei. De remekül kiegészítik egymást. És a végén egy kis klip apámmal, Louval, amiben egy neki nagyon kedves témáról beszél, a véletlenekről az életben. Azt hiszem úgy érezte, hogy a legjobb dolgok az életben véletlenek, és talán egyáltalán nem tervezettek. A három klipet egy jelenet követi, az épületről ami számomra talán a legnagyszerűbb munkája, az épület Dakkában, Bangladesben. Ő építette ott a fővárost. Azt hiszem, tetszeni fog ez a még soha sem látott épület, készültek már róla fotók, de mozgókép még soha. Mi voltunk ott az első filmstáb.
So you'll see images of this remarkable building. A couple of things to keep in mind when you see it, it was built entirely by hand, I think they got a crane the last year. It was built entirely by hand off bamboo scaffolding, people carrying these baskets of concrete on their heads, dumping them in the forms. It is the capital of the country, and it took 23 years to build, which is something they seem to be very proud of over there. It took as long as the Taj Mahal. Unfortunately it took so long that Lou never saw it finished. He died in 1974. The building was finished in 1983. So it continued on for many years after he died. Think about that when you see that building, that sometimes the things we strive for so hard in life we never get to see finished.
Látni fognak felvételeket erről a csodás épületről. Néhány dolog, amit érdemes közben észben tartani: teljesen kézi erővel épült, talán az utolsó évben hoztak egy darut. Teljesen kézi erővel épült bambusz állványokról, az emberek a fejükön hordták kosarakban a betont, amit formákba öntöttek. Ez az ország fővárosa, és 23 évig építették, amire látszólag nagyon büszkék. Olyan sokáig tartott, mint a Taj Mahal. Sajnos olyan sokáig tartott, hogy Lou soha nem látta befejezve. 1974-ben halt meg. Az épület 1983-ban készült el. Szóval évekig folytatódott a halála után. Gondoljanak arra a film közben, hogy néha azt, amiért annyit küzdünk életünkben, soha nem látjuk beteljesülni.
And that really struck me about my father, in the sense that he had such belief that somehow, doing these things giving in the way that he gave, that something good would come out of it, even in the middle of a war, there was a war with Pakistan at one point, and the construction stopped totally and he kept working, because he felt, "Well when the war is done they'll need this building." So, those are the two clips I'm going to show. Roll that tape. (Applause)
És ez igazán megfogott apámmal kapcsolatban, abban az értelemben, hogy annyira hitt abban, hogy valahogy, ezek a tettek, adni, ahogy ő adott, valami jóra fognak vezetni, még egy háború közepén is - egy időben háborúban álltak Pakisztánnal, az építkezés teljesen leállt és ő tovább dolgozott, mert úgy érezte, “Amikor a háborúnak vége szükségük lesz erre az épületre.” Szóval ez a két klip, amit meg fogok mutatni. Jöjjön a film! (Taps)
Richard Saul Wurman: I remember hearing him talk at Penn. And I came home and I said to my father and mother, "I just met this man: doesn't have much work, and he's sort of ugly, funny voice, and he's a teacher at school. I know you've never heard of him, but just mark this day that someday you will hear of him, because he's really an amazing man."
Richard Saul Wurman: Emlékszem, hallottam beszélni a Penn-ben. Hazamentem és azt mondtam apámnak és anyámnak “Találkoztam ezzel az emberrel, nincs sok munkája, kicsit csúnya, vicces hanggal, és tanár az iskolában. Tudom, hogy soha nem hallottatok róla, de jegyezzétek meg, egy nap hallani fogtok róla, mert egy igazán bámulatos ember.”
Frank Gehry: I heard he had some kind of a fling with Ingrid Bergman. Is that true?
Frank Gehry: Hallottam, hogy volt egy afférja Ingrid Bergmannal. Ez igaz?
Nathaniel Kahn: If he did he was a very lucky man.
Nathaniel Kahn: Ha igaz, akkor nagyon szerencsés volt.
(Laughter)
(Nevetés)
NK: Did you hear that, really?
NK: tényleg ezt hallottad?
FG: Yeah, when he was in Rome.
FG: Igen, amikor Rómában volt.
Moshe Safdie: He was a real nomad. And you know, when I knew him when I was in the office, he would come in from a trip, and he would be in the office for two or three days intensely, and he would pack up and go. You know he'd be in the office till three in the morning working with us and there was this kind of sense of the nomad in him. I mean as tragic as his death was in a railway station, it was so consistent with his life, you know? I mean I often think I'm going to die in a plane, or I'm going to die in an airport, or die jogging without an identification on me. I don't know why I sort of carry that from that memory of the way he died. But he was a sort of a nomad at heart.
Moshe Safdie: Egy igazi nomád volt. És tudod, amikor ismertem, amikor az irodában voltam, megérkezett egy útról, két-három napig bent volt intenzíven az irodában, aztán összecsomagolt és elment megint. Bent volt tudod az irodában és hajnali háromig dolgozott velünk és valahogy ez a nomád érzés vette körül. Úgy értem, bármilyen tragikus, hogy egy állomáson halt meg, ez annyira illik az egész életéhez, tudod? Gyakran gondolok arra, hogy egy repülőn fogok meghalni vagy egy repülőtéren, vagy futás közben azonosító papírok nélkül. Nem tudom, miért hordozom ezt az emlékből, hogy hogyan halt meg. De a lelke mélyén egyfajta nomád volt.
Louis Kahn: How accidental our existences are really and how full of influence by circumstance.
Louis Kahn: Mennyire véletlenszerű igazából a létezésünk és mennyire befolyásolják a körülmények.
Man: We are the morning workers who come, all the time, here and enjoy the walking, city's beauty and the atmosphere and this is the nicest place of Bangladesh. We are proud of it.
Férfi: Mi a reggeli munkások vagyunk, mindig idejövünk és élvezzük a sétát, a város szépségét és a hangulatot és ez a legszebb hely Bangladesben. Büszkék vagyunk rá.
NK: You're proud of it?
NK: Büszkék rá?
Man: Yes, it is the national image of Bangladesh.
Férfi: Igen, ez Banglades nemzeti arculata.
NK: Do you know anything about the architect?
NK: Tudnak valamit az építészről?
Man: Architect? I've heard about him; he's a top-ranking architect.
Férfi: Építész? Hallottam róla, egy híres építész.
NK: Well actually I'm here because I'm the architect's son, he was my father.
NK: Igazából azért vagyok itt, mert az építész fia vagyok, az apám volt.
Man: Oh! Dad is Louis Farrakhan?
Férfi: Ó! Az apja Louis Farrakhan?
NK: Yeah. No not Louis Farrakhan, Louis Kahn.
NK: Igen. Nem Louis Farrakhan, Louis Kahn.
Man: Louis Kahn, yes!
Férfi: Igen, Louis Kahn!
(Laughter)
(Nevetés)
Man: Your father, is he alive?
Férfi: Az apja, él még?
NK: No, he's been dead for 25 years.
NK: Nem, már 25 éve halott.
Man: Very pleased to welcome you back.
Férfi: Nagyon örölünk, hogy újra itt van!
NK: Thank you.
NK: Köszönöm.
NK: He never saw it finished, Pop. No, he never saw this.
NK: Soha nem látta készen, apa. Nem, soha nem látta ezt.
Shamsul Wares: It was almost impossible, building for a country like ours. In 30, 50 years back, it was nothing, only paddy fields, and since we invited him here, he felt that he has got a responsibility. He wanted to be a Moses here, he gave us democracy. He is not a political man, but in this guise he has given us the institution for democracy, from where we can rise. In that way it is so relevant. He didn't care for how much money this country has, or whether he would be able to ever finish this building, but somehow he has been able to do it, build it, here. And this is the largest project he has got in here, the poorest country in the world.
Shamsul Wares: Majdnem lehetetlen volt megépíteni egy országnak, mint a mienk. 50 éve még semmi sem volt itt, csak rizsföldek, és mivel meghívtuk ide úgy érezte, felelőséggel tartozik. Egy Mózes akart lenni, demokráciát adott nekünk. Nem volt egy politikus ember, de ebben a formában megadta nekünk a demokrácia intézményét, ahonnan felemelkedhetünk. Ezért annyira lényeges. Nem érdekelte, hogy mennyi pénze van az országnak, vagy hogy be tudja-e fejezni valaha is ezt az épületet, de valahogy meg tudta csinálni, megépíteni, itt. És ez a legnagyobb projektje, itt, a világ legszegényebb országában.
NK: It cost him his life.
NK: Az életébe került.
SW: Yeah, he paid. He paid his life for this, and that is why he is great and we'll remember him. But he was also human. Now his failure to satisfy the family life, is an inevitable association of great people. But I think his son will understand this, and will have no sense of grudge, or sense of being neglected, I think. He cared in a very different manner, but it takes a lot of time to understand that. In social aspect of his life he was just like a child, he was not at all matured. He could not say no to anything, and that is why, that he cannot say no to things, we got this building today. You see, only that way you can be able to understand him. There is no other shortcut, no other way to really understand him. But I think he has given us this building and we feel all the time for him, that's why, he has given love for us. He could not probably give the right kind of love for you, but for us, he has given the people the right kind of love, that is important. You have to understand that. He had an enormous amount of love, he loved everybody. To love everybody, he sometimes did not see the very closest ones, and that is inevitable for men of his stature.
SW: Igen, fizetett. Az életével fizetett érte, ezért bámulatos és nem fogjuk soha elfelejteni. De ő is csak ember volt, és a kudarca, hogy jó családapa legyen megkerülhetetlen tulajdonsága a nagy embereknek. De azt hiszem, a fia meg fogja érteni, és nem fog neheztelni, vagy mellőzöttséget érezni, szerintem. Ő egy nagyon más módon törődött, de sok időbe telik ezt megérteni. A magánéletében olyan volt, mint egy gyerek, egyáltalán nem volt érett. Nem tudott semmire nemet mondani, és ezért, amiért nem tudott nemet mondani, létezik ma ez az épületünk. Látod, csak így tudod megérteni őt. Nincs rövidebb út, nincs más mód igazán megérteni őt. De azt hiszem, nekünk adta ezt az épületet, és mi mindig gondolunk rá, ezért, szeretetet ajándékozott nekünk. Talán neked nem tudta a megfelelő szeretetet adni, de nekünk, az embereknek a megfelelő szeretetet adta, és ez a fontos. Ezt meg kell értened! Hatalmas szeretettel bírt, mindenkit szeretett. Hogy mindenkit szeressen, néha nem látta a hozzá legközelebb állókat és ez elkerülhetetlen, az ilyen kaliberű embereknél.
(Applause)
(Taps)