[داهاتووت بنیادبنێ]
[SHAPE YOUR FUTURE]
بە گشتی لە کینیا پاسەکان بە “ماتاتۆس” ناودەبرێن. لە هەر هەموو شوێنێک هەن. بەشێکی هەرە گرنگی ژیانی هاوڵاتیانی کینیا پێکدەهێنن. ئەوان بە دڵخۆشییەوە پاسەکانیان رەنگاوڕەنگ دەکەن لەگەڵ وێنەی سەر دیوارەکان کە پێت دەڵێت چی دەگوزەرێت لە کینیا و جیهان بە گشتی. ئەوانە رێگای نایاسایی و گونجاون بۆ خەڵکی کینیا تا پێی بگەن بە دەوروبەریان و بەکار دەهێنرێت لەلایەن زۆرینەی خەڵک وەک شێوازی سەرەکی گواستنەوە. بەڵام ئەوان دوو هەلیان لەبەردەمە. دەکرێ کەمێک زیاتر بێت، لێخوڕین بە ئاراستەی هەڵە بۆ خۆدزینەوە لە هاتوچۆ(ترافیک) دەکرێ ئافرەت، منداڵ و خەڵکی کەمئەندام نەتوانن جێبەجێی بکەن.
In Kenya, buses are commonly known as "matatus." They're everywhere -- and I mean everywhere. And they form a very crucial part of Kenyans' urban life. They're fun, colorfully painted buses with graffiti that depicts what is going on in Kenya and the world at large. They're informal and affordable ways for Kenyans to get around and are used by the vast majority as the main mode of transportation. But they have a couple of flaws. They can be a bit too loud, drive on the wrong side of the road to avoid traffic and can be inaccessible for women, children and people with disabilities.
بگەرێوە بۆ ساڵی ٩٠ەکان، خێزانەکەم لە بازرگانی مەتاتو بوو و وێنەیەکی بەناوبانگی ماتاتویان دەکرد کە پێی دەگوترا “گریدلۆکد”. “گریدلۆکد” فیلمێکی پێکەنیناوی ڕەشپێستە ئەمەریکییەکان بوو راپەری بەناوبانگ توپاک شاکور ئەستێرەی فیلمەکە بوو. لە کۆتایدا، خاڵەکانم توپاکیان خۆشویست، من هێشتا دەتوانم زۆربەی گۆرانیەکانی بڵێم.
Back in the 90s, my family was in the matatu business and ran a popular graffiti matatu called "Gridlock'd." "Gridlock'd" was an American black comedy film starring the popular rapper Tupac Shakur. My uncles loved Tupac, and as a result, I can still sing along to most of his songs.
حەوت ساڵ لەمەوبەر، من دەستم بە کار کردن کرد لەگەڵ خێزانەکەم، پیشەگەرێکی زیرەک و ئافرەتێکی دیارم، کە بەرگری لە مافی ژنان دەکات، هێنایە لای خۆم. ئەمە ئەو شتەیە کە ئەو تێڕوانینە ئاشکرا دەکات: لە هەموو جیهان ئافرەتان توشی گێچەڵی سێکسی دەبن، لەکاتی بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی. لە کینیا، سەتا ٨٨ی ئافرەتان گێچەڵیان پێ کراوە لەکاتی بەکارهێنانی گواستنەوەی گشتی. بەداخەوە کە ئەنە تەنها لە کینیا روونادات. لە توێژینەوەیەکی ٢٠١٤ کە لە ئەمەریکا ئەنجامدرا، گواستنەوە گشتیەکان دووەم باوترین جێگان بۆ گێچەڵکردن لەسەر شەقام. تەنانەت ئەم رێژەیە بەرزترە لە قاهیرە، لە میسڕ، کە رێژەیەکی زۆر لە سەتا ٩٥ی ژنانیان بێزارکردووە لە کاتی بەکار هێنانی گواستنەوەی گشتی. ئەو رێژەی سەدییە لە سەرانسەری جیهان بوونی هەیە، تەنانەت یەک سیستەمی گواستنەوە نیە کە ئافرەتان رووبەڕووی ئەو جۆرە گێچەڵانە نەبنەوە.
Seven years ago, I stepped into the family business, and I brought a twist with me -- a feminist perspective. And this is what informs this perspective: women all over the world face sexual harassment while using public transport. In Kenya, 88 percent of women have experienced harassment while using public transportation. Unfortunately, we Kenyans are not alone. In a 2014 study conducted in the US, public transportation was the second-most common place for street harassment. This percentage is even higher in Cairo, Egypt, where a whopping 95 percent of women have experienced harassment while using public transportation. This percentage ranges all over the world, but there's not a single transport system where women do not face this type of harassment.
ئەمە دەبێتە هۆی زیانێکی گەورەی دارایی بۆ ئافرەتان، زۆربەی هەوڵەکانیان بۆ خۆ لادانە لەو رێگا مەترسیدارانە، لە کۆتایدا، دەکرێنە دەرەوەی سیستەمەکە کە بۆئەوان بەردەست نابێت و پێویستی گەشتەکانیان پڕناکاتەوە. بۆیە لەجیاتی بەکارهێنانی گواستنەوەیەکی گشتی گونجاو بۆ ئافرەتان و لە ژینگەیەکی جێگیر بۆ کارکردن، خوێندن و بۆنە کۆمەڵایەتییەکان، ئەوان ماندوو بوونی خۆیان بەکاردەهێنن بۆ بەردەوام بوون لە کارەکانیان سەلامەتترە بەڵام پارەیەکی زیاتری دەوێت، بەواتای گواستنەوەیە کە لە سیستەمە گواستنەوەییەکان دەردەکرێن و لە رووی داراییەوە مسۆگەر نابن.
This leads to a massive financial loss for women, more commute time as they try to avoid dangerous routes, and eventually, they drop out of a system that isn't built for them and doesn't cater to their travel needs. So instead of women using affordable and environmentally sustainable public transportation to work, school and social events, they use their hard-earned and saved monies on safer but much more expensive means of transportation that leaves them out of building savings to ensure financial independence.
کاتێک کە سەردێری رۆژنامەکان دەخوێنمەوە، شەرم دەکەم، “با مەتاتوس رزگاربکەین،” لەبەرئەوەی ملیۆنەها گەشتیار رێیان لێ دەگیرێت و هەزارەها گەنجیش بێکار بوون. ئەوان دەڵێن، “سیستەمەکە کارناکات، با رزگاری بکەین لەو نەهامەتییە.” بەڵام من دەڵێم نەخێر. ئێمە زۆرمان هەیە بۆئەوەی سوودی لێ ببینین، و پێویستە لەسەر کاریان دابنێین. لە ماوەی ٧ ساڵی رابردوو، من لەگەڵ زیاتر لە ١٠٠٠ بەڕێوبەری گواستنەوە گشتییەکان کردووە، ٢٠٠٠ خاوەن گواستنەوە(پاس) و زیاتر لە ١٥٠ ئافرەت کە ئەزموندارن لە پێشەسازی. ئەو دەست تێوەردانانەی کە گەورەترین سوودیان هەبووە بەهۆی توێژینەوەکانەوە بووە و کارکردن لەگەڵ رێکخراوی گواستنەوە گشتیەکان بۆ گۆڕینی ئەو سیستەمەی کە هەیە.
I cringe when newspaper headlines read, "Let's get rid of matatus," because millions of commuters would be stranded and thousands of youths unemployed. They say, "The system doesn't work. Let's get rid of it." But I say no. We have a lot to work with, and we need to put in the work. For the past seven years, we've worked with over 1,000+ public transport operators, 2,000 transport stakeholders and over 150 women professionals in the industry. The interventions that have yielded great impact are driven by research findings and working with public transport organizations to change the existing systems.
تاکە رێگا کە ئێمە دەتوانین ئەنجامی بدەین بریتیە لە راهێنانەکان لەسەرئەوەی چۆن پەرە بە ئەزموونی رێبوارەکان بدەین. بۆ نموونە، ئەو پاسانە واراهاتوون کە بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو رێچکەی خۆیان بگۆڕن یان بۆ خۆ دزینەوە لە ترافیک یان پۆلیس بەگشتی ئافرەتان خۆیان لە گەڕەکە نەزاندراوەکان دەدۆزنەوە. بەڵام ئێستا پێویستیان بە پاسەکان هەیە بۆ دیاری کردنی رێڕەوەکانیان، کرێی هێڵکارییەکان وردەکارییەکان بۆ تۆمارکردنی هەر رێژەیەک، چۆن و کێش.
One way we are doing this is by offering trainings on how to improve commuter experience. For example, it used to be that buses would unexpectedly change their route either to avoid traffic or the police, and women would find themselves in totally unknown neighborhoods. But now, buses are required to display their route map, fare charts and contact details of how and whom to report any incidences.
چالاکانە دەستمان کردووە بە دروستکردن و درەوشانەوەی مەیدانەکە ئەو ئافرەتە پیشەگەرانەی کە کاردەکەن لە پیشەسازی کەواتە ئافرەتی زیاتر دەتوانن بەشداربن. کاتێک رێژەیەکی زیاتر کاردەکەن لە پیشەسازی، ئەوان لەو جێگایەن بۆ دروستکردبی گۆڕانکاری. بۆیە، ئێمە کۆمەڵگایەک و دەزگایەکمان دروستکردووە لەو ئافرەتە پیشەگەرانەی کە لە ناوجەرگەی نایرۆبی کاردەکەن کە بەشێوەیەکی رێک و پێک ئامادەی خولەکانی پەرەدان بە پیشەگەری. ئەو ئافرەتانەی کە دەچنە پیشەسازی، ئێستا خاوەنی دەنگی راستەقینەی خۆیانن. ئێمە تۆڕێکی بەهێزترمان هەیە، بە شارەزای زیاتر و زیاتر، پارەی زیاتر دەخرێنە خزمەت توێژینەوە لە توندوتیژی رەگەزی ئەوە ژنان توشی نەهامەتی دەکات لەکاتی راهی کردنی ئیشی رۆژانەیان.
We've also been actively recruiting and shining a spotlight on women professionals working in the industry so more women can join. When more women work in the industry, they are in positions to make changes. So we've created a community, and an active network of women professionals working in the Nairobi metropolitan area who meet regularly and attend professional development courses. Women who are joining the industry have a real voice now. We have a stronger network, more and more expertise, and more money is being put into researching gender-based violence that plagues women as they go about their day.
بۆیە لەجیاتی رزگارکردنی مەتاتوس، با لە نەریتەکانی گەشت کردن تێبگەین. با راهێنان بکەین لەسەر چۆنیەتی باشتر کردنی شارەزایی رێبوارەکان. با رەفتار و رەوشت بگۆڕین. با راهێنان بکەین، چۆن سیاسەتی گێچەڵی سێکسی نەهێڵین، با هەلی کاری هەمەجۆرتر بەردەست بخەین. رێک وەک من و خێزانەکەم، من پێم وایە، گواستنەوەی گشتی دەکرێ شێوازێکی پەسەند بێت بۆ گواستنەوە و شوێنی کار بێت بۆ ملیۆنەها کینیایی.
So instead of getting rid of matatus, let's understand travel habits. Let's train on how to improve commuter experience. Let's change behavior. Let's train on and adopt sexual harassment policies, and let's hire a more diverse workforce. Just like myself and my family, I believe public transportation can be the preferred mode of transport and workplace for millions of Kenyans.