So many of you have probably seen the movie "The Martian." But for those of you who did not, it's a movie about an astronaut who is stranded on Mars, and his efforts to stay alive until the Earth can send a rescue mission to bring him back to Earth. Gladly, they do re-establish communication with the character, astronaut Watney, at some point so that he's not as alone on Mars until he can be rescued. So while you're watching the movie, or even if you haven't, when you think about Mars, you're probably thinking about how far away it is and how distant.
Väčšina z vás zrejme videla film Marťan. Tí, čo neviete, film je o kozmonautovi, ktorý uviazol na Marse a snaží sa tam prežiť, pokým zo Zeme budú môcť vyslať záchrannú misiu a priviesť ho späť na Zem. Našťastie, časom sa im podarilo obnoviť komunikáciu s hlavným hrdinom, kozmonautom Watneym, takže nezostal na Marse úplne opustený, kým čakal na záchranu. Či ste už film videli alebo nie, keď sa povie Mars, asi vám napadne, ako je od nás ďaleko, aká to musí byť vzdialenosť.
And, what might not have occurred to you is, what are the logistics really like of working on another planet -- of living on two planets when there are people on the Earth and there are rovers or people on Mars? So think about when you have friends, families and co-workers in California, on the West Coast or in other parts of the world. When you're trying to communicate with them, one of the things you probably first think about is: wait, what time is it in California? Will I wake them up? Is it OK to call? So even if you're interacting with colleagues who are in Europe, you're immediately thinking about: What does it take to coordinate communication when people are far away? So we don't have people on Mars right now, but we do have rovers. And actually right now, on Curiosity, it is 6:10 in the morning. So, 6:10 in the morning on Mars. We have four rovers on Mars. The United States has put four rovers on Mars since the mid-1990s, and I have been privileged enough to work on three of them. So, I am a spacecraft engineer, a spacecraft operations engineer, at NASA's Jet Propulsion Laboratory in Los Angeles, California. And these rovers are our robotic emissaries. So, they are our eyes and our ears, and they see the planet for us until we can send people. So we learn how to operate on other planets through these rovers. So before we send people, we send robots. So the reason there's a time difference on Mars right now, from the time that we're at is because the Martian day is longer than the Earth day. Our Earth day is 24 hours, because that's how long it takes the Earth to rotate, how long it takes to go around once. So our day is 24 hours. It takes Mars 24 hours and approximately 40 minutes to rotate once. So that means that the Martian day is 40 minutes longer than the Earth day. So teams of people who are operating the rovers on Mars, like this one, what we are doing is we are living on Earth, but working on Mars. So we have to think as if we are actually on Mars with the rover. Our job, the job of this team, of which I'm a part of, is to send commands to the rover to tell it what to do the next day. To tell it to drive or drill or tell her whatever she's supposed to do. So while she's sleeping -- and the rover does sleep at night because she needs to recharge her batteries and she needs to weather the cold Martian night. And so she sleeps. So while she sleeps, we work on her program for the next day. So I work the Martian night shift. (Laughter) So in order to come to work on the Earth at the same time every day on Mars -- like, let's say I need to be at work at 5:00 p.m., this team needs to be at work at 5:00 p.m. Mars time every day, then we have to come to work on the Earth 40 minutes later every day, in order to stay in sync with Mars. That's like moving a time zone every day. So one day you come in at 8:00, the next day 40 minutes later at 8:40, the next day 40 minutes later at 9:20, the next day at 10:00. So you keep moving 40 minutes every day, until soon you're coming to work in the middle of the night -- the middle of the Earth night. Right? So you can imagine how confusing that is. Hence, the Mars watch. (Laughter) This weights in this watch have been mechanically adjusted so that it runs more slowly. Right? And we didn't start out -- I got this watch in 2004 when Spirit and Opportunity, the rovers back then. We didn't start out thinking that we were going to need Mars watches. Right? We thought, OK, we'll just have the time on our computers and on the mission control screens, and that would be enough. Yeah, not so much. Because we weren't just working on Mars time, we were actually living on Mars time. And we got just instantaneously confused about what time it was. So you really needed something on your wrist to tell you: What time is it on the Earth? What time is it on Mars? And it wasn't just the time on Mars that was confusing; we also needed to be able to talk to each other about it. So a "sol" is a Martian day -- again, 24 hours and 40 minutes. So when we're talking about something that's happening on the Earth, we will say, today. So, for Mars, we say, "tosol." (Laughter) Yesterday became "yestersol" for Mars. Again, we didn't start out thinking, "Oh, let's invent a language." It was just very confusing. I remember somebody walked up to me and said, "I would like to do this activity on the vehicle tomorrow, on the rover." And I said, "Tomorrow, tomorrow, or Mars, tomorrow?" We started this terminology because we needed a way to talk to each other. (Laughter) Tomorrow became "nextersol" or "solorrow." Because people have different preferences for the words they use. Some of you might say "soda" and some of you might say "pop." So we have people who say "nextersol" or "solorrow." And then something that I noticed after a few years of working on these missions, was that the people who work on the rovers, we say "tosol." The people who work on the landed missions that don't rove around, they say "tosoul." So I could actually tell what mission you worked on from your Martian accent. (Laughter) So we have the watches and the language, and you're detecting a theme here, right? So that we don't get confused. But even the Earth daylight could confuse us. If you think that right now, you've come to work and it's the middle of the Martian night and there's light streaming in from the windows that's going to be confusing as well. So you can see from this image of the control room that all of the blinds are down. So that there's no light to distract us. The blinds went down all over the building about a week before landing, and they didn't go up until we went off Mars time. So this also works for the house, for at home. I've been on Mars time three times, and my husband is like, OK, we're getting ready for Mars time. And so he'll put foil all over the windows and dark curtains and shades because it also affects your families. And so here I was living in kind of this darkened environment, but so was he. And he'd gotten used to it. But then I would get these plaintive emails from him when he was at work. Should I come home? Are you awake? What time is it on Mars? And I decided, OK, so he needs a Mars watch. (Laughter) But of course, it's 2016, so there's an app for that. (Laughter) So now instead of the watches, we can also use our phones. But the impact on families was just across the board; it wasn't just those of us who were working on the rovers but our families as well. This is David Oh, one of our flight directors, and he's at the beach in Los Angeles with his family at 1:00 in the morning. (Laughter) So because we landed in August and his kids didn't have to go back to school until September, they actually went on to Mars time with him for one month. They got up 40 minutes later every day. And they were on dad's work schedule. So they lived on Mars time for a month and had these great adventures, like going bowling in the middle of the night or going to the beach. And one of the things that we all discovered is you can get anywhere in Los Angeles at 3:00 in the morning when there's no traffic.
Ale asi sa nezamyslíte na tým, v čom spočíva riadenie práce na druhej planéte, riadenie života na dvoch planétach, keď ľudia pracujú na Zemi a kozmické vozidlá sú na Marse. Ak máte priateľov, rodinu či kolegov v Kalifornii, na západnom pobreží USA alebo v inom kúte sveta, keď sa s nimi chcete spojiť, ako prvé vám asi napadne, koľko je teraz hodín v Kalifornii? Nezobudím ich? Môžem im zavolať? Ak komunikujete s kolegami v Európe, musíte neustále myslieť na to, ako skoordinovať komunikáciu ľudí, ktorí sú od seba takí vzdialení. Na Marse síce ľudia teraz nie sú, ale máme tam kozmické vozidlá. Práve teraz je podľa vozidla Curiosity 6.10 ráno. 6.10 ráno na Marse. Od polovice 90. rokov poslali USA na Mars štyri kozmické vozidlá. Mám tú výsadu pracovať s troma z nich. Som inžinierka kozmických lodí a riadenia kozmických lodí v Laboratóriu prúdového pohonu NASA v Los Angeles v Kalifornii. Kozmické vozidlá sú našimi robotickými poslami. Sú našimi očami a ušami, dokážu namiesto nás skúmať planétu, kým tam budeme môcť poslať ľudí. Prostredníctvom týchto vozidiel sa učíme pracovať na iných planétach. Predtým ako na Mars pošleme ľudí, posielame tam roboty. Čas na Marse je odlišný od času na Zemi, pretože deň na Marse trvá dlhšie ako na Zemi. Deň na Zemi trvá 24 hodín, pretože toľko trvá Zemi jedno otočenie okolo vlastnej osi. Preto má náš deň 24 hodín. Marsu trvá jedno otočenie okolo osi 24 hodín a približne 40 minút. Preto je deň na Marse o 40 minút dlhší ako na Zemi. Tím, ktorý riadi vozidlá na Marse, ako tento, žije síce na Zemi, ale pracuje na Marse. Musíme uvažovať, ako by sme boli s vozidlom na Marse. Našou prácou, prácou tímu, ktorého som súčasťou, je vysielať vozidlu pracovné príkazy na ďalší deň. Príkazy na presúvanie, vŕtanie alebo čokoľvek iné, čo je potrebné. Robíme to počas toho, ako vozidlo spí. Oddychuje počas noci, pretože nabíja batérie a potrebuje na to chladnú marťanskú noc. A tak spí. A keď spí, my pripravujeme program na ďalší deň. A tak ťahám marťanskú nočnú zmenu. (smiech) Na Zemi musíme každý deň prísť do práce v rovnakom marťanskom čase. Napríklad, musím byť v práci o 17.00, tím musí byť každý deň v práci o 17.00 marťanského času, takže musíme prísť do práce na Zemi o 40 minút neskôr každý deň. Iba tak zostaneme synchrónni s časom na Marse. Akoby sme denne cestovali medzi časovými pásmami. Jeden deň prídete do práce o 8.00, ďalší deň o 40 minút neskôr, teda o 8.40, ďalší deň o 40 minút neskôr, teda o 9.20, a ďalší deň o 10.00. Každý deň o 40 minút neskôr, až kým nechodíte do práce uprostred noci. Uprostred pozemskej noci. Predstavte si, aké je to mätúce. A preto mám marťanské hodinky. (smiech) Hodinky sú mechanicky upravené tak, aby išli pomalšie. Ale takto sme nezačínali. Dostala som tieto hodinky v roku 2004, keď vozidlá Spirit a Oppurtunity pristáli na Marse. Nezačali sme uvažovať, že potrebujeme marťanské hodinky. Najprv sme si mysleli, že postačí, keď máme marťanský čas na počítačoch a monitoroch v riadiacom stredisku. Ale nestačilo to. Pretože my nielen pracujeme podľa marťanského času, v podstate žijeme podľa času na Marse. Boli sme neustále zmätení z toho, koľko je vlastne hodín. Potrebovali sme mať na zápästí hodinky, ktoré by ukazovali čas na Zemi a aj čas na Marse. Ale neboli sme zmätení len z toho, koľko je hodín na Marse. Potrebovali sme sa o čase na Marse i navzájom rozprávať. Jeden „sol“, jeden deň na Marse, trvá 24 hodín a 40 minút. Keď sa rozprávame o niečom, čo sa deje teraz na Zemi, hovoríme o dnešku. Pre marťanský deň o „solnešku“. (smiech) Včerajšok je tak „včerajsol“. Ale nezmysleli sme si odrazu, že vymyslíme nový jazyk. Boli sme len z toho pomýlení. Pamätám si, že raz niekto ku mne prišiel a povedal: „Rád by som toto robil zajtra s vozidlom.“ A spýtala som sa: „Zajtra ako zajtra alebo marťanského zajtra?“ Začali sme používať túto terminológiu, lebo sme potrebovali spôsob, ako sa spolu dohovoriť. (smiech) Zajtrajšok je „nastasol“ alebo „zajsol“. Rôzni ľudia však zvyknú uprednostňovať rôzne slová. Tak ako niekto hovorí „sóda“ a iní „minerálka“. Tak niektorí hovoria „nastasol“, a iní „zajsol“. Po niekoľkých rokoch práce na týchto misiách som si uvedomila, že my, ktorí pracujeme s kozmickými vozidlami, hovoríme „solnešok“. Ľudia, ktorí pracovali len na pristávacej misii a viac s vozidlami nepracujú, hovoria „soldnes“. Podľa marťanského nárečia viem odhadnúť, kto pracuje na akej misii. (smiech) Máme teda hodinky i jazyk. Už asi viete o čom chcem hovoriť, však? Nemáme v tom viac zmätok. Ale aj denné svetlo nás vie zmiasť. Prídete do práce uprostred marťanskej noci a cez okná vás oslepuje slnko. Tiež vás to riadne zmätie. V riadiacom stredisku máme všetky rolety stiahnuté. Aby nás svetlo nevyrušovalo. Všetky rolety v budove sa zatiahnu týždeň pred pristávaním a nevytiahnu sa, pokým fungujeme na marťanskom čase. Takto to funguje v práci i doma. Musela som sa času na Marse prispôsobovať trikrát. Môj manžel už vedel, že sa pripravujeme na marťanský čas. Všetky okná zatienil alobalom a tmavými závesmi. Ovplyvní to aj vašu rodinu. Keď som ja žila v temnom svete, musel aj on. Tiež si na to zvykol. Ale z práce mi posielal takéto e-maily: Môžem prísť domov? Si hore? Koľko je hodín na Marse? Tak som sa rozhodla, že aj on potrebuje marťanské hodinky. (smiech) Samozrejme, v roku 2016 máme aj na to aplikáciu. (smiech) Nepotrebujete tak marťanské hodinky, postačia nám telefóny. Ale naše rodiny to výrazne ovplyvňuje. Nielen nás, ktorí pracujeme s kozmickými vozidlami, ale aj naše rodiny. Toto je David Oh, jeden z našich letových riaditeľov, s rodinou na pláži v Los Angeles o jednej ráno. (smiech) Na Marse sme pristávali v auguste a jeho deti mali do septembra prázdniny, tak s ním mesiac fungovali podľa marťanského času. Vstávali každý deň o 40 minút neskôr. Prispôsobili sa otcovmu pracovného režimu. Mesiac fungovali podľa marťanského času a zažili úžasné dobrodružstvá. Ako napríklad zahrať si bowling alebo ísť na pláž uprostred noci. Okrem iného sme prišli i na to, že v Los Angeles sa kamkoľvek ľahko dostanete o tretej ráno. Nie sú vtedy zápchy.
(Laughter)
(smiech)
So we would get off work, and we didn't want to go home and bother our families, and we were hungry, so instead of going locally to eat something, we'd go, "Wait, there's this great all-night deli in Long Beach, and we can get there in 10 minutes!" So we would drive down -- it was like the 60s, no traffic. We would drive down there, and the restaurant owners would go, "Who are you people? And why are you at my restaurant at 3:00 in the morning?" So they came to realize that there were these packs of Martians, roaming the LA freeways, in the middle of the night -- in the middle of the Earth night. And we did actually start calling ourselves Martians. So those of us who were on Mars time would refer to ourselves as Martians, and everyone else as Earthlings.
Keď skončíme v práci a sme hladní, ale nejdeme hneď domov, aby sme všetkých nepobudili, namiesto toho, aby sme išli do miestneho podniku, môžeme ísť do skvelého non-stop bistra na Long Beach. Dostaneme sa tam za 10 minút. Môžeme sa voľne voziť po prázdnom meste bez áut ako v 60. rokoch. Môžeme sa previesť na druhý koniec mesta. Majitelia reštaurácií sa len čudujú: „Kto ste a čo chcete v mojej reštaurácii o 3.00 ráno?“ Museli si zvyknúť, že bandy Marťanov brázdia uprostred noci prázdne cesty Los Angeles. Uprostred pozemskej noci. Začali sme sa navzájom volať Marťania. Tí, ktorí fungujeme podľa času na Marse, sme Marťania, ostatní sú pozemšťania.
(Laughter)
(smiech)
And that's because when you're moving a time-zone every day, you start to really feel separated from everyone else. You're literally in your own world. So I have this button on that says, "I survived Mars time. Sol 0-90." And there's a picture of it up on the screen. So the reason we got these buttons is because we work on Mars time in order to be as efficient as possible with the rover on Mars, to make the best use of our time. But we don't stay on Mars time for more than three to four months. Eventually, we'll move to a modified Mars time, which is what we're working now. And that's because it's hard on your bodies, it's hard on your families. In fact, there were sleep researchers who actually were studying us because it was so unusual for humans to try to extend their day. And they had about 30 of us that they would do sleep deprivation experiments on. So I would come in and take the test and I fell asleep in each one. And that was because, again, this eventually becomes hard on your body. Even though it was a blast. It was a huge bonding experience with the other members on the team, but it is difficult to sustain. So these rover missions are our first steps out into the solar system. We are learning how to live on more than one planet. We are changing our perspective to become multi-planetary. So the next time you see a Star Wars movie, and there are people going from the Dagobah system to Tatooine, think about what it really means to have people spread out so far. What it means in terms of the distances between them, how they will start to feel separate from each other and just the logistics of the time. We have not sent people to Mars yet, but we hope to. And between companies like SpaceX and NASA and all of the international space agencies of the world, we hope to do that in the next few decades. So soon we will have people on Mars, and we truly will be multi-planetary. And the young boy or the young girl who will be going to Mars could be in this audience or listening today. I have wanted to work at JPL on these missions since I was 14 years old and I am privileged to be a part of it. And this is a remarkable time in the space program, and we are all in this journey together. So the next time you think you don't have enough time in your day, just remember, it's all a matter of your Earthly perspective. Thank you. (Applause)
Keď sa pohybujete v rámci časových pásiem každý deň, začnete sa cítiť izolovane od ostatných. Žijete vo vlastnom svete. Preto nosím tento odznak, na ktorom stojí: „Prežila som marťanský čas. Sol 0-90.“ Vidíte ho teraz na obrázku. Tieto odznaky nosíme, pretože fungujeme na marťanskom čase. Snažíme sa v práci s kozmickými vozidlami na Marse podávať čo najlepší výkon. Čo najlepšie využívať náš čas. Ale podľa marťanského času fungujeme len tri až štyri mesiace. Nakoniec prejdeme na upravený marťanský čas, podľa ktorého pracujeme. Pretože je to veľmi zaťažujúce pre nás i naše rodiny. Dokonca na nás robili výskumy spánku, keďže pre človeka je veľmi neprirodzené pokúšať sa predlžovať svoj deň. Asi na 30 z nás skúmali poruchy spánku. Mali sme chodiť na testy, ja som na každom zaspala. Je to ozajstná záťaž pre vaše telo. A hoci to bolo ťažké, bola to skúsenosť, ktorá nás v tíme navzájom spojila. Nebolo však ľahké to vydržať. Misie s kozmickými vozidlami sú našimi prvými výstupmi do slnečnej sústavy. Učíme sa, ako žiť na viacerých planétach. Musíme zmeniť náš pohľad, aby sme sa mohli stať mulitiplanetárnym ľudstvom. Najbližšie, keď budete pozerať Hviezdne vojny a ľudia sa budú presúvať z planéty Dagobah na Tatooine, zamyslite sa na tým, čo skutočne znamená, keď ľudia žijú takí vzdialení od seba. Čo predstavuje tá diaľka medzi nimi, aké odlúčenie od ostatných musia cítiť. Nehovoriac o časovej logistike. Zatiaľ síce neposielame ľudí na Mars, ale verím, že raz budeme. V spoločnostiach SpaceX, NASA a iných medzinárodných vesmírnych agentúrach na celom svete, veríme, že to v najbližších desaťročiach dokážeme. Čoskoro budú na Marse aj ľudia a my sa tak staneme multiplanetárnymi bytosťami. Chlapci a dievčatá, ktorí raz poletia na Mars možno sedia dnes tu v publiku alebo počúvajú môj prejav. Chcela som pracovať na týchto misiách už od 14. rokov. A mám tú česť byť toho súčasťou. Toto pozoruhodné obdobie vesmírneho programu prežívame všetci spoločne ako veľké dobrodružstvo. Najbližšie, keď budete mať pocit, že deň je pre vás príliš krátky, spomeňte si, že je to len vecou vášho pozemského pohľadu. Ďakujem. (potlesk)