Well, I'm involved in other things, besides physics. In fact, mostly now in other things.
Evet, fizikten başka konularla da ilgiliyim. aslına bakarsanız, şimdilerde özellikle başka konularla ilgiliyim.
One thing is distant relationships among human languages. And the professional, historical linguists in the U.S. and in Western Europe mostly try to stay away from any long-distance relationships, big groupings, groupings that go back a long time, longer than the familiar families. They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank. And there are some brilliant linguists, mostly Russians, who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow, and I would love to see where that leads.
Bunlardan biri insan dilleri arasındaki uzak akrabalıklar. Batı Avrupa ve Amerika'da bu işi meslek edinmiş tarihsel dilbilimciler, bu tür uzun mesafeli akrabalıklar ve geniş öbeklemelerden çekiniyorlar, alışılagelmiş dil ailelerinin ötesine geçen, daha eskilere uzanan öbeklemelerden kaçınıyorlar. Hoşlarına gitmiyor; uçuk gibi geliyor. Bence uçuk değil. Ve bu konu üzerinde Santa Fe Enstitüsünde ve Moskova'da çalışan son derece parlak bazı dilbilimciler var, çoğu Rus, Bu araştırmaların sonuçlarına ilgim büyük.
Does it really lead to a single ancestor some 20, 25,000 years ago? And what if we go back beyond that single ancestor, when there was presumably a competition among many languages? How far back does that go? How far back does modern language go? How many tens of thousands of years does it go back?
Acaba gerçekten de 20, 25 bin yıl öncesine, bir ortak ata dile yönelim var mı? Ya böyle bir ortak ve tek atanın da öncesine, bir çok dilin yarışma halinde olduğu dönemlere gidilse? Ne kadar eskiye dayanır? Çağdaş dillerin tarihi nereye kadar gider? Onlarca, yüzlerce binyıl?
Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?
Chris Anderson: Yanıtın ne olduğu konusunda bir önsezi ya da umudunuz var mı?
Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe, in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier. I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language. So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.
Bana sorarsanız, çağdaş diller, mağara resimleri, mağara heykelleri, mağara oymacılığı, ve Batı Avrupa mağaralarında yumuşak kilde bulunan dans adımlarından da yaşlı olsa gerek. Yani yaklaşık 35 bin yıl öncesi, Aurignac Dönemi, belki daha da eski. Bütün bu eserleri yaratanların çağdaş dile sahip olmadıklarını düşünemiyorum. Dolayısıyla önsezim gerçek kökenlerin en az o kadar, belki daha da eski olduğu.
But that doesn't mean that all, or many, or most of today's attested languages couldn't descend perhaps from one that's much younger than that, like say 20,000 years, or something of that kind. It's what we call a bottleneck.
Tabii bu bugün kullanılar ve araştırılan güncel dillerin hepsinin, birçoğunun, ya da çoğunun çok daha genç, diyelim ki, 20 bin yıl yaşlarında, ya da o civarda, olmadığı anlamına gelmiyor. Genetikte darboğaz adlı verilen şey bu.
CA: Well, Philip Anderson may have been right. You may just know more about everything than anyone. So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann. (Applause)
CA: Yani Philip Anderson haklı olabilir. Gerçekten de herşey hakkında herkesten daha bilgili olabilirsiniz. Şeref verdiniz. Çok sağolun, Murray Gell-Mann. (Alkış)