Well, I'm involved in other things, besides physics. In fact, mostly now in other things.
Դե, ես զբաղվում եմ նաև ուրիշ բաներով ֆիզիկայից դուրս։ Իրականում, հիմա ավելի շատ զբաղվում եմ այլ բաներով։
One thing is distant relationships among human languages. And the professional, historical linguists in the U.S. and in Western Europe mostly try to stay away from any long-distance relationships, big groupings, groupings that go back a long time, longer than the familiar families. They don't like that. They think it's crank. I don't think it's crank. And there are some brilliant linguists, mostly Russians, who are working on that, at Santa Fe Institute and in Moscow, and I would love to see where that leads.
Դրանցից մեկն է հեռավոր կապը մարդկային լեզուների միջև։ Եվ պատմական լեզվաբանության մասնագետները ԱՄՆ-ում և Արևմտյան Եվրոպայում հիմնականում փորձում են հեռու մնալ ցանկացած իրարից հեռու կապերից, մեծ խմբավորումներից, խմբավորումներից, որ գնում են պատմության խորքեր, ավելի խորը քան շատ հայտնի ընտանիքների պատմությունները: Նրան նման բաներ չեն սիրում: Նիանք կարծում են սա անլուրջ է: Ես չեմ կարծում, որ սա անլուրջ է: Ռուսական շատ հիանալի լեզվաբաններ կան, ովքեր աշխատում են Մոսկվայի Սանտա Ֆե Ինստիտուտում, ու կցանկանային տեսնել, թե ուր կհասնեն:
Does it really lead to a single ancestor some 20, 25,000 years ago? And what if we go back beyond that single ancestor, when there was presumably a competition among many languages? How far back does that go? How far back does modern language go? How many tens of thousands of years does it go back?
Արդյոք իսկապես մի մայր լեզվի կհանգեն, որը գոյություն է ունեցել 20-25,000 տարի առաջ: Եվ ինչ կպատահի եթե, հեռանանաք միակ մայր լեզվի գաղափարից, և հասնենք այն ժամանակներին, երբ, հավանաբար, մրցակցություն կար շատ լեզուների միջև: Որքան հեռու պիտի գնանք: Որքան հին է ժամանակակից լեզուն: Քանի տաս հազար տարիներ պիտի հետ գնանք:
Chris Anderson: Do you have a hunch or a hope for what the answer to that is?
Քրիս Անդերսոն.Արդյոք որևէ պատասխան կամ հույս ունեք դրա վերաբերյալ:
Murray Gell-Mann: Well, I would guess that modern language must be older than the cave paintings and cave engravings and cave sculptures and dance steps in the soft clay in the caves in Western Europe, in the Aurignacian Period some 35,000 years ago, or earlier. I can't believe they did all those things and didn't also have a modern language. So, I would guess that the actual origin goes back at least that far and maybe further.
Մյուրեյ Գել-Ման. Կարծում եմ ժամնակակից լեզուն ավելի հին է, քան քարանձավային նկարները, փորագրությունները կամ արձանները: Եվ ոտքերի հետքերը փափուկ կավի վրա, որոնք գտել էին արևելյան Եվրոպայի քարանձավներում մի գուցե դասվեն Արինյան ժամանակաշրջանին, որն եղել է 35,000 տարի առաջ, կամ գուցե ավելի վաղ ժամանակաշրջանում: Չեմ կարծում, որ այս ամենը անելով նրանք նաև ժամանակակից լեզու չունենային: Այնպես որ կարծում եմ, որ լեզվի իրական ծագումը այդքան հին է, կամ գուցե ավելի հին:
But that doesn't mean that all, or many, or most of today's attested languages couldn't descend perhaps from one that's much younger than that, like say 20,000 years, or something of that kind. It's what we call a bottleneck.
Բայց դա չի նշանակում, որ բոլորը, կամ շատերը կամ որոշները այսօրվա լեզուներից չէին կարող ծագել այլ լեզուներից, որոնք ավելի երտասարդ են քան մայր լեզուն, ասենք 20,000 տարեկան, կամ նման մի բան: Սա այն է, ինչին մենք "դժվար անցանելի մաս" ենք անվանում:
CA: Well, Philip Anderson may have been right. You may just know more about everything than anyone. So, it's been an honor. Thank you Murray Gell-Mann. (Applause)
ՔԱ` Երևի Ֆիլիպ Անդերոնը իրավացի էր: Դուք իսկապես ամեն ինչի մասին ավելի շատ բան գիտեք, քան որևէ մեկը: Այնպես որ իսկապես պատիվ էր ձեր ներկայությունը, Շնորհակալություն Մյուրեյ Գել-Մանը: Ծափահարություններ