As archaeologists pored over ancient tombs in Turfan in western China, they discovered some surprisingly well-preserved and familiar relics. Though hardened from over 1,000 years, there sat little crescent-shaped dumplings.
Archeologai, tirdami senovės mauzoliejus Turfane, vakarų Kinijoje, atrado stebinančiai puikiai išlikusias ir pažįstamas relikvijas. Atrasti suakmenėję per daugiau nei 1000 metų mažyčiai pusmėnulio formos virtiniai.
Exactly who invented dumplings remains a mystery. But some scholars suspect they were first spread around parts the ancient world by nomadic Turkic peoples living in western China and Central Asia. This is thought to be the case because “manti,” meaning “dumpling” or “steamed bun” in many Turkic languages, appears to be the root word for dumpling in several other languages. Ancient Turkic people probably stuffed their dumplings with meat. But it’s unclear when this practice began, or whether they learned the art of dumpling-making from others. However this happened, dumplings certainly gathered steam in ancient China.
Tikslūs virtinių išradėjai nežinomi. Tačiau mokslininkai įtaria, kad senovės pasaulyje virtiniai paplito dėl klajoklių tiurkų tautų, gyvenusių vakarų Kinijoje ir vidurinėje Azijoje. Taip manoma, nes žodis „manti“, reiškiantis „virtinis“ ar „garinta bandelė“ tiurkų kalbose, laikomas to paties žodžio šaknimi keliose kitose kalbose. Senovės tiurkai virtinius tikriausiai įdarydavo mėsa. Tačiau nežinia, kada pradėta tai daryti ir ar tiurkai išmoko virtinių gamybos iš kitų. Kad ir kokia tiesa, virtiniai ypač išpopuliarėjo senovės Kinijoje.
That’s where they first appear in the written record: more than 1,700 years ago, in a mouthwatering rhapsody by scholar Shu Xi. In his poem, Shu alludes to certain cooking methods coming from alien lands. He describes a steamed wheat product as “mantou.” And he reverentially chronicles the preparation of kneaded dough balls called “lao wan.” They’re packed with pork, mutton and aromatics, dipped in black meat sauce, then quickly gobbled up, leaving people downwind to drool and fantasy-feast.
Čia jie paminėti pirmą kartą, prieš daugiau nei 1700 metų erudito Shu Xi rapsodijoje. Poemoje Shu užsimina apie kepimo metodus, atkeliavusius iš svetimų šalių. Jis apibūdina garuose virtą kvietinį patiekalą „mantou“. Ir garbinančiai aprašinėja minkytų tešlinių kamuolėlių, vadinamų „lao wan“ paruošimą. Jie užpildyti kiauliena, aviena ir prieskoniais, pamirkyti juodame mėsos padaže ir taip staigiai suvalgomi, kad žmonės pavėjui tegali svajoti ir seilę varvinti.
Dumplings continued to take off and diversify in China over the next thousand years. Instead of the traditional meat filling, some communities opted for vegetarian dumplings. People developed new cooking methods. And because wheat was harder to cultivate outside of northern China, those in other regions began making dumplings using rice, tapioca, and sweet potato. The relationship between Chinese dumplings and those in other areas is tricky to trace, but food historians have made their best guesses based on available clues.
Virtiniai toliau populiarėjo ir įvairėjo Kinijoje per kitą tūkstantmetį. Vietoj tradicinio mėsos įdaro, kai kurios bendruomenės ruošė vegetariškus virtinius. Žmonės išvystė naujų paruošimo būdų. O kadangi kviečius buvo sunku kultivuoti ne Kinijos šiaurėje, kituose regionuose žmonės virtinius gamino naudodami ryžius, tapijoką ir batatus. Ryšį, siejantį virtinius iš Kinijos ir virtinius iš kitų šalių, gana sunku atkasti, tačiau gastronomijos istorikai bando šią mįslę įminti.
Turkic tribes spread and eventually established the Ottoman Empire around 1300 CE, bringing wrapped morsels west with them. In what’s now Turkey, most people wouldn’t have stuffed dumplings with pork due to Islamic restrictions. Instead, manti would come to be filled with ingredients like lamb, drizzled with garlic, yogurt, and melted butter, then topped with herbs and spices.
Tiurkų tautos plėtėsi ir galiausiai 1300 m. įkūrė Osmanų imperiją, kartu atsiveždami į vakarus suvyniotuosius kąsnelius. Dabartinėje Turkijoje dauguma žmonių nevalgytų virtinių su kiauliena dėl islamo apribojimų. Vietoj to, „manti“ būtų įdaromi produktais kaip aviena, apšlakstyti česnaku, jogurtu ir lydytu sviestu, tada pagardinti žolelėmis ir prieskoniais.
Some scholars believe that the Mongol Empire also helped disseminate dumplings, perhaps introducing them to parts of Eastern Europe. These dumplings could have come by way of China or directly from some of the Turkic peoples the Mongols hired to run their empire. One theory is that this gave rise to dumplings like Russian pelmeni, and the larger pierogi and vareniki, eaten in Poland and Ukraine, stuffed with things like potato, cabbage, cheese, and cherries. The Mongol Empire also controlled Korea and might have likewise introduced dumplings there, where “mandu” may be eaten with regional ingredients like kimchi.
Kai kurie tyrėjai mano, kad Mongolų imperija prisidėjo prie virtinių sklaidos ir gal net atvedė juos į rytų Europą. Šie virtiniai galėjo atkeliauti iš Kinijos arba tiesiogiai iš tiurkų, kuriuos mongolai samdė imperijai valdyti. Viena teorija sako, kad šitaip išrasti rusiški „palmeni“ koldūnai ir didesnieji „pierogi“ ir „vareniki“, valgomi Lenkijoje ir Ukrainoje, įdaryti bulvėmis, kopūstais, sūriu ir vyšniomis. Mongolų imperija taip pat valdė Korėją ir ten galėjo atvežti virtinukus, kur „mandu“ galbūt valgyti su vietiniais produktais, pvz.: kimči.
Later, after Chinese dumpling varieties were introduced to more countries, English speakers began calling them dumplings. The term means “little lumps” and is thought to have been first used in 16th century England to describe dough balls dropped in liquid. Like knödel and matzo balls, they would’ve had no filling. So, the word was actually confusingly imprecise, but it stuck, nonetheless. When Japan occupied China during the Second World War, Chinese “jiaozi” were brought to Japan, where they in turn became known as “gyoza” and were more typically pan-fried.
Vėliau, kai kiniškų virtinių rūšys paplito kitose šalyse, anglų kalboje juos pradėta vadinti „dumplings“. Šis terminas reiškia „maži gumulėliai“ ir manoma, kad jis pirmiausia vartotas XVI a. Anglijoje ir apibūdino tešlos kamuolėlius, įmerktus į skystį. Kaip „knodel“ ir „matzo“ kukuliai, šie būtų neturėję įdaro. Taigi, šis žodis painiai netikslus, bet jis vis tiek prigijo. Kai Japonija okupavo Kiniją Antrojo pasaulinio karo metu, kiniški „jiaozi“ buvo atvešti į Japoniją, kur jie vadinti „gyoza“ ir dažnai skrudinti keptuvėje.
So what about the fact that every region in Italy has its own variety of dumpling-like stuffed pasta? Some historians think that Arab conquerors brought dumplings when they reigned over Sicily between the 9th and 11th centuries. But the jury's still out.
O kaip suprasti tai, kad visi Italijos regijonai turi savo įdarytas, virtinukus primenančias makaronų rūšis? Kai kurie istorikai mano, kad arabų užkariautojai atsivežė virtinius, kai jie karaliavo Sicilijoje IX-XI amžiuje. Tačiau prisiekusieji dar svarsto.
It’s unlikely that all dumpling-esque dishes came from the same root tradition. In many cases, it may simply be that culinary visionaries from different cultures shared a similar revelation: that cooking fillings encased in dough would be delightful. Either way, we can appreciate these plump pockets of perfection— and the tangled, mysterious historical web that’s made dumplings so diverse and divine.
Netikėtina, kad visi virtinių tipo patiekalai kilo iš tos pačios tradicijos. Kai kuriais atvejais gali būti, kad kulinarai-svajotojai iš įvairiausių kultūrų priėjo prie tos pačios išvados: išvirti tešloje susuptą įdarą būtų žavinga. Vis dėlto, galime džiaugtis putliomis tobulybės pagalvėlėmis ir painia, persipynusia istorija, kurios dėka virtiniai tokie įvairūs ir nuostabūs.
This video was made possible with support from Marriott Hotels. With over 590 hotels and resorts across the globe, Marriott Hotels celebrates the curiosity that propels us to travel. Check out some of the exciting ways TED-Ed and Marriott are working together and book your next journey at Marriott Hotels.
Šio įrašo kūrimą rėmė Marriott viešbučių tinklas. Su virš 590 viešbučių ir kurortų visame pasaulyje Marriot švenčia smalsumą, kuris skatina mus keliauti. Pamatykite kaip TED-Ed ir Marriott bendradarbiauja ir keliaudami užsiregistruokite Marriott viešbutyje.