Když archeologové zkoumali starověké hrobky v Turfanu v západní Číně, objevili překvapivě dobře zachovalé a povědomé relikvie. Ač za těch více než 1 000 let ztvrdly, seděly tam malé knedlíčky ve tvaru půlměsíce.
As archaeologists pored over ancient tombs in Turfan in western China, they discovered some surprisingly well-preserved and familiar relics. Though hardened from over 1,000 years, there sat little crescent-shaped dumplings.
Kdo přesně vynalezl knedlíčky zůstává záhadou. Ale někteří učenci se domnívají, že do části starověkého světa je poprvé rozšířily kočovné turkické národy žijící v západní Číně a střední Asii. Domnívají se, že to tak bylo, protože „manti“, které v mnoha turkických jazycích znamená „knedlík“ nebo „pařený bochánek“ se zdá být kořenem slova pro knedlík v několika dalších jazycích. Starověcí Turci si knedlíky pravděpodobně plnili masem. Není však jasné, kdy s tím začali, nebo zda se umění knedlíků naučili od někoho jiného. Ať už se to stalo jakkoli, šíření knedlíků ve starověké Číně pěkně nabobtnalo.
Exactly who invented dumplings remains a mystery. But some scholars suspect they were first spread around parts the ancient world by nomadic Turkic peoples living in western China and Central Asia. This is thought to be the case because “manti,” meaning “dumpling” or “steamed bun” in many Turkic languages, appears to be the root word for dumpling in several other languages. Ancient Turkic people probably stuffed their dumplings with meat. But it’s unclear when this practice began, or whether they learned the art of dumpling-making from others. However this happened, dumplings certainly gathered steam in ancient China.
Tam se poprvé objevily v písemných záznamech: před více něž 1 700 lety, ve šťavnaté rapsodii učence Shu Xi. Shu ve své básni naráží na některé kuchařské metody z cizích zemí. Produkt z dušené pšenice popisuje jako „mantou“. A s úctou zaznamenává přípravu kynutých kuliček z těsta zvaných „lao wan“. Jsou plněné vepřovým, skopovým a aromatickým kořením, namáčené v černé masové omáčce a rychle zhltnuty takže nechávají lidi po větru slintat a hodovat ve své fantazii.
That’s where they first appear in the written record: more than 1,700 years ago, in a mouthwatering rhapsody by scholar Shu Xi. In his poem, Shu alludes to certain cooking methods coming from alien lands. He describes a steamed wheat product as “mantou.” And he reverentially chronicles the preparation of kneaded dough balls called “lao wan.” They’re packed with pork, mutton and aromatics, dipped in black meat sauce, then quickly gobbled up, leaving people downwind to drool and fantasy-feast.
Knedlíky se v Číně během příštích tisíc let stále rozšiřovaly a diverzifikovaly. Místo tradiční masové náplně se některé komunity rozhodly pro vegetariánské knedlíky. Lidé vyvinuli nové metody vaření. A protože pšenici bylo těžší pěstovat mimo severní Čínu, začali v jiných regionech připravovat knedlíky z rýže, tapioky či sladkých brambor. Vztah mezi čínskými knedlíčky a těmi v jiných oblastech je složité vysledovat, ale historici potravin dělají své odhady na základě dostupných indicií.
Dumplings continued to take off and diversify in China over the next thousand years. Instead of the traditional meat filling, some communities opted for vegetarian dumplings. People developed new cooking methods. And because wheat was harder to cultivate outside of northern China, those in other regions began making dumplings using rice, tapioca, and sweet potato. The relationship between Chinese dumplings and those in other areas is tricky to trace, but food historians have made their best guesses based on available clues.
Rozšíření turkických kmenů, které nakonec kolem roku 1 300 n. l. vyústilo v založení Osmanské říše, s sebou na západ přineslo balíčky soust. V dnešním Turecku by si většina lidí kvůli islámským omezením knedlíky plněné vepřovým masem nedala. Místo toho se manti plní přísadami, jako je jehněčí maso ochucené česnekem, jogurtem a rozpuštěným máslem, a přelité bylinkami a kořením.
Turkic tribes spread and eventually established the Ottoman Empire around 1300 CE, bringing wrapped morsels west with them. In what’s now Turkey, most people wouldn’t have stuffed dumplings with pork due to Islamic restrictions. Instead, manti would come to be filled with ingredients like lamb, drizzled with garlic, yogurt, and melted butter, then topped with herbs and spices.
Někteří učenci věří, že k rozšíření knedlíků přispěla i mongolská říše, která je zřejmě přinesla do části východní Evropy. Tyto knedlíky mohly přijít z Číny nebo přímo od některých turkických národů, které Mongolové najali, aby řídili jejich říši. Podle jedné teorie to vedlo ke vzniku knedlíků, jako jsou ruské pelmeně a větší pirohy a varenyky, které se jedí v Polsku a na Ukrajině, plněné například bramborami, zelím, sýrem a třešněmi. Mongolská říše ovládala také Koreu a podobně mohla knedlíky zavést také tam, kde se „mandu“ obvykle jí s regionálními přísadami jako kimčchi.
Some scholars believe that the Mongol Empire also helped disseminate dumplings, perhaps introducing them to parts of Eastern Europe. These dumplings could have come by way of China or directly from some of the Turkic peoples the Mongols hired to run their empire. One theory is that this gave rise to dumplings like Russian pelmeni, and the larger pierogi and vareniki, eaten in Poland and Ukraine, stuffed with things like potato, cabbage, cheese, and cherries. The Mongol Empire also controlled Korea and might have likewise introduced dumplings there, where “mandu” may be eaten with regional ingredients like kimchi.
Po uvedení různých variant čínských knedlíků do více zemí jim anglicky mluvící lidé začali říkat knedlíky. Tento termín znamená „malé hrudky“ a předpokládá se, že byl poprvé použit v Anglii v 16. století k popisu těstových kuliček vkládaných do tekutiny. Jako knödel a macesové kuličky neměly žádnou náplň. Takže to slovo bylo vlastně matoucí a nepřesné, ale přesto se vžilo. Když Japonsko během druhé světové války okupovalo Čínu, dostaly se čínské „jiaozi“ do Japonska, kde se jim začalo říkat „gyoza” a obvykle se smažily na pánvi.
Later, after Chinese dumpling varieties were introduced to more countries, English speakers began calling them dumplings. The term means “little lumps” and is thought to have been first used in 16th century England to describe dough balls dropped in liquid. Like knödel and matzo balls, they would’ve had no filling. So, the word was actually confusingly imprecise, but it stuck, nonetheless. When Japan occupied China during the Second World War, Chinese “jiaozi” were brought to Japan, where they in turn became known as “gyoza” and were more typically pan-fried.
A co skutečnost, že každý region v Itálii má svůj vlastní druh plněných těstovin podobných knedlíkům? Někteří historici se domnívají, že arabští dobyvatelé přivezli knedlíky, když mezi 9. a 11. stoletím vládli Sicílii. Ale stále to není jisté.
So what about the fact that every region in Italy has its own variety of dumpling-like stuffed pasta? Some historians think that Arab conquerors brought dumplings when they reigned over Sicily between the 9th and 11th centuries. But the jury's still out.
Je nepravděpodobné, že by všechna jídla knedlíkového tvaru vzešla z jedné tradice. V mnoha případech se mohlo jednoduše stát, že kulinářští vizionáři z různých kultur došli k podobnému odhalení: že vaření náplní uzavřených v těstě bude vynikající. V každém případě můžeme ocenit tyto nadité kapsy dokonalosti a spletitou a tajemnou historickou síť, díky níž jsou knedlíky tak rozmanité a božské.
It’s unlikely that all dumpling-esque dishes came from the same root tradition. In many cases, it may simply be that culinary visionaries from different cultures shared a similar revelation: that cooking fillings encased in dough would be delightful. Either way, we can appreciate these plump pockets of perfection— and the tangled, mysterious historical web that’s made dumplings so diverse and divine.
Toto video bylo vytvořeno s podporou Marriott Hotels. S více než 590 hotely a resorty po celém světě oslavují Marriott Hotels zvědavost, která nás pohání k cestování. Podívejte se na další zajímavé způsoby spolupráce TED-Ed a Marriott a rezervujte si svou další pobyt v Marriott Hotels.
This video was made possible with support from Marriott Hotels. With over 590 hotels and resorts across the globe, Marriott Hotels celebrates the curiosity that propels us to travel. Check out some of the exciting ways TED-Ed and Marriott are working together and book your next journey at Marriott Hotels.